غده تناسب اندام تان را بشناسید

تا به حال برای تان پیش آمده که ناگهان احساس گرمای غیرطبیعی کنید یا تپش قلب تان شدید شود اگر به تازگی با علائمی مثل کاهش یا افزایش ناگهانی وزن, تعریق بیش از حد, اضطراب و بی قراری قابل توجه یا خشکی پوست مواجه شده اید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید

تا‌به‌حال برای‌تان پیش آمده که ناگهان احساس گرمای غیرطبیعی کنید یا تپش قلب‌تان شدید شود؟ اگر به‌تازگی با علائمی مثل کاهش یا افزایش ناگهانی وزن، تعریق بیش از حد، اضطراب و بی‌قراری قابل توجه یا خشکی پوست مواجه شده‌اید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید. زیرا این نشانه‌ها شما را از نامنظم بودن عملکرد غده تیروئیدتان باخبر می‌کند. هر چند غده تیروئید عضو کوچکی است اما یکی از مهم‌ترین غدد درون ریز بدن انسان به شمار می‌آید که به سیستم‌های اصلی بدن مرتبط است. دکتر اکبر سلطانی، فوق تخصص غدد شما را با کم کاری و پرکاری غده تیروئید که از شایع‌ترین نوع بیماری‌های غدد در میان زنان هستند آشنا می‌کنند.

● غده همه کاره!

غده تیروئید در ناحیه قدامی گردن و بالای جناق قرار دارد. کار غده تیروئید تنظیم سوخت و ساز بدن و رشد انسان است به علاوه، در تنظیم آب و الکترولیدها تاثیر می‌گذارد و به‌طور کلی با عملکرد تمامی سیستم‌ها به‌خصوص مغز، اعصاب و قلب رابطه مستقیم دارد و مهم‌ترین وظیفه آن تاثیر روی سیستم سوخت و ساز بدن است.

● این نشانه‌ها را بشناسید

پرکاری تیروئید ۲‌نوع است: دائمی و موقت. پرکاری موقت معمولا با مصرف دارو بعد از مدتی درمان می‌شود. در مورد پرکاری تیروئید دائم معمولا بیمار با بعضی علائم واضح به پزشک مراجعه می‌کند، مثلا بیمار در ناحیه قلب از تپش قلب زیاد و غیرعادی شکایت می‌کند و در موارد شدید دچار نارسایی قلبی می‌شود. گاهی اوقات بیمار در ناحیه ریه با تنگی نفس به‌خصوص تنگی نفس فعالیتی به پزشک مراجعه می‌کند. علائم این بیماری در دستگاه گوارش به‌صورت کاهش وزن و افزایش اشتها ظاهر می‌شود مگر در سنین بالا که میزان اشتهای افراد کاهش پیدا می‌کند. علاوه‌بر این، مهم‌ترین ارگانی که درگیر می‌شود سیستم مغز و اعصاب است که بیمار با نشانه‌هایی مانند اضطراب و عصبانیت غیرعادی روبه‌رو می‌‌شود. تحمل گرما نداشتن یا تعریق بیش از حد نیز از موارد دیگری هستند که در سیستم سوخت و ساز بیمار رخ می‌دهند. بعضی از بیماران دچار علائم چشمی می‌شوند. در این شرایط بیمار از بیرون زدگی چشم شکایت می‌کند که گاهی میزان آن بسیار شدید می‌شود. پرکاری تیروئید اگر بیش از حد معمول طول بکشد یا توسط پزشک تشخیص داده نشود روی استخوان تاثیر منفی می‌گذارد و تراکم آن را کم می‌کند.

● نخستین راه حل

روش‌های درمانی برای بیماری پرکاری تیروئید معمولا به ۳ دسته تقسیم می‌شوند. با تجویز داروهای مخصوص این بیماری را می‌توان به راحتی کنترل کرد، این داروها تولید هورمون از غده تیروئد را کاهش می‌دهند چون در پرکاری تیروئید تولید هورمون‌ها در این غده بیش از حد معمول می‌شود. بنابراین مصرف دارو باعث می‌شود تا تولید چنین هورمون‌هایی به میزان کنترل شده‌ای برسند. ید رادیواکتیو روش دیگری برای درمان پرکاری تیروئید است و بعد از دارو شایع‌ترین روش درمانی برای این بیماری محسوب می‌شود. ید رادیواکتیو می‌تواند غده تیروئید را از کنار بیندازد و در ۵۰ در صد موارد تحت‌تاثیر این ید غده تیروئید کم‌کار می‌شود. روش سوم که معمولا کمتر بکار گرفته می‌شود جراحی غده تیروئید است که به ندرت اتفاق می‌افتد.

● اگر عادت ماهانه نامنظم دارید

یکی از علائم شایع بیماری کم کاری تیروئید در زنان اختلال در عادت ماهانه مانند افزایش یا نامرتب بودن خونریزی است و تا زمانی که خونریزی قطع شود این روند ادامه پیدا می‌کند البته این موارد می‌توانند در کنار نشانه‌های دیگر کم کاری تیروئید ایجاد شوند.

افزایش خونریزی زنان در این حالات آن‌ها را مستعد برای کم‌خونی می‌کند. به‌طور کلی بیماری که به کم‌کاری تیروئید دچار می‌شود با علائم کلی مثل درد عضلات، خستگی، ضعف، بی‌حالی، افزایش وزن، کاهش اشتها که جزو شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری هستند به پزشک مراجعه می‌کند.

● چطور گواتر نگیریم؟

یکی از فواید نمک یددار این است که مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم در روز ید به بدن می‌رساند که این مقدار هم برای ساختن هورمون کافی است، هم عموما برای جلوگیری از بزرگ شدن غده تیروئید که آن را گواتر می‌نامیم مفید و موثر است. اگر از نمک یددار استفاده می‌کنید و خیلی غذاهای دریایی مصرف نمی‌کنید، این موضوع خیلی برای‌تان مشکل‌ساز نمی‌شود .

● ید بخورید

وقتی هورمون‌های تیروئید ساخته می‌شوند، داخل آن‌ها مقدار زیادی ید وجود دارد و اگر ما میزان مناسبی ید مصرف نکنیم، این غده نمی‌تواند هورمون بسازد یعنی ید یکی از مواد اولیه سازنده هورمون تیروئید است. هنگامی که شما ید مصرف می‌کنید غده تیروئید آن را جذب کرده و در مرحله بعد آن را با یک یا ۲ نوع پروتئین ترکیب می‌کند و زمانی که این ترکیب اتفاق می‌افتد، غده تیروئید از آن هورمون می‌سازد. در نهایت این هورمون تیروئید است که سوخت‌وساز بدن را تنظیم می‌کند و تقریبا روی بیشتر اعضای بدن به‌طور جداگانه تاثیر می‌گذارد. بنابراین وقتی شما مقدار کمی ید مصرف کنید، غده تیروئید مواداولیه برای ساختن هورمون را ندارد به همین دلیل این غده ابتدا شروع به بزرگ شدن می‌کند که در نهایت به گواتر تبدیل می‌شود .

● پف دور چشم، هشداری جدی

در مورد کم کاری تیروئید می‌توان گفت؛ علائم آن تا حدی برعکس پرکاری تیروئید است. اگر بخواهیم از علائم این بیماری در ارگان‌های مختلف بدن شروع کنیم خشکی پوست یکی از نشانه‌های آن است. بیمار معمولا از خشکی بیش از حد پوست و احساس سرما شکایت می‌کند. پف غیرعادی دور چشم به‌خصوص وقتی بیمار صبح از خواب بیدار می‌شود می‌تواند یکی دیگر از علامت‌های کم کاری تیروئید باشد. کم خونی یکی دیگر از علائم کم کاری تیروئید است که در نتایج آزمایشات خون بیمار مشخص می‌شود. تنگی نفس فعالیتی در دستگاه تنفسی، یبوست و کاهش اشتها در دستگاه گوارش از دیگر نشانه‌های بیماری کم کاری تیروئید است که می‌تواند بیمار را از بروز این ناراحتی آگاه کند.

● رژیم غذایی‌تان را محدود نکنید

یکی از اشتباهاتی که در این زمینه رخ می‌دهد این است که به بیمارانی که مشکل تیروئید دارند توصیه می‌شود، ماهی صرف نکنند یا برای مثال کلم و کاهو نخورند چون این مواد ید دارند، خب باید به این نکته اشاره کنم که اصولا در بیماری کم‌کاری و پرکاری تیروئید رژیم غذایی خاصی وجود ندارد. مطالعات علمی و پزشکی نشان می‌دهد، مصرف خوراکی‌هایی مانند کلم و مانند آن در صورتی می‌تواند برای تیروئید مشکل‌ساز شود که به میزان چند کیلوگرم در روز استفاده شود و از آنجایی که هیچ انسان عاقلی این مقدار کلم را در روز نمی‌خورد بنابراین عموما مصرف مواد خوراکی مانند کلم، انواع سبزی‌ها و ماهی نه باعث کم‌کاری تیروئید می‌شوند و نه در پرکاری این غده ممنوعیتی دارند. بنابراین هیچ اثبات علمی در مورد بعضی از رژیم‌های شایعی در میان مردم درباره غده تیروئید وجود ندارد، همانطور که گفتیم هیچ رژیم غذایی برای بیماری‌های تیروئید وجود ندارد مگر این‌که فرد به سرطان تیروئید دچار شود که بحث آن کاملا متفاوت است.

● در سرما بیشتر مواظب باشید!

تیروئید روی تمام ارگان‌های بدن انسان تاثیر می‌گذارد و درصورتی‌که فرد هنگام بروز علائم به موقع به پزشک مراجعه نکند تمام عوارضی که به آن اشاره کردیم تشدید می‌شود. پوست، چشم، سیستم خونی و قلب و عروق، گوارش، دستگاه ریوی، باروری، مغز و اعصاب و عضلات ارگان‌هایی هستند که تحت‌تاثیر عملکرد غده تیروئید قرار دارند. شدیدترین حالت کم‌کاری تیروئید که گاهی هم در فصل سرما دیده می‌شود کمای ناشی از کم‌کاری تیروئید درمان نشده است. زمانی که بیمار کم‌کاری تیروئید داشته باشد و برای درمان اقدام نکند ممکن است بعد از مدتی دچار کما شود و سطح هوشیاری‌اش کاهش یابد، در این حالت فرد دیگر ارتباط برقرار نمی‌کند، عملکرد مغزش کم شده یا بیمار دچار افت درجه حرارت می‌شود، نبض‌اش کند شده و تپش قلب هم کاهش پیدا می‌کند و تنفس فرد دچار مشکل می‌شود. این ناراحتی به‌طور مستقیم در ۴ سیستم اصلی بدن یعنی قلب و عروق، سیستم مغز و اعصاب تاثیر گذاشته و علائم ناشی از آن در این سیستم شدید می‌شود. برای تشخیص قطعی کم‌کاری یا پرکاری تیروئید آزمایش خون ساده انجام می‌شود.

● از مادرتان تیروئید نمی‌گیرید

بیماری‌های غده تیروئید به ندرت پیش می‌آید که به‌صورت ارثی منتقل شوند، در این شرایط اختلالاتی به‌صورت ژنتیک در ساختن و تاثیر هورمون‌ها به‌وجود می‌آید ولی این انتقال ارثی بسیار نادر اتفاق می‌افتد. بیشترین علت کم‌کاری تیروئید، سیستم ایمنی بدن است یعنی سیستم ایمنی باعث می‌شود تا غده تیروئید کم‌کار شود و در نهایت از کار بیفتد. از علل دیگر کم کاری تیروئید مصرف ید رادیواکتیو هنگام پرکاری تیروئید است که گفتیم آن را کم کار می‌کند و البته عمل جراحی که باعث کم‌کاری دائم غده تیروئید می‌شود.

● زنان مستعد‌تر از مردان

اگر یکی از اعضای خانواده فرد به تیروئید مبتلا باشد چنانچه خود فرد علائم کم‌کاری تیروئید مانند خشکی پوست، پف صورت به‌خصوص صبح‌ها، تنگی نفس، یبوست، اختلال سیکل قاعدگی، گرفتگی و ضعف عضلانی داشته باشد، لازم است تا برای تشخیص عملکرد تیروئید خود حتما آزمایش تیروئید انجام دهد و کم‌کاری تیروئید بررسی شود. پرکاری و کم‌کاری تیروئید معمولا در زنان ۲۰ تا ۴۰ سال شایع‌تر و همچنین آمار این بیماری‌ها در زنان نسبت به مردان بیشتر است.

● پوکی استخوان نمی‌گیرید اگر...

قرص لووتیروکسین برای درمان کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شود؛ شواهد علمی نشان می‌دهد اگر دوز مصرفی این قرص مناسب نباشد، می‌تواند مقداری از تراکم استخوان در زنان بعد از دوران یائسگی را کاهش دهد بنابراین مصرف لووتیروکسین به‌جز در دوران یائسگی تاثیری روی بدن نمی‌گذارد. زنانی که در دوران یائسگی بیش از حد مجاز داروی لووتیروکسین مصرف کنند و دوز آن بیشتر مقدار مورد نیاز باشد، احتمال دارد به میزان بسیار کمی؛ سالی یک درصد، تراکم استخوان‌شان کاهش پیدا کند. اگر خانم‌ها تحت نظر پزشک باشند و به‌طور مرتب آزمایشات دوره‌ای دهند تا دوز داروهای‌شان تنظیم شود دیگر با این مشکل مواجه نمی‌شوند. پس توجه داشته باشید که مصرف لووتیروکسین در دوز مناسب باعث پوکی استخوان نمی‌شود به علاوه پزشک متخصص از آنجایی که هر۶ ماه یک‌بار آزمایشات لازم را روی بیمار انجام می‌دهد باید مراقب باشد تا دوز دارو بیش از حد مجاز نشود. این دارو هم مانند داروهای دیگر اگر بیش از حد مجاز مصرف شود قطعا عوارض جانبی مخصوص به‌خود را خواهد داشت. قرص لووتیروکسین را می‌توان ۳۰ دقیقه قبل از صبحانه یا ۲تا ۳ ساعت بعد از شام هنگام خواب مصرف کرد. در مورد کسانی که گاهی قرص را به‌جای این‌که به‌صورت ناشتا مصرف کنند با غذا می‌خورند باید بگوییم که حدود ۱۰ تا ۱۵ در صد از جذب این قرص به بدن کاسته می‌شود و عوارض چندانی ندارد.

● تیروئید گره‌ای

از علت‌های پرکاری غده تیروئید می‌توان به ناراحتی در سیستم ایمنی بدن( به نام گریوز) اشاره کنیم یا ابتلا به گواترهای که برای مدت طولانی زمان آن‌ها طول کشیده‌ و به‌صورت گره‌ای در می‌آیند و این گره‌ها باعث تیروئید پرکار می‌شوند و سومین علت آن‌که نسبت به موارد دیگر کمیاب‌تر است و تا ۵ درصد بیشتر رخ نمی‌دهد یک گره تک تیروئید است که باعث تولید بیش از حد هورمون می‌شود.

● خانم‌ها بعد از زایمان مراقب باشند

گاهی ممکن است خانم‌ها بعد از زایمان با کم‌کاری یا پرکاری تیروئید موقت مواجه شوند؛ این ناراحتی معمولا در ۳ تا ۶ ماه اول زایمان رخ می‌دهد و بین ۳ تا ۶ ماه هم طول می‌کشد، در این صورت پزشک می‌تواند با انجام آزمایش این بیماری را متوجه شود ولی درمان این بیماری هم به‌صورت موقتی است و بعد از مدتی که فرد داروهایش را مصرف می‌کند دوباره پزشک وضعیت بیمار را بررسی می‌کند تا متوجه شود که عملکرد تیروئید به حالت اولیه خود بازگشته یا نه و اگر فرد کم‌کاری یا پرکاری تیروئید فرد رفع شود دیگر نیازی به ادامه دادن داروها نیست ولی گاهی‌اوقات حدود ۳۰ درصد ممکن است کم‌کاری موقتی تیروئید ادامه پیدا کند که در اینجا عملکرد تیروئید از دائم تبدیل به موقت می‌شود و بیمار باید همیشه تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.

● موقتی و زودگذر

معمولا کم‌کاری و پرکاری تیروئید به‌طور متوسط بین ۳ تا حداکثر ۴ماه طول می‌کشد و خیلی زود درمان می‌شوند و خیلی وقت‌ها هم قابل تشخیص نیستند چون علائم آن آنقدر ناگهانی و آزاردهنده نیست که بیمار متوجه شود و به پزشک مراجعه کند. بنابراین در اکثر اوقات خودبه‌خود خوب می‌شوند اما اگر بیماری فرد تشخیص داده شود معمولا بین ۳ تا ۴ ماه زمان می‌برد تا بیماری با درمان دارو رفع شود. مهم‌ترین نوع کم‌کاری یا پرکاری تیروئید موقت همانطور که گفتیم مربوط به دوران بعد از زایمان می‌شود که حتما باید فرد تحت نظر پزشک درمان شوند و بعد از ۶ ماه تا یک سال وضعیت بیمار مجدد بررسی شود و اگر مشکل تیروئید رفع شده باشد مصرف دارو را باید قطع ‌کند. بیمارانی که به تیروئید کم‌کار یا پرکار مبتلا هستند باید هر ۶ ماه یک‌بار به پزشک متخصص خود مراجعه کنند و حداقل سالی یک‌بار آزمایش‌های لازم را انجام دهند تا دوز داروهای‌شان هم تنظیم شود.

● برای آنان که لب مرز هستند

به وضعیت کسانی که نتیجه آزمایش‌های‌شان به‌گونه‌ای است که لب مرز هستند و با توجه به توصیه پزشک نیازی نیست که دارو مصرف کنند، پرکاری خفیف تیروئید می‌گویند. باید پرکاری خفیف را هر ۳ تا ۶ ماه بررسی کنیم البته این بیماری بعد از مدتی به‌طور خودبه‌خود از بین می‌رود. در مواردی که سن بیمار بالا ست و بیماری زمینه‌ای یا گواتر واضح داشته باشد، باید حتما تحت درمان قرار گیرند اما معمولا افراد جوانی که بیماری زمینه‌ای ندارند برای پرکاری خفیف تیروئید نیازی به درمان نیست چون با پیگیری پزشک مشخص می‌شود که تا حدود۵۰ درصد این بیماری به‌طور خودبه‌خودی درمان رفع می‌شود.