خدا و بلوغ عقلی انسان قبل و زمان حضرت آدم

در دورانهای قبل از آدم , بشر عمدتا در مسیر یافتن وسایل و راه هایی برای رفاه و آسایش بیشتر بوده شاید همان انسان ماهر و از زمانی که پیچیدگی هایی جدید , از جنس آرامش روحی و معنوی , شکل و هویت زندگیش را تغییر داد , به دنیای خرد پای گذاشته شاید همان انسان خردورز , در پاسخ به نیازهای روحانی و لوازم آرامش خود , به هر چیزی روی آورده و از آنجا که نمی توانسته جهان هستی را یکپارچه در مدار از خالق خدا به سوی خالق خدا تصور کند و بشناسد , مشرکانه , به هر چیز برتری چنگ زده و تبعا راهی به آرامش نبرده است

در دورانهای قبل از آدم ، بشر عمدتا در مسیر یافتن وسایل و راه هایی برای رفاه و آسایش بیشتر بوده ( شاید همان انسان ماهر ) و از زمانی که پیچیدگی هایی جدید ، از جنس آرامش روحی و معنوی ، شکل و هویت زندگیش را تغییر داد ، به دنیای خرد پای گذاشته ( شاید همان انسان خردورز ) ، در پاسخ به نیازهای روحانی و لوازم آرامش خود ، به هر چیزی روی آورده و از آنجا که نمی توانسته جهان هستی را یکپارچه در مدار از خالق ( خدا ) به سوی خالق ( خدا ) تصور کند و بشناسد ، مشرکانه ، به هر چیز برتری چنگ زده و تبعا راهی به آرامش نبرده است .

و دلیل بر این مدعا که بشر ، قبل از آدم وجود داشته و خود نیز بر نیازهای روحانی خود واقف بوده است :

۱- خداوند ، بدلیل حکیم بودن ، در یک ظرف خالی و بر بشری که نه فهمی از خدا دارد و نه درکی از غیر خدا ، پیام " لا اله الا الله " را نمی فرستد ، پس باید غیر خدایانی بوده باشند که پرستیده می شدند و خدا امر به نگاه توحیدی به جهان هستی و هدفدار بودن آن کرده است .

۲- ملائکه بدون سابقه قبلی از وجود بشری که غرق در ناهنجاری های اجتماعی است ، نمی توانسته اند سخن از او به میان آورده باشند :

آنجا که به خداوند می فرمایند :

" و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة قالوا ا تجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدما " ۱

۳- اذعان خداوند به دورانی که بر انسان گذشته ولی چیز قابل ذکری از نظر معرفتی و معنوی در تاریخ آن وجود ندارد ،

آنجا که می فرمایند :

" هل أتی علی الانسان حین من الدهر لم یکن شیئا مذکورا " ۲

۴- وقتی خداوند آدم را فرمان به هبوط در زمین می دهد و قول هدایت او را می دهد ، نشان از شناخته بودن زمین توسط آدم دارد و ترسی که از شرایط اجتماعی آتی که بوجود می آید و او به زمینه های بروز آنها آشناست .

قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعًا فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًی فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ ۳

۵- پیشنهاد اولیه خدا به آدم که می توانی در شرایط فعلی ( بهشت آدم ) ولی تضمین همه گونه آسایش مادی بمانی . و این یعنی قول تغییر شرایط زمینی مادی موجود به احسن .

" و‌قلنا یا آدم اسکن أنت و‌ زوجک الجنّه فکلا من حیث شئتما " - ۴

و در آن جا قول تنعم جاودانه و برخورداری از عیش مدام ، که لازمه یک زندگی افقی با رشد و توسعه قلمرو دنیاگونه است را داد .

آنجا که حضرتش می فرماید :

" ان لک الا تجوع فیها و لا تعری. و انک لا تظمؤا فیها و لا تضحی " - ۵

" در بهشتی که الان هستی ، نه گرسنه می شوی ، نه برهنه می مانی ، نه تشنه می گردی و نه آفتاب زده می شوی . "

و نیز امام علی (ع) می فرمایند :

" ثم اسکن سبحانه آدم دارا ارغد فیها عیشه ، و آمن فیها محلته . " - ۶

" آنگاه خداوند سبحان آدم را در بهشت جای داد ، سرایی که زندگی در آن خوش و آرام بود و جایگاهی همه ایمنی . "

و یا امام صادق می فرمایند :

" جنه من جنات الدنیا تطلع علیه فیها الشمس و القمر ، و لو کانت من جنات الخلد ما خرج منها ابدا ." - ۷

" بهشت آدم باغی از باغ های دنیا بود و همین ماه و خورشید که به ما می تابد بر آن می تابید و اگر از باغ های آخرت بود هرگز از آن اخراج نمی شد . "

۶- وقتی بت آدم ( که در ادامه اشاره خواهد شد . ) ساخته می شود ، نشان از سابقه قبلی بشر در پناه بردن به آنهائیست که بزرگ می شمرده و پس از آنها به نمادهای آنان .

خداوند ، وقتی تشنگی بشر هم عصر آدم را برای یافتن حقیقت دید و حد فهم و درک او را لایق هدایت خود یافت ، آدم را از بین آنها انتخاب کرد ،

آنجا که می فرمایند :

" ان الله اصطفی ادم و نوحا و ال ابراهیم و ال عمران علی العالمین " - ۸

و ( محتوای دین که همان اصول فوق الذکر است را) تعلیم نمود ،

آنجا که می فرمایند :

" علم ادم الاسما کلها " - ۹

و بعنواناولین انسان موحد ، برای تبیین هستی و جایگاه انسان در آن ، به میان آنها فرستاد.

آنجا که می فرماید :

" قلنا اهبطوا منها جمیعا فاما یاتینکم منی هدی فمن تبع هدای فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون " ۱۰

سوال : آیه زیر چه می شود ؟

هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضَی أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّی عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ – ۱۱

الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِینٍ - ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاءٍ مَّهِینٍ –۱۲

جواب : نگاه خداوند به جهان هستی و موجودات آن ، نگاه آیه ای و نشانه انگاریست نه نگاه ذره شناسی از نظر بیولوژی و فیزیک و نجوم و ... و بیان نظریه های علمی ، و وقتی در یک بسته مفهومی و یا بیان یک موضوع مطرح می کند ، اراده یک پیام تربیتی و اخلاقی را می کند . ( حتی در بیان تاریخ و .. - پس قرآن کتاب تاریخ و یا نجوم و یا زیست شناسی نیست بلکه کتاب تربیتی است .)

لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَی الْمُؤمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَ إِن کَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُّبِینٍ - ۱۳

بنابر این ، خداوند در عین اینکه حد سافل و منشا جسمانی بشر را مطرح کرده ولی مقصد نهایی روحانی او را به رخ کشیده و عظمت او در امکان رفعت او از خاک تا خدا را بیان می کند و اینکه اخلاق توشه این راه طولانیست .

یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإِنسِ أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِی وَیُنذِرُونَکُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُواْ شَهِدْنَا عَلَی أَنفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَشَهِدُواْ عَلَی أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَافِرِینَ – ۱۴

((در آن روز به آنها می‏گوید:) ای گروه جنّ و انس! آیا رسولانی از شما به سوی شما نیامدند که آیات مرا برایتان بازگو می‏کردند، و شما را از ملاقات چنین روزی بیم می دادند؟! آنها می‏گویند: «بر ضدّ خودمان گواهی می‏دهیم؛ (آری،) ما بد کردیم)» و زندگی (پر زرق و برق) دنیا آنها را فریب داد؛ و به زیان خود گواهی می‏دهند که کافر بودند! )

فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا کَذَلِکَ یُحْیِی اللّهُ الْمَوْتَی وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ – ۱۵

(سپس گفتیم: «قسمتی از گاو را به مقتول بزنید! (تا زنده شود، و قاتل را معرفی کند.) خداوند این‏گونه مردگان را زنده می‏کند؛ و آیات خود را به شما نشان می‏دهد؛ شاید اندیشه کنید!» )

قد بینا الایات لقوم یوقنون – ۱۶

و الله یدعوا الی الجنة و المغفرة باذنه و یبین ایاته للناس لعلهم یتذکرون – ۱۷

تلک ایات الله نتلوها علیک بالحق – ۱۸

محمد صالحی

زیرنویسها :

۱- سوره بقره ، آیه ۳۰

۲- سوره دهر ، آیه های ۱ و ۲ - تفسیر مجمع البیان

۳- سوره بقره آیه ۳۸

۴- اعراف – آیه ۱۹

۵- سوره طه – آیات ۱۱۸ تا ۱۱۹

۶- نهج البلاغه – خطبه ۱

۷- علل‌ الشّرآئع‌ ج‌ ۲، باب‌ نوادر العِلَل‌ ، ص‌ ۶۰۰، عدد ۵۵ - مصنفات شیخ مفید ، ج۵ ، ص ۷۹

۸- سوره آل عمران ، آیه ۳۳

۹- سوره بقره – آیه ۳۱

۱۰- سوره بقره – آیه ۳۸

۱۱- سوره انعام ۲

۱۲- سجده ۷ و ۸

۱۳- سوره العمران آیه ۱۶۴

۱۴- سوره انعام ۱۳۰

۱۵- سوره بقره ۷۳

۱۶- سوره بقره ۱۱۸

۱۷- سوره بقره ۲۲۱

۱۸- سوره بقره ۲۵۲