حذف یك رفتار فرهنگی

حالا و در گذر زمان در كم تر خانواده ای مراسم سینما رفتن هفتگی به آن شكل و فرم قبلی اش جایی دارد و اگرچه هنوز تماشای فیلم های سینمایی روی پرده های عریض سینماها یكی از تفریحات اصلی مردم ایران محسوب می شود, اما غالبا شكل این سینما رفتن تغییر كرده است و از فرم «خانوادگی» به فرم های انفرادی یا به خصوص زوجی بدل شده است

سینما و سینما رفتن یكی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی پدران و مادران ما و حتی برادران و خواهران بزرگ‌تر ما-البته با اختلاف سن حداقل یكی دو دهه-بوده، یك تفریح بی‌نظیر كه آداب و مراسم خاص خود را داشت و نقش مهمی در زندگی افراد یك خانواده بازی می‌كرد.

سینما رفتن در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ و حتی ۶۰ یكی از اصلی‌ترین تفریحات خانواده‌های ایرانی بود و جای مشخصی در سبد هزینه‌های خانواده‌های طبقات مختلف اجتماعی داشت و در بسیاری از خانواده‌ها به صورت یك عادت هفتگی درآمده بود و در بسیاری از موارد مساله این شكل می‌شد كه مهم نبود كه هر یك از اعضای خانواده طی هفته چند بار به صورت فردی به سینما رفته باشند، به هر حال همگی دسته‌جمعی مراسم هفتگی سینمای خانوادگی را به جا می‌آوردند.

سینما رفتن در آن مقطع‌های زمانی آداب خاص خودش را داشت و شكل آن برای اكثر خانواده‌ها تقریبا یكسان بود. به طور معمول اعضای خانواده با شمار زیاد، این مراسم سینما رفتن را به جا می‌آوردند و عموما برنامهء سینما با خوردن تنقلات و نوشیدنی‌های عصرانه و شام شبانه هم همراه می‌شد و اصلا «خوردن» بخش مهمی از این تفریح عمومی بود.

حالا و در گذر زمان در كم‌تر خانواده‌ای مراسم سینما رفتن هفتگی به آن شكل و فرم قبلی‌اش جایی دارد و اگرچه هنوز تماشای فیلم‌های سینمایی روی پرده‌های عریض سینماها یكی از تفریحات اصلی مردم ایران محسوب می‌شود، اما غالبا شكل این سینما رفتن تغییر كرده است و از فرم «خانوادگی» به فرم‌های انفرادی یا به خصوص زوجی بدل شده است. این مساله ناشی از عوامل متعددی است از جمله امكانات بیش‌تر دنیای مدرن كه تنوع تفریحات و به خصوص سرگرمی‌های درون خانگی را برای افراد جامعه فراهم كرده است و انزوای فردی انسان‌ها در این محیط كه ناشی از بیش‌تر شدن مشغله‌های شغلی و افزایش فاصله‌های فیزیكی و روحی اعضای خانواده از هم و نیز مسالهء مقهور بودن سینمای ایران (و آن بخش از سینمای جهان كه اجازهء اكران عمومی در سینماهای ایران را می‌یابد) در مقابل آثار در دسترس سینمای جهان در ایران.

به هر حال حذف تدریجی و نامحسوس «هزینهء سینما» از سبد هزینه‌های خانواده‌های شهرنشین ایران اتفاق مهمی است كه ضرر آن بیش از همه به چرخهء تولید و عرضهء سینمای ملی ایران باز می‌گردد. آن چیزی كه البته در این میان شاید از تمام مسایل دیگر مهم‌تر باشد مغلوب شدن «سینمای ملی» در مقابل «سینمای قاچاق» از لحاظ هزینه‌های وارد شده بر سبد خانواده است كه كفهء ترازو را در اجتماع به نفع گرایش به سینمای قاچاق سنگین می‌كند و ضرر مالی فراوانی را نصیب پیكرهء سینمای ملی ایران و شاغلان در حیطهء آن می‌كند به زبان ساده می‌توان مساله را این گونه بیان كرد: «سینما رفتن به صورت دسته جمعی در امروز جامعهء ایران تفریح نسبتا گرانی محسوب می‌شود در حالی كه امكان تماشای همان فیلم در محیط خانه با قیمت بسیار نازل فراهم است البته بلیت سینما در ایران نسبت به بلیت سینما در كشورهای مختلف جهان بسیار كم‌تر است. در حال حاضر بلیت سینماهای ممتاز در تهران ۱۵۰۰ تومان، بلیت سینماهای درجه یك، هزار تومان و بلیت سینماهای درجه دو ۷۰۰ تومان است. این در حالی است كه بلیت در سینما در آمریكا حدود هشت و حداكثر ۲۰ دلار (بین هفت تا ۱۸ هزار تومان) در فرانسه بین شش تا ۱۲ یورو (بین هشت تا ۱۵ هزار تومان) و در امارات متحدهء عربی بین ۲۰ تا ۵۰ درهم (بین پنج تا ۱۳ هزار تومان) است، اما مسالهء مهم هزینه‌های جانبی سینما رفتن است.

سهمیه‌بندی بنزین به هر حال مشكلاتی را برای اعضای خانواده‌ای كه قصد تفریح جمعی-از جمله سینما رفتن- را داشته باشند، ایجاد می‌كند. به طور معمول فاصلهء محل زندگی تا سینماهای مطلوب به گونه‌ای است كه حتما باید از وسیلهء نقلیه برای رسیدن به آن‌ها استفاده ‌شود كه این مساله هزینه‌ای را متوجه خانواده می‌كند. (در مورد استفاده از وسایل نقلیهء شخصی این هزینه كم‌تر خواهد بود، اما محدودیت سهمیهء بنزین به هر حال امكان استفاده از این گزینه را كاهش می‌دهد) جدا از این مساله هزینهء تنقلات، نوشیدنی و حتی شام احتمالی اعضای خانواده هم در این تفریح دسته جمعی مطرح است كه باعث افزایش هزینهء این تفریح جمعی می‌شود.

در ساده‌ترین حالت اگر اعضای یك خانوادهء چهار نفره طبقهء متوسط ساكن تهران بخواهند به یك سینما در مركز شهر بروند اگر از وسیلهء نقلیهء شخصی استفاده كنند به طور متوسط حدود مبلغ ۵۰۰ تومان و اگر از وسیلهء نقلیهء عمومی استفاده كنند حداقل هزار تومان و حداكثر شاید بیش از ۱۰ هزار تومان هزینهء رفت و برگشت تا سالن سینما خواهند پرداخت.

با توجه به این كه عموم سینماهای درجه دو پایتخت مناسب حضور خانواده‌ها نیست این خانوادهء چهار نفره بین چهار تا شش هزار تومان هم باید برای دریافت بلیت سینما هزینه كند. در ساده‌ترین حالت اگر تنها فرزندان خانواده مصرف تنقلات یا نوشیدنی ‌در زمان تماشای فیلم یا انتظار قبل از تماشای آن را داشته باشند هزینه‌ای حدودا بین هزار تا پنج هزار تومان دیگر به هزینه‌های خانواده اضافه می‌شود. اگر هم صرف شام جزیی از برنامه‌های خانواده باشد كه می‌توان گفت اصلی‌ترین هزینهء خانواده همین صرف شام در محیط بیرون از خانه خواهد بود، شاید چیزی بین ده تا پنجاه هزار تومان هزینه متوجه خانواده بكند.

در واقع و با همین محاسبهء ساده می‌توانید به این نتیجه برسید كه در ساده‌ترین و كم‌خرج‌ترین حالت ممكن تفریح سینما رفتن برای اعضای یك خانوادهء چهار نفره حداقل پانزده هزار تومان و حداكثر بیش از پنجاه هزار تومان (سقف تقریبا شاید بیش از یكصد هزار تومان را هم شامل شود) هزینه در بر خواهد داشت این در حالی است كه اعضای این خانواده می‌توانند در صورت داشتن یك دستگاه پخش كننده DVD یا VCD در خانهء خود حداكثر با پرداخت هزار تومان نسخه‌ای از همان فیلم اكران شده را به تماشا بنشینند (و تازه بیش از یك بار) و البته در هزینه‌هایی مثل غذا هم صرفه‌جویی كنند. قطعا مساله تفاوت هزینه‌ها تنها دلیل گرایش عامه به سینماهای خانگی در مقابل سینماهای عمومی نیست، اما به هر حال مساله مهم این است كه هزینهء «سینما رفتن» كه به هر حال حركتی فرهنگی و با توجه به بعد حضور خانواده در آن، تلاشی اجتماعی بود از سبد هزینهء خانوار ایرانی در حال حذف شدن است و قطعا بیش‌ترین ضرر در این میان نصیب فرهنگ و هنر ایران و شاید حتی بیش‌تر كلیت اجتماع ایران شود.

امیر صدری