فلج مغزی مانع ورزش نیست

توصیه های ورزشی در یک بیماری خاص

فلج مغزی ضایعه غیرپیشرونده مغزی است که در زمان زایمان یا اوایل دوره نوزادی ایجاد و باعث اختلال رشد مغزی می‌شود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال‌های اولیه زندگی ظاهر می‌شود و معمولا با گذشت زمان بدتر نمی‌شود...

این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز به‌وجود می‌آید که در نتیجه آن این نواحی قادر به کنترل حرکتی و وضعیت قرارگیری بدنی فرد نیستند. با توجه به آسیب مناطقی از مغز که مسوول کنترل عضله و بازتاب‌های نخاعی هستند، در کودکان مبتلا به آن توانایی حرکتی و حفظ تعادل محدود خواهد شد. در گذشته بیماران مبتلا به فلج مغزی اجازه شرکت در هیچ نوع فعالیت ورزشی‌‌ای را نداشتند ولی امروزه شرکت در برنامه‌های هدفمند ورزشی در بهبود و افزایش کارایی آنها ضرورت دارد.

فلج مغزی در کشورهای توسعه‌یافته از شایع‌ترین ناتوانی‌های فیزیکی است و در هر ۵/۱ تا ۵ تولد از هر هزار تولد زنده، رخ می‌دهد. عوامل متعددی در دوران بارداری (دوقلویی، تاخیر رشد جنین، کنده‌شدن جفت و...)، حین زایمان و پس از زایمان در ابتلای کودک به این عارضه موثر است و شایع‌ترین علت شناخته‌شده آن نارس بودن نوزاد و وزن پایین هنگام تولد است.

پاسخ بدن این بیماران به تمرین‌های ورزشی به علت گرفتگی عضلانی، ناتوانی یا محدودیت حرکتی، بیش‌ازحد طبیعی است. در شرایط یکسان و در مقایسه با افراد سالم، افزایش ضربان قلب، تعداد تنفس، فشارخون و لاکتات خون بیماران دچار فلج مغزی بیشتر و ظرفیت عملکردی ورزشی‌شان

۵۰ درصد کمتر است. معمولا خستگی و استرس آثار منفی و بازدارنده در ورزش مبتلایان دارند.

فلج مغزی، یک وضعیت ثابت یا بیماری دائمی است. کودکان فلج مغزی تا پایان عمرشان با این وضعیت زندگی می‌کنند. هرچند تمام این کودکان بزرگ می‌شوند و می‌آموزند با گسترش یافتن و مداخله کاردرمانی می‌توانند تاثیر ناتوانی‌شان را روی انجام کارهای روزمره کاهش دهند.

● تاثیر ورزش بر بیماران فلج مغزی

با وجود ناتوانی حرکتی در بیماران مبتلا، دلیلی وجود ندارد که از تمرین‌های ورزشی منظم سود نبرند، ولی لازم است قبل از شروع ورزش، حتما تحت معاینه‌های پزشکی کامل قرار بگیرند زیرا به علت مدت‌های طولانی بی‌تحرکی، مستعد ابتلا به بیماری عروق کرونر قلبی هستند بنابراین لازم است قبل از شروع فعالیت، تست ورزش برایشان انجام و ظرفیت ریوی‌شان ارزیابی و به سطح توانایی حرکتی و محدودیت‌های آنها توجه شود. از طرفی پزشک باید تاثیر داروهای مصرفی را بررسی و آثار و عوارض آنها را حین فعالیت ورزشی ارزیابی و در صورت نیاز تنظیم کند.

حدود ۶۰ درصد بیماران مبتلا به فلج مغزی، مستعد تشنج هستند و به همین دلیل داروهای ضدتشنج مانند «فنوباربیتال»، «فنی‌توئین» و «کاربامازپین» مصرف می‌کنند اما به دلیل آثار تضعیف‌کننده مغزی این داروها، توصیه می‌شود اگر بیماری تمایل به انجام فعالیت‌های ورزشی دارد، پس از انجام تست ورزش و ارزیابی وضعیت بدنی مصرف داروها به‌وسیله پزشک معالج بازنگری می‌شود و اگر سابقه تشنج وجود دارد با نظر پزشک حین ورزش «کاربامازپین» را به علت حداقل عوارض مصرف کند. مصرف داروهای ضداسپاسم و شل‌کننده عضلات نیز باعث کاهش توان عضلات بیمار می‌شود و تاثیر منفی در عملکرد وی حین فعالیت‌های ورزشی دارد. این داروها ممکن است باعث بروز عوارضی مانند گیجی و بی‌حالی شوند بنابراین پزشک معالج گاهی کاهش میزان دارو را بنا به ضرورت کاهش می‌دهد. فعالیت‌ ورزشی در بیماران مبتلا به فلج مغزی باعث افزایش ظرفیت قلبی، تنفسی و استقامت، قدرت و کاهش گرفتگی عضلات و افزایش دامنه حرکت‌های مفصلی می‌شود. علاوه بر این، از بدشکلی و تغییرشکل اندام و بروز بیماری قلبی (ناشی از بی‌حرکتی طولانی‌مدت) پیشگیری خواهد کرد.

● برنامه‌ریزی ورزشی

بیماران از تمرین‌های متعادل و منظم تقویت عضلات با انعطاف‌پذیری و تمرین‌های هوازی و استقامتی بهره می‌برند بنابراین برنامه‌ براساس علایق فردی، شرایط و شدت بیماری و اهداف شخصی تنظیم می‌شود. برنامه ورزشی باید به‌گونه‌ای باشد تا حد ممکن فرد در انجام کارهای خود مستقل باشد و روند تمرین‌های ورزشی تدریجی و با پیشرفتی آرام باشد.

● گرم‌کردن اولیه

قبل از شروع فعالیت ورزشی باید ۵-۲ دقیقه وقت صرف گرم‌کردن عضلات و مفاصل ‌شود. فعالیت‌های ملایم مانند پیاده‌روی نرم و آهسته یا آهسته چرخاندن چرخ ویلچر. صرف ۵-۲ دقیقه زمان برای انجام حرکت‌های کششی‌ای که عضلات و مفاصل را درگیر می‌کنند، از توصیه‌های‌های اولیه است. با پایان یافتن ورزش، ۵ دقیقه یا بیشتر باید صرف سردکردن شود تا زمانی که احساس شود دمای بدن و ضربان نبض به حالت قبل بازگشته است. مثلا ۵-۳ دقیقه پیاده‌روی آرام یا چرخاندن آهسته ویلچر. در مرحله سردکردن نیز صرف ۵-۲ دقیقه برای انجام حرکت‌های کششی که عضلات و مفاصل را درگیر می‌کنند، توصیه می‌شود.

● ۷ نکته مهم

بیماران مبتلا به فلج مغزی دچار اختلال‌های شناختی، بینایی و شنوایی هستند بنابراین لازم است نحوه ارتباط مربی و بیمار براساس محدودیت‌های فوق تنظیم و برای ایجاد ارتباط از روش‌های کلامی، نوشتاری یا تصویری استفاده شود.

معمولا این بیماران نیازهای خاصی دارند که در مشاوره باید به آنها توجه شود.

شروع تمرین‌های ورزشی باید ‌تدریجی و آرام باشد.

اگر برای انجام فعالیت ورزشی استفاده از دستگاه‌های ورزشی توصیه می‌شود، باید در زمان استفاده از آنها دست‌ها یا پاهای بیمار کاملا به دستگاه متصل و بسته شود.

در صورت استفاده از تردمیل، باید توجه داشت این وسیله به میله‌های کناری مجهز است تا بیمار هنگام فعالیت‌، با گرفتن از آنها و حفظ تعادل، از خود محافظت کند.

اگر بیمار روی ویلچر می‌نشیند، هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی، پوشیدن دستکش برایش ضروری است.

وجود یک نفر به عنوان مراقب و ناظر هنگام ورزش کردن بیمار الزامی است.

دکتر احمد باقری‌مقدم

متخصص پزشکی ورزشی