فضیلت خاموشی زبان، نعمت بزرگ

بی گمان هر کسی در آیات انفسی و آفاقی الهی توجه کند، هر دم معجزه ای در خود می بیند که ایمان وی را به خدا و فلسفه آفرینش تقویت می کند. زبان یکی از معجزات الهی است که هر دم با آن در تماس …

بی گمان هر کسی در آیات انفسی و آفاقی الهی توجه کند، هر دم معجزه ای در خود می بیند که ایمان وی را به خدا و فلسفه آفرینش تقویت می کند. زبان یکی از معجزات الهی است که هر دم با آن در تماس هستیم ولی چون غافل از تذکرات الهی می باشیم، هرگز از این معجزات بهره ای نمی بریم و ایمان ما افزایش نمی یابد و عبودیت ما تقویت نمی گردد.

خداوند زبان را نعمتی بزرگ برای بشر بر شمرده است که با آن، قدرت بیان آدمی تحقق می یابد و زمینه برای خلافت و ربوبیت او فراهم می گردد. ارزش زبان است که آن را در جایگاه رفیعی نشانده است و چنانکه امیرمؤمنان علی(ع) می فرماید: اللسان میزان الانسان؛ زبان وسیله سنجش انسان است. (غررالحکم، ص۴۶) به این معنا که اگر بخواهیم ارزش انسانی را بسنجیم باید به سخنانش توجه کنیم، زیرا سخنان وی نشان می دهد که از نظر شخصیت تا چه اندازه در مسیر کمالی رشد داشته و در کدام مقام عالی انسانی نشسته است.

از آن جایی که عقل هر کسی میزان ارزش انسانی وی را مشخص می کند می توان از طریق سخن گفتن، دریافت که این شخص تا چه اندازه از عقل بهره برده و چه مقدار توانسته است از خردمندی خود سود برده و رشد نماید و در زندگی از آن استفاده کند. کسی که عقلش کامل شد سخن وی کم و پر بها و گوهر می شود؛ زیرا «تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد.» کم گویی وگزیده گویی بیانگر کمال عقل است و کسی که گزیده گو باشد نشان می دهد که تا چه اندازه از میزان انسانیت یعنی عقل بهره برده است: کلام الرجل میزان عقله، سخن مرد وسیله سنجش عقل اوست. (غررالحکم، ص۵۷۳).

ارزش زبان و سخن

با این مطالب معلوم می شود که زبان و سخن تا چه اندازه از ارزش برخوردار است؛ زیرا زبان و سخن، معیار عقل و انسانیت آدمی است. از آن جایی که هر چیز با ارزش تری در معرض خطر فزون تری است، خداوند از آدمی خواسته تا همواره مراقب زبان خویش باشد و در پاسبانی از آن دمی کوتاهی نورزد؛ زیرا هر آن چه آدمی بر زبان می راند توسط نگهبانی از سوی خداوند ثبت و ضبط می شود و در دادگاه دادگر بدان رسیدگی شده و بازخواست می گردد. (سوره ق، آیه۱۸) چنان که میزان ارزش گذاری وی نیز همین سخنان خواهد بود. بر این اساس خداوند به صراحت به گزیده گویی و خوب گویی توجه می دهد و از کسانی که در مسیر ایمان و تقوا گام برمی دارند می خواهد تا به این نکته توجه کنند و از مسیر سخن درست بیرون نروند؛ زیرا از نظر قرآن، مومن واقعی کسی است که زبان خویش را نگه دارد و اگر به سخن درمی آید جز سخن راست و درست و استوار نگوید. (احزاب، آیه۷۰) چنانکه در آیه ۵۳ سوره اسراء می فرماید «به بندگانم بگو: سخنی بگویند که بهترین باشد» که فرمان گویای آن است که ما موظفیم فقط زبان به نیکی و سخنان مفید بازکنیم ولاغیر.

پاسبانی از زبان، راه رهایی از خسران ابدی

پیامبر گرامی(ص) می فرماید رهایی مؤمن در نگداشت زبان خود است. (وسایل الشیعه، حر عاملی، ج۸، ص۵۳۳)؛ بنابراین کسی که می خواهد از خسران و زیان ابدی و عذاب و خشم الهی رهایی یابد می بایست به پاسبانی از زبان خود اقدام کند؛زیرا بسیاری از گناهانی که خسران ابدی را به همراه دارد، برخاسته از زبان آدمی است. اگر کسی بخواهد سلامت در همه امور را دارا شود باید سلامت خود را در حفظ زبان بجوید چنان که امیرمؤمنان(ع) بیان داشته است (الاثنا عشریه، حسینی عاملی، ص۲۱)؛ زیرا زبان موجب می شود که شخص سلامت دین و دنیای خویش را از دست دهد و بسیاری از بلایایی که انسان بدان دچار می شود از زبان است (بحارالانوار، ج۷۱، ص۲۸۶) و بسیاری از انسان ها که دچار هلاکت و نیستی شده اند به سبب آن بوده است که زبان خود را نگه نداشتند. (غرر الحکم، آمدی، ص۵۵۰)

پیامبر گرامی(ص) می فرماید: هر که پر حرف باشد خطایش فراوان است و هر که خطایش فراوان باشد، گناهانش بسیار است و هر که گناهانش بسیار باشد، آتش دوزخ به وی سزاوارتر است. (المحجه البیضاء، فیض کاشانی، ج۵، ص۱۹۶)

بر این اساس امیرمؤمنان علی(ع) می فرماید: خردمند کسی است که زبانش را در بند کشد: العاقل من عقل لسانه (غررالحکم، ص۲۰) همچنین لقمان به فرزندش می فرماید: پسرم اگر می پنداری که سخن گفتن نقره است، خاموشی و سکوت زر و طلاست. (بحارالانوار، ج۷۱، ص۲۹۷)

حضرت عیسی(ع) در ارزش سکوت و خاموشی می فرماید: عبادت ده جزء است که نه جزء آن در سکوت و جزء دیگر آن در فرار از مردم است. (المحجه البیضاء، فیض کاشانی، ج۵، ص۱۹۶)

محمد ترابی