پاندمی جهان را تهدید کرد

بازبینی پرونده آنفلوآنزای مرغی

قدیمی‌ها در همین ‌ایران خودمان آنفلوآنزا را همان سرما خوردگی می‌دانستند و هنوز هم باور عمومی‌بسیاری از مردم بر همین است.

اما واقعیت زمانی رنگ عوض می‌کند که داده‌ها دیگر مبنای درستی نداشته باشند. همان سرماخوردگی دیروز، امروز چنان کشنده است که از نگاه سازمان‌های ذی‌ربط به مهلک‌ترین بیماری دهه اخیر تبدیل شده است. ‌این همان زمانی بود که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد یک جهش ژنتیکی در ویروس H۵N۱ در یک خانواده اندونزیایی کشف شده است. داستان آنفلوآنزای مرغی از همین جا شروع شد.

سابقه تاریخی

سازمان جهانی بهداشت یک جهش ژنتیکی مختصر را در زنجیره H۵N۱ از ویروس کشنده آنفلوآنزای مرغی در یک روستای کوچک در اندونزی کشف کرد که مقامات بهداشتی می‌گفتند این نسخه مسری‌تر از نسخه‌های قبلی ویروس مزبور نیست؛ اما کار به همین جا ختم نشد.

کارشناسان، ویروسH۵N۱ را که در آن زمان یک خانواده ۸ نفری را در جزیره‌ سوماترا آلوده کرده بود، مورد آزمایش قرار دادند. ۷ تن از اعضای این خانواده در اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند. محققان پس از آن دریافتند که یک جهش ژنتیکی پس از ابتلای پسر ۱۰ ساله این خانواده در ساختار ویروس مزبور رخ داده بود. پس از آن این پسر بچه زنجیره جدید را به پدرش منتقل کرد.

در حالی که کارشناسان برجسته در زمینه این بیماری تاکید کردند که این جهش ژنتیکی نتوانست احتمال اپیدمی انسانی را افزایش دهد؛ اما در هر حال نشانه‌ای از احتمال شیوع بیماری بین انسان‌ها بود. با این حال این جهش تکامل و تحول مهمی در ساختار این ویروس به شمار نرفت.

متخصصان اما ۳ دلیل اصلی و مهم ارائه کردند که ثابت می‌کرد کشف این جهش نمی‌تواند دلیلی برای افزایش نگرانی‌ها باشد و این ۳ دلیل عبارتند از:

۱) اولین دلیل این است که دانشمندان و متخصصان علم طب همواره انتظار بروز این چنین جهش‌هایی را به عنوان بخشی از طبیعت ویروس‌ها دارند. ویروس‌های آنفلوآنزا هر زمان در حال تغییر و جهش ژنتیکی هستند و این کار اصلی آنها است.

۲ ) تحقیقات سازمان جهانی بهداشت نشان داده است که این جهش موجب عفونی‌تر شدن ویروس در بین انسان‌ها نشده است. این جهش از نوعی نیست که بتواند انتقال انسان به انسان را موجب شود.

۳ ) از آنجا که پدر خانواده قربانی نهایی بوده است، این ویروس نیز به همراه وی مرده و این بدان معنی است که هیچ منبع دیگری برای انتقال این زنجیره جهش یافته وجود ندارد.

هر چند بسیاری از کارشناسان نگران بودند که ویروس مزبور در نهایت با جهش ژنتیکی به زنجیره‌ای مبدل شود که به راحتی بین انسان‌ها شیوع پیدا کند؛ اما مقامات این سازمان اعلام کردند که هیچ دلیلی برای افزایش زنگ‌های خطر و هشدارها در این مورد خاص در حال حاضر وجود ندارد.

اندونزی از جامعه بین‌المللی بودجه‌ای معادل ۹۰۰‌میلیون دلار برای مقابله با شیوع این بیماری درخواست کرد؛ اما مدعی شد که فقط ۵۰‌میلیون دلار برای اقدامات پیشگیرانه در اختیار داشت.

از سوی دیگر نتایج یک مطالعه جدید در چین ادعای این کشور را در مورد اولین قربانی انسانی آنفلوآنزای مرغی در ۲ سال گذشته زیر سوال برد و پرسش‌های بسیاری را درباره شیوع این بیماری در چین برانگیخت.

یافته‌های جدید از سوی ۸ دانشمند چینی در نامه‌ای به مجله طب نیوانگلند تاکید شد. در این نامه آمده بود که مرد ۲۴ ساله‌ای که در اواخر سال ۲۰۰۳ و به گفته متخصصان در اثر ابتلا به سارس جان خود را از دست داد؛ در واقع قربانی زنجیره خاصی از آنفلوآنزای مرغی شده بود و بر خلاف تصور قبلی مبتلا به سارس نبود.

علاوه بر این چین مدعی شده بود که اولین مورد ابتلای انسانی به آنفلوآنزای مرغی در اواخر سال ۲۰۰۴ در این کشور مشاهده شده بود. در این گزارش آمده بود مقامات بهداشتی بین‌المللی از مدت‌ها پیش نسبت به آمار واقعی تلفات جانی آنفلوآنزای مرغی در چین مشکوک بودند و احتمال می‌دادند که تعداد قربانیان بیشتر از رقمی بود که چین ادعا ‌کرد.

در بخشی دیگر از تلاش‌ها برای مقابله با بیماری آنفلوآنزای مرغی، دپارتمان علوم پزشکی و دانشگاه سیلپاکورن در تایلند با همکاری یکدیگر روی عصاره برخی از گیاهان دارویی برای کشف دارویی برای نابودی ویروس آنفلوآنزای مرغی و سایر ویروس‌هایی که می‌توانند موجب بروز این قبیل بیماری‌ها شود، مطالعه می‌کنند.

به گفته متخصصان، عصاره‌های گیاهی مورد استفاده در این مطالعات از گیاهانی تهیه شده که عموما در تایلند یافت می‌شوند؛ اما تا کنون در هیچ تحقیق دیگری مورد استفاده قرار نگرفته است.در همان زمان کشور بوتسوانا نیز در پی شنیدن خبر احتمال شیوع آنفلوآنزای مرغی در کشور همسایه‌اش زامبیا، در شرایط هشدار قرار گرفت.

● افزایش قربانیان

«وزارت بهداشت اندونزی گزارش داده است که یک پسر ۱۶ ساله از اهالی بخش بکاسی در جاوه غربی در اثر ابتلا به آنفلوآنزای مرغی جان خود را از دست داده است.» اگر این خبر از سوی سازمان بهداشت جهانی تایید می‌شد، شمار مرگ و میر ناشی از ابتلا به آنفلوانزای مرغی در اندونزی به ۴۳ نفر می‌رسید. در‌این صورت این بالاترین آمار تلفات ناشی از آنفلوآنزای مرغی در جهان بود که همین هم شد. ویتنام نیز از جمله کشورهایی بود که بالاترین آمار تلفات آنفلوآنزای مرغی را داشت. تا آن زمان ۴۲ نفر از شهروندان آن کشور در اثر ابتلا به آنفلوآنزای مرغی جان خود را از دست داده بودند؛ اما به نظر می‌رسید که گسترش این بیماری در ویتنام تحت کنترل بود و از آغاز سال ۲۰۰۶ میلادی این بیماری تلفاتی در ویتنام در بر نداشت.نمونه‌های آزمایشگاهی و مدارک پزشکی آن پسر نوجوان برای انجام آزمایش‌های نهایی به مرکزی در ایالات متحده ارسال شد. مقامات بین‌المللی می‌گفتند دولت اندونزی در از بین بردن طیور اهمال کرده؛ در حالی که این روش در مهار بیماری آنفلوآنزای مرغی در کشورهای دیگر موثر بود.

اما مقامات اندونزی گفتند که کشتار گسترده طیور امکان پذیر نیست و دولت این کشور بودجه لازم را برای پرداخت غرامت به پرورش دهندگان طیور ندارد. در همین حال، رسانه‌های اندونزی گزارش کردند که ده‌ها مرغ در منطقه پاپوا به ویروس «اچ پنج ان یک» که مشتقی مهلک از بیماری آنفلوانزای مرغی بود، آلوده شده بودند.

تا آن زمان تمام نمونه‌های انتقال بیماری به انسان از طریق تماس با طیور بود؛ اما این نگرانی وجود داشت که ویروس ناقل آنفلوآنزای مرغی بتواند تغییر شکل دهد و از انسان به انسان دیگر سرایت کند.چنین وضعیتی منجر به بروز اپیدمی ‌گسترده‌ای شد که جان‌میلیون‌ها نفر را در معرض خطر قرار داد.به دنبال مرگ ده‌ها نفر در اندونزی در ماه مه همان سال، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد این تلفات به احتمال زیاد ناشی از انتقال بیماری از فردی به فرد دیگر بود؛ اما کارشناسان گفتند که این واقعه ناشی از تغییر شکل ویروس آنفلوآنزای مرغی نبود. شرایط آن زمان دشوار بود. جمعیت ماکیان اندونزی، هم در مقیاس صنعتی و هم در سطح روستایی گسترده بود. اکثر موارد، مربوط به آلودگی‌ها در مراکز عمده نگهداری از طیور نبود و مربوط به مرغ‌ها یا غازهایی می‌شد که در حیاط خانه‌ها نگهداری می‌شدند.

گستردگی جغرافیایی در مجمع الجزایر پرجمعیت و پراکنده اندونزی، کار نظارت را بسیار دشوار می‌کرد. سخنگوی سازمان بهداشت جهانی در‌این‌باره می‌گفت اندونزی از زمان تایید اولین مورد مرگ ناشی از ابتلا به ویروس «اچ پنج ان یک»، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشت. از سال ۲۰۰۳ تاکنون ۱۸۰ نفر در سطح جهان در اثر ابتلا به آنفلوانزای مرغی جان خود را از دست داده‌اند. غالب مرگ و میرها در شرق آسیا بوده است، اما آلودگی به این ویروس در اروپا، آفریقا و جنوب و مرکز آسیا نیز دیده شده است.

● گسترش ویروس

با وجود کاهش تلفات ناشی از بیماری آنفلوآنزای مرغی در این کشور‌، شیوع این بیماری در اندونزی همچنان رو به افزایش بود. به گزارش خبرگزاری رسمی اندونزی (آنتارا)‌، «الیسوان عزلی» با تشریح وضع این بیماری در اندونزی گفته بود اگرچه دولت در یکی دو سال گذشته توفیقاتی در مبارزه با این بیماری داشت‌، اما این موفقیت‌ها تنها در سطح ملی بود. به لحاظ استانداردهای جهانی و نیز براساس آخرین آمار موجود در جهان این کشور در مبارزه با این بیماری همچنان درمعرض خطر جدی قرار دارد. به گفته این محقق اندونزیایی، آنفلوآنزای مرغی براساس آمار دولتی در سه سال گذشته بیش از یک میلیارد و ۴۰۰میلیون روپیه (معادل یک‌میلیون و ۵۰۰هزار دلار) خسارت به اندونزی وارد کرده است. برابر اعلام سازمان خواروبار جهانی (فائو)‌، اندونزی بیشترین آمار افراد مبتلا به آنفلوآنزای مرغی را در جهان به خود اختصاص داد. در آن زمان آنفوآنزای مرغی در ۳۰استان از مجموع ۳۳استان اندونزی از جمله استان‌های جاوه‌، بالی و سوماترا به یک اپیدمی تبدیل شد و همچنان در حال گسترش به دیگر استان‌ها بود. همچنین تا زمان تهیه گزارش‌های مستند ۱۱۰شهروند اندونزیایی در این کشور براثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند که از این منظر نیز حائز مقام نخست در جهان بود. با این حال، وزیر بهداشت اندونزی از کاهش بیماری آنفلوآنزای مرغی در این کشور خبر داده بود. به گفته سیتی فضیله سوپاری‌، بیماری آنفلوآنزای مرغی به ویژه موارد ابتلای انسانی آن در این کشور در شش ماهه اول سال ۲۰۰۸در مقایسه با سال‌های ۲۰۰۷و ۲۰۰۶با کاهش قابل ملاحظه‌ای همراه بود.

● خسارت‌های مالی

سازمان بهداشت اندونزی اعلام کرد آنفلوآنزای مرغی ۱/۴تریلیون روپیه خسارت به آن کشور وارد کرد.رییس کمیسیون ملی کنترل آنفلوآنزای مرغی اندونزی با صدور بیانیه‌ای خاطرنشان کرد که این میزان خسارت ازطریق محاسبه هزینه‌های مربوط به جمع آوری پرندگان آلوده، کاهش تولید گوشت مرغ و تخم مرغ‌، کاهش مصرف محصولات دامی و سایر هزینه‌هایی که کشاورزان و دامداران به خاطر این بیماری متحمل شده اند، محاسبه شده بود.«بایو کرسینا مورسی» هشدارداد چنانچه این بیماری فراگیر شود به اپیدمی تبدیل خواهد شد که هزینه‌های اقتصادی بسیار بیشتری تحمیل خواهد کرد. برآورد اولیه بر اساس هزینه‌های سال ۲۰۰۶نشان می‌دهد که تنها خسارت کوتاه مدت این بیماری بین ۱۴تا ۴۸تریلیون روپیه بود. در ادامه به نقل از رییس کمیسیون ملی مبارزه باآنفلوآنزای مرغی اندونزی خبر دیگری مخابره شد به‌این مضمون:« شواهد نشان می‌دهد دولت اندونزی با تلاش خود برای کنترل و پیشگیری از اشاعه این بیماری موفق بوده است.»

● گزارش یومیوری شیمبون

‌این بیماری بدجور ژاپنی‌ها را به تکاپو انداخته بود؛ چرا که در گزارش روزنامه‌های خود مدام آمار مرگ و میر ناشی از‌این بیماری را به مردم اطلاع می‌دادند . یومیوری شیمبون در گزارش خود نوشت:« بامرگ یک دختر نوجوان بر اثر ابتلا به آنفلوانزای مرغی شمار جان‌باختگان ناشی از این بیماری در اندونزی به ۷۹نفر رسید. مقامات بهداشتی اندونزی ابتلای این دختر ۱۵ساله به آنفلوانزای مرغی را تایید کردند.»مقامات بهداشتی اندونزی روز قبل از انتشار‌ این گزارش نیز مرگ هفتادوهشتمین بیمار مبتلا به آنفلوآنزای مرغی را در این کشور تایید کرده بودند. جان باخته یک مرد ۴۵ساله بود که در بیمارستان عمومی «سولو» واقع در جزیره اصلی «جاوه» درگذشت. در پرونده پزشکی این مرد سابقه تماس وی با مرغ‌های خانگی آلوده ثبت شده بود. مهم‌ترین راه انتقال ویروس کشنده «اچ ۵ن» عامل مولد بیماری آنفلوآنزای مرغی، از طریق تماس با مرغ و ماکیان آلوده بود.

بروز همه‌گیری جهانی آنفلوآنزای مرغی قادر است بیش از یک میلیارد نفر را در سراسر جهان مبتلا کند و تا هفت‌میلیون نفر را نیز از بین برد. «ژان مارک الیو» نماینده سازمان بهداشت جهانی گفت: «این آمار از روی الگوی همه‌گیری‌های پیشین آنفلوآنزای مرغی تخمین زده شده است.»آنفلوآنزای مرغی عمدتا یک عارضه خاص طیور محسوب می‌شود؛ اما در سال ۱۹۹۷ برای نخستین بار ابتلای انسان به این بیماری از هنگ کنگ گزارش شد. تقریبا در همه موارد گزارش شده، ابتلای انسان به ویروس آنفلوانزای مرغی از طریق تماس با طیور صورت گرفته؛ اما در چند مورد در هنگ کنگ و ویتنام احتمال سرایت بیماری از انسان به انسان گزارش شد اما قابل تایید نبود. انتقال بیماری از انسان به انسان می‌تواند نشانه‌ای از ایجاد جهش در ویروس باشد که در این صورت احتمال بروز همه‌گیری جهانی قوت می‌گیرد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، همه‌گیری جهانی آنفلوآنزای مرغی می‌تواند به اقتصاد کشورهای آسیایی بین ۶تا ۹درصد آسیب وارد کند.

این آسیب ناشی از اقدامات قرنطینه‌ای شدید در تجارت جهانی‌، کاهش تولید ناشی از این بیماری و مرگ ومیر خواهد بود.

در صورت وقوع چنین همه‌گیری‌، اقتصاد کشورهای در حال توسعه با شدت بیشتری دچار صدمه می‌شود؛ چرا که میزان مرگ و میر در این گروه از کشورها بالا خواهد بود. بر اثر پاندمی (همه‌گیری جهانی) آنفلوآنزای مرغی، تولید ناخالص ملی در چین ۸/۷درصد، کره جنوبی ۶/۷درصد، ژاپن ۶/۱درصد، مجموعه آسه‌آن ۷/۱درصد و در استرالیا ۶/۸درصد کاهش یافت.

● آنفلوآنزای مرغی در همسایگی‌ایران

این بیماری اما به همسایگی ‌ایران هم راه یافت. خبرگزاری‌های داخلی اعلام کردند «لقمان احمدی» مسوول آزمایشگاه اتحادیه مرغداران دهوک در جمع خبرنگاران در شهر دهوک عراق گفت: «شیوع این بیماری در دهوک جدی است و در صورتی که اقدامات پیشگیری به‌عمل نیاید، خسارت زیادی به مرغداران دهوک وارد می‌کند.»

وی برآورد احتمالی خسارت را حدود هفت میلیارد دلار اعلام کرد و خواستار احساس مسوولیت بیشتر مسوولان اقلیم کردستان عراق شد. گزارش‌ها حاکی از آن بود که ۸۶ مرغداری در دهوک فعال بود که سالانه قریب به هشت‌میلیون‌تن گوشت سفید تولید و به بازار عرضه می‌کنند.

● واکنش سازمان ملل

نماینده «کوفی عنان» دبیرکل سازمان ملل در زمینه مبارزه با ویروس مرگبار آنفلوآنزای مرغی همان زمان اعلام کرد: ‌این بیماری حداقل پنج میلیون نفر از مردم جهان را قربانی خواهد کرد که شمار قربانیان می‌تواند تا ۱۵۰‌میلیون نفر افزایش یابد. دکتر «دیوید آبارو» یکی از کارشناسان ارشد سازمان بهداشت جهانی که از سوی دبیرکل سازمان ملل به‌این سمت انتخاب شده بود، گفت:« مطمئنم که زمانی بیماری آنفلوآنزای مرغی مسری خواهد شد. سرایت‌این بیماری را در آینده نزدیکی فراگیر می‌دانم. تعداد قربانیان‌ این بیماری مسری بستگی به‌این دارد که‌ این بیماری چه زمانی آغاز و چگونه به آن پاسخ سریعی داده شود؛ اما من تعداد قربانیان‌این بیماری مسری را بین پنج تا ۱۵۰ میلیون نفر پیش بینی می‌کنم.» آبارو تعداد قربانیان بیماری مسری آنفلوآنزای مرغی را در آمریکا ۲۷۰ هزار نفر پیش بینی کرد. نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل یکی از معضلات در مبارزه با‌این بیماری را ندادن اطلاعات کافی از سوی دولت‌ها به مردم خود ذکر کرد و افزود:« تقریبا همه کشورها ‌این مشکل را دارند. ما با بانک جهانی، سازمان بهداشت جهانی، بخش خصوصی، دولت‌ها و دانشمندان جهان در زمینه به حداقل رساندن بیماری آنفلوآنزای مرغی همکاری می‌کنیم.»نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل گفت:« هنگامی‌که در سال ۱۹۱۸ میلادی بیماری آنفلوآنزا فراگیر شد، بیش از ۴۰میلیون نفر از مردم جهان جان خود را از دست دادند و قربانیان بیماری آنفلوآنزای مرغی بسیار بسیار بیشتر از‌ این رقم خواهد بود و ما با فاجعه‌ای روبه رو خواهیم شد. ‌این بیماری تاکنون موجب مرگ میلیون‌ها پرنده و میلیاردها دلار خسارات اقتصادی شده و لطمات شدیدی را مرغداران جنوب آسیا متحمل شده‌اند. ‌این بیماری باید کنترل شود و نخستین استراتژی من افزایش تلاش‌ها برای کنترل بیماری آنفلوآنزای مرغی خواهد بود.»