منطقه آزاد تجاری خاورمیانه

نوشتار زیر به معرفی و بررسی اجمالی قرارداد اقتصادی Zones QualifiedتIndustrial QIZs بین رژیم صهیونیستی, مصر و ایالات متحده می پردازد

نوشتار زیر به معرفی و بررسی اجمالی قرارداد اقتصادی Zones QualifiedتIndustrial QIZs) )بین رژیم صهیونیستی، مصر و ایالات متحده می پردازد. این قرارداد گرچه بنا بر اظهارات مقامات آمریكایی در راستای طرح صلح خاورمیانه ایجاد شده است. اما به نظر می رسد به اهداف و مقاصدی فراتر از آنچه در ظاهر بیان می شود، نظر دارد. متأسفانه قرارداد QIZs كه پیش از این میان اردن، رژیم صهیونیستی و آمریكا منعقد شده است، در محافل سیاسی و مطبوعات كشور ما بازتابی بسیار محدود داشته است. امید است مطالب عنوان شده در این نوشتار بتواند خوانندگان محترم را در شناسایی هر چه بیشتر جریان نفوذ و تأثیرگذاری آمریكا در منطقه خاورمیانه تحت عناوین مختلفی از قبیل طرح صلح خاورمیانه، خاورمیانه بزرگ و... یاری دهد.

موضوع حمایت ایالات متحده آمریكا ازرژیم اشغالگر قدس داستانی نیست كه مربوط به سالهای اخیر باشد. گاهی این حمایت ها چنان آشكار و یك طرفه است كه مخالفت های بسیاری را سبب می شود و گاهی نیز به دلیل وجود برخی واسطه ها، این كمك ها چندان هم نامطلوب جلوه نمی كنند. جمهوری عربی مصر به عنوان یكی از مهمترین و استراتژیك ترین كشورهای خاورمیانه كه با قرار گرفتن در همسایگی فلسطین، همواره نگاه های جهانیان را به خاطر نوع رابطه با اسرائیل به خود معطوف كرده است، می تواند در قالب یكی از این واسطه ها نیز مطرح شود.

ایالات متحده پس از یازدهم سپتامبر، طرح خاورمیانه بزرگ را به عنوان استراتژی بلندمدت خود در منطقه برگزیده است. این طرح ناظر به اهداف امنیتی ایالات متحده در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی است. واضح است كه یكی از اصلی ترین اهداف اجرایی این طرح، حمایت از اسرائیل و تأمین امنیت از جمله امنیت اقتصادی این رژیم می باشد. مسلماً اسرائیل به عنوان دولتی كه مشكلات بسیاری را فرا روی خود می بیند، فقط از طریق رابطه اقتصادی با ایالات متحده نمی تواند سیستم اقتصادی پویایی داشته باشد و نیازمند برقراری روابط اقتصادی با دیگر كشورها از جمله همسایگان خود است. ایالات متحده نیز در راستای طرح تأمین امنیت اقتصادی این رژیم كه در چارچوب كلی تر طرح خاورمیانه بزرگ قابل توجیه است به دنبال ایجاد روابط حسنه اقتصادی میان اسرائیل و همسایگان عرب آن از طریق ایجاد موافقت نامه های اقتصادی مختلف است.

بحث امنیت اقتصادی طرح خاورمیانه بزرگ، همان گونه كه از نام آن هم برمی آید، تمامی خاورمیانه را دربرمی گیرد. ایالات متحده در حال گسترش و تعمیق روابط تجاری با كشورهای خاورمیانه از طریق انعقاد موافقت نامه های تجارت آزاد(FTA)، موافقت نامه های سرمایه گذاری و تجارت(TIFA)، عهدنامه های سرمایه گذاری دوجانبه(BIT) و... است.

موافقت نامه های تجارت آزاد با اسرائیل، بحرین، اردن و مراكش به امضا رسیده است. دو موافقت نامه تجارت آزاد نیز به زودی با امارات متحده عربی و عمان منعقد خواهد شد. ۹ موافقت نامه سرمایه گذاری و تجارت و ۲ عهد نامه سرمایه گذاری دوجانبه نیز با كشورهایی از خاورمیانه كه شریك متداول موافقت نامه های تجارت آزاد ایالات متحده نیستند، امضا شده است.

در ماه می ،۲۰۰۳ رئیس جمهور آمریكا طرحی را اعلام كرد كه بر اساس آن كشورهای خاورمیانه می توانستند تجارت و سرمایه گذاری خود را با ایالات متحده و دیگر كشورها در ساختار اقتصاد جهانی افزایش دهند. اولین گام در جهت تسریع عضویت كشورهای به اصطلاح صلح طلبی بود كه به دنبال عضویت در WTO بودند. در این طرح اعلام شد كه از طرف آمریكا برای ارتقای آن دسته از كشورهای منطقه كه اصلاحات داخلی خود را تكمیل كنند، حاكمیت قانون را بپذیرند، از حقوق مالكیت شخصی حمایت كنند و زیربنای رشد اقتصادی خود را ایجاد كنند، گام های اساسی تری برداشته خواهد شد.

یكی از مهم ترین پروژه هایی كه از طرف ایالات متحده در جهت تأمین امنیت اقتصادی اسرائیل و ایجاد روابط اقتصادی میان اسرائیل و همسایگان آن در نظر گرفته شد، طرح ایجاد مناطق صنعتی كنترل شده (Qualified Industrial Zones) بود.

●QIZs چیست؟

در سال ۱۹۹۶ كنگره آمریكا پیشنهاد تأسیس مناطق صنعتی تحت كنترل « QIZs» را به منظور حمایت از آنچه آن را فرایند صلح در خاورمیانه و ارتقای همكاری های اقتصادی بین اسرائیل، مصر و اردن می دانست، تصویب كرد. این مناطق، حوزه هایی صنعتی در اسرائیل و همسایگان آن یعنی اردن و مصر هستند كه كالاهای منتخب از این مناطق صنعتی می توانند با معافیت از حقوق گمركی ایالات متحده، به این كشور صادر شوند، به عبارت دیگر این قانون اجازه می دهد تا معافیت از حقوق گمركی نسبت به كالاهای كنترل شده ای كه از كرانه باختری، نوار غزه و یا مناطق صنعتی كنترل شده «QIZA» در مصر یا اردن به ایالات متحده صادر می شوند، اعمال شود. در حقیقت بزرگترین مزیت این مناطق صنعتی برای مصر و اردن دسترسی به بازار ایالات متحده به عنوان یكی از بزرگترین بازارهای مصرف كننده، بدون اعمال قوانین گمركی است. البته نكته قابل توجه این است كه كالاهای ساخته شده در مناطق صنعتی به شرطی مشمول قانون معافیت گمركی ایالات متحده می شوند كه حداقل ۳۵ درصد از ارزش كالای تولید شده، ارزش افزوده باشد و در مورد قرارداد اسرائیل با مصر، حداقل ۷/۱۱درصد از ارزش كالاهای صادراتی این مناطق باید منشأ اسرائیلی داشته باشد. با توجه به این كه تعرفه های آمریكا بر پوشاك و منسوجات بسیار بالاست، بیشتر فعالیت های اقتصادی در این مناطق صنعتی، به سمت این صنایع گرایش پیدا می كنند تا بتوانند از مزیت عدم تعلق تعرفه های گمركی استفاده كنند. مسئولیت تعیین مناطق صنعتی كنترل شده به عهده نمایندگی تجاری ایالات متحده(USTR) می باشد.

●موافقت نامه اردن- اسرائیل در موردتأسیس QIZs

همان طور كه اشاره شد، به رغم آن كه حمایت های آمریكا از اسرائیل در قالب طرح خاورمیانه بزرگ تشدید شده است، اما پیشینه این حمایت ها به سالهای گذشته برمی گردد. اولین پروژه ایجاد مناطق صنعتی كنترل شده«QIZs» با توافق میان اسرائیل، اردن و ایالات متحده در مارس سال ۱۹۹۸ ایجاد شد. ازسال ۱۹۹۹ ایالات متحده ۱۳ منطقه صنعتی را در اردن تعیین كرد و پس از آن اردن و آمریكا به موافقت نامه تجارت آزاد(FTA) نیز دست یافتند كه كنگره آمریكا آن را در سال ۲۰۰۰ تصویب كرد. مزایایی كه اردن پس از اجرای این پروژه از آنها بهره مند می شد را این گونه مطرح می كنند:

- اطمینان از معافیت های گمركی و تعرفه ای برای ورود به بازار ایالات متحده

- عدم تعیین سهمیه از جانب ایالات متحده برای ورود كالاهای تولید شده در QIZs به این كشور

- معافیت شركت های مشغول به كار در QIZs از پرداخت مالیات بر درآمد

- عدم تعلق تعرفه های گمركی به مواد خام وارد شده به مناطق صنعتی

- نبود محدودیت در مالكیت صنایع

- نبود محدودیت در مورد ورود نقدینگی خارجی

- نبود محدودیت زمانی یا احتیاج به تمدید قراردادهای مناطق صنعتی

- بازگشت كامل اصل سرمایه و سود به كشورهای متبوع

مقامات آمریكایی و اردنی اجرای پروژه QIZs در اردن را موفق ارزیابی می كنند و علت آن را افزایش میزان صادرات اردن به ایالات متحده از ۳۱ میلیون دلار در سال ۱۹۹۹ به ۶۷۴ میلیون دلار در سال ۲۰۰۳ و همچنین ایجاد ۳۵۰۰۰ فرصت شغلی در اردن می دانند. اما به رغم این ادعاها، بانك جهانی در سال ۲۰۰۴ اعلام كرد كه رشد اقتصادی اخیر اردن به معنای افزایش متناسب مشاغل و كاهش فقر نیست و بیكاری ۱۵ درصدی در اردن همچنان یكی از مشكلات اساسی این كشور است. بسیاری از تحلیل گران اردنی نیز معتقدند تا زمانی كه قرارداد آمریكا با اردن و اسرائیل فقط در جهت دستیابی به نیروی كار ارزان عربی باشد، موضوع مبارزه با بیكاری كاملاً شكست خورده است. آنها این موافقت نامه را باعث ایجاد سوءرفتارها و سوءاستفاده های شغلی و همچنین موجب افزایش هر چه بیشتر قدرت و نفوذ تجار و نخبگان محلی می دانند.

مصری هایی كه مخالف رابطه با رژیم صهیونیستی هستند ،معتقدند كه طرح منطقه آزاد تجاری خاورمیانه باعث نفوذ هر چه بیشتر اسرائیل در ساختار اقتصادی مصر می شود. سیاستمداران مصری مخالف این پروژه، ایجاد ۲۵۰ هزار شغل در سال به وسیله اجرای این طرح را بسیار خیالی و دور از ذهن می دانند. از طرفی بسیاری از نمایندگان و كارگران كارخانجات و شركت هایی كه در محدوده پروژه QIZs قرار نمی گیرد، خارج بودن از این مناطق را مساوی با ورشكستگی شركت ها و بیكار شدن كارگرانشان ارزیابی می كنند

موافقت نامه مصر- اسرائیل در مورد

---