منشا و ذات پول کاغذی

پول کاغذی در شرایط عادی و در یک بازار آزاد به صورت خود به خود به وجود نخواهد آمد این نوع پول همیشه زاده دولت بوده و از رجحان های قانونی خاصی نیز بهره مند بوده است

پول کاغذی در شرایط عادی و در یک بازار آزاد به صورت خود به خود به وجود نخواهد آمد. این نوع پول همیشه زاده دولت بوده و از رجحان‌های قانونی خاصی نیز بهره مند بوده است.

علاوه بر این به زنجیره ای از اتفاقات نیز اشاره کردیم که این نوع پول طی آن به وجود می‌آید: در قدم اول، دولت اقدام به وضع نظام سکه انحصاری می‌کند، حال یا به صورت مستقیم و با غیر قانونی کردن استفاده پولی دیگر فلزات گرانبها یا به طور غیرمستقیم و با وضع نظام دوفلزی. سپس دولت انحصار پول رایج را به اسکناس‌های بانک ذخیره-کسری مورد نظر اعطا می‌کند . در نهایت، زمانی که اسکناس‌های رجحان یافته، انواع دیگر وسیله‌های پرداخت را از دور خارج کرد، دولت به این بانک اجازه می‌دهد (تا برخلاف مفاد قرارداد) از نقد کردن این اسکناس‌ها سر باز زند. همین رجحان تعلیق پرداخت‌ها، این اسکناس‌ها (گواهی‌های پولی) را به پول کاغذی بدل می‌کند.

این روند همان زنجیره وقایعی بوده که تمام کشورهای بزرگ غربی آن را طی کرده اند. اسکناس‌های ذخیره-کسری در قرن هفدهم پا به عرصه نهاد و باعث ایجاد نرخ‌های رشد تصاعدی در قرن هجدهم شد. در قرن نوزدهم اسکناس‌های چند بانک رجحان یافته (همان بانک‌های مرکزی فعلی) انحصار پول رایج را به دست آوردند و در عین حال استفاده نقره یا به صورت مستقیم معلق شد (آلمان، فرانسه) یا به صورت غیرمستقیم و از طریق نظام دوفلزی (آمریکا، انگلستان). برای تامین مالی خرابی‌های بی‌سابقه جنگ جهانی اول، بانک‌های مرکزی آلمان، فرانسه و بریتانیای کبیر از بازپرداخت و نقد کردن اسکناس‌های منتشره خود سر باز زدند. البته چنین اقدامی با تایید یا حتی دستور دولت‌های متبوع آنها به وقوع پیوسته است. تنها بانک مرکزی آمریکا پرداخت‌هایش را در جنگ جهانی اول معلق نکرد و تنها همین بانک بعد از جنگ جهانی دوم تحت نظام برتن وودز اقدام به نقد کردن اسکناس‌های منتشره خود کرد، که این اقدام هم تا سال ۱۹۷۱ که بازپرداخت اسکناس‌ها توسط آمریکا نیز متوقف شد، ادامه یافت. تا سال ۱۹۷۱ کل دنیا «از استاندارد طلا خارج» شد و تمام کشورها از پول‌های کاغذی دستوری استفاده می‌کردند.

کاملا متصور است که بتوان راه‌های دیگری را نیز برای ایجاد پول کاغذی در نظر گرفت، اما خب خیلی به بحث فعلی ما مرتبط نیست. نکته مورد نظر ما در اینجا این است که پول کاغذی در همه موارد از تجاوز به مالکیت شخصی و همین طور نقض گسترده قراردادها از طرف بانک‌های مرکزی پدید آمده است. این حقایق مطمئنا برای ارزیابی اخلاقی پول‌های کاغذی مفید و لازم خواهد بود.

اما نکته دیگری هم وجود دارد که شاید برای ارزیابی اخلاقی و اقتصادی پول کاغذی مهم‌تر از آنچه تا به حال گفته شد، باشد. مساله اصلی این است که حتی همین امروز نیز تمام پول‌های کاغذی به واسطه رجحانات قانونی خاصی که به نفعشان وضع شده، به حیات خود ادامه می‌دهند؛ رجحاناتی که این نوع پول را در مقابل رقابت با انواع دیگر پول کاغذی و پول‌های طبیعی همچون طلا و نقره محافظت می‌کنند. به عبارت دیگر پول کاغذی همچنان پول رایج شمرده شده و همچنان از انحصار پرداخت‌هایی که باید به دولت صورت گیرد بهره‌مند است. این موضوع ما را به این مساله رهنمون می‌سازد که پول کاغذی به طور ذاتی برخاسته از تورم (دستوری) است. تنها دلیل ادامه حیات این نوع پول، رجحانات قانونی پی در پی و مداومی بوده که به نفع آن وضع شده است. همیشه و همه جا عرضه آن از آنچه یک بازار آزاد می‌توانست به آن برسد بیشتر خواهد بود، دلیل ساده آن هم این است که چنین پولی در یک بازار آزاد به خودی خود امکان دوام ندارد.

تنها طبق این نوع ادراک است که می‌توان پول کاغذی را نوعی از تورم دانست. از این جهت بر این موضوع تاکید می‌کنیم که ابهامات زیادی در این باره از طرف مخالفان پول کاغذی بیان شده است. بسیاری از آنان بیان کرده‌اند که تولید پول کاغذی نوعی از جعل بوده است. اما در واقع چنین چیزی درست نیست. نهاد دولتی‌ای که پول کاغذی خود را تولید می‌کند، نمی توان نمونه ای از جاعل دانست. این نوع پول کاربردی غیر از آنچه که ادعا می‌کند، ندارد.

ممکن است ادعا شود که که اسکناس‌های فعلی بانک مرکزی انگلستان نمونه‌ای برخلاف این مدعا هستند. این اسکناس‌ها تنها حاوی چهره ملکه الیزابت و همچنین نوشته ای به این صورت است: «من تضمین می‌کنم که به حامل به محض تقاضا ۲۰ پوند پرداخت شود» (روی اسکناس‌های ۲۰ پوندی). آیا چنین قول یا تضمینی فریبکارانه نیست؟ آیا همین موضوع نشانه جعل نیست؟ خیر، نیست. تا سال ۱۹۱۴ و همین طور بین سال‌های ۱۹۲۵ و ۱۹۳۱ بانک مرکزی انگلستان اسکناس‌های ۲۰ پوندی‌اش را به محض تقاضا به صورت مقداری از طلا که «مجموع ۲۰ پوند» خوانده می‌شد، تبدیل می‌کرد.

امروزه این اسکناس‌ها را با مشابه همان‌ها تعویض می‌کند. تفاوت در این است که در گذشته عبارت «مجموع ۲۰ پوند» معنی قانونی متفاوتی از آنچه امروزه دارد، دارا بوده است. در آن زمان این عبارت نشان دهنده حدود ۱۰ اونس طلا بود.۱ اما امروزه این عبارت معنای متفاوتی دارد. امروزه این عبارت به نوعی دارای همانگویی است. به این معنی که منظور از ۲۰ پوند در آن همان اسکناس ۲۰ پوندی است. اسکناس‌هایی که روی آنها قول پرداخت «مجموع ۲۰ پوند» داده شده مفهومی غیر از قول برای پرداخت اسکناس ۲۰ پوندی ندارد. خب شاید بتوان گفت که چنین قول بی محتوا و بی‌اثری مقداری از اعتبار ملکه انگلستان می‌کاهد، اما در هر صورت این قول گرچه عجیب و غریب است، اما دروغ نیست.

سید امیرحسین میرابوطالبی

پاورقی:

۱- ۱ اونس طلا به این صورت تعریف می‌شده است: ۳ پوند (واحد وزن)، ۱۷ شیلینگ، ۵/۱۰ پنس و ۸۹/۳ پوند (واحد پول).