پیشگیری بهتر از درمان است

تحقیقات نشان می دهد افرادی که به انواع مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده اند, اغلب اولین تجربه شان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی کسب کرده بودند و به تدریج اعتیاد آنان, از حالت تفریح خارج شده و با تکرار و زیاد شدن میزان مصرف, معتاد شده اند

یکی از مشکلات عمده یی که نسل جوان جامعه با آن روبه رو است، خطر اعتیاد و گرایش به مصرف مواد مخدر است. از آن جا که مصرف این گونه مواد (انواع سیگارها، قرص ها، مخدرها و...) در بین جوانان و نوجوانان رو به افزایش است، وظیفه والدین، مربیان و سایر نهادهای اجتماعی برای آگاه ساختن قشر جوان از عواقب مصرف مواد مخدر به مراتب سنگین تر از قبل می شود. آمار نشان می دهد بالاترین رقم سنی معتادان در ایران را افراد ۲۷- ۲۱ ساله تشکیل می دهند.

با توجه به این موضوع، والدین و مربیان باید سعی کنند با استفاده از روش ها و آموزش های لازم، بچه ها را از همان دوران کودکی و پیش نوجوانی با آثار زیانبار مصرف این گونه مواد و اثرات و پیامدهای ناشی از آن بر جسم و روان شان مطلع سازند.

اغلب جوانان با گذر از دوران بلوغ و نوجوانی دچار تغییرات جسمی- روانی گوناگونی می شوند که تاثیرات زیادی بر رفتارها و عکس العمل های هیجانی آنها نسبت به اطرافیان می گذارد. احساس نارضایتی، عصبانیت، بی حوصلگی، مخالفت، مبارزه جویی، عدم همکاری، بی اعتنایی و عیب جویی از جمله بدخلقی هایی است که زندگی نوجوانان را دشوار تر از پیش می کند. در مواردی این ویژگی های رفتاری- اخلاقی نوجوانان به گونه یی است که آنان را شدیداً مستعد آلوده شدن به انواع کجروی ها و آسیب های اجتماعی می کند. این نوجوانان ارزش ها و معیارهای اخلاقی والدین شان را کمتر می پذیرند و بیشتر درصدد یافتن استقلال و اثبات خویشتن اند.

● عوامل موثر در اعتیاد جوانان

تحقیقات نشان می دهد افرادی که به انواع مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده اند، اغلب اولین تجربه‌شان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی کسب کرده بودند و به تدریج اعتیاد آنان، از حالت تفریح خارج شده و با تکرار و زیاد شدن میزان مصرف، معتاد شده اند.

از آن جایی که مصرف مواد مخدر همیشه رو به افزایش است، نوجوان نیز ابتدا با مقداری کم شروع می کند و چون با گذشت زمان، مقدار کم اولیه نیاز جسمی او را تامین نمی کند، مجبور می شود یا مقدار مصرف را افزایش دهد یا فاصله زمانی مصرف را کوتاه تر کند که در نهایت منجر به وابستگی شدید او به مواد و اعتیاد او می شود. در نظر داشته باشید، رهایی از تجربیات منفی مکرر، بسیار دشوار و طاقت فرساست.

گروهی دیگر از جوانان و نوجوانانی که شروع به مصرف مواد مخدر می کنند، اظهار می دارند که برای فرار از مشکلات و مسائل زندگی روزمره و داشتن احساسی بهتر از احساس فعلی شان دست به این کار زده اند. به طور کلی، عوامل متعددی موجب اعتیاد جوانان می شوند که مهم ترین آنها عبارتند از:

۱) زمینه های خانوادگی؛ الگوهای نامناسب رفتاری اطرافیان منجر به تقلید کورکورانه نوجوانان از آنان می شود. سیگار کشیدن، نوشیدن الکل، اعتیاد به مواد مخدر و سایر کجروی های اخلاقی در خانواده موجب بدآموزی و زمینه سازی برای شروع انحرافات و آسیب های اجتماعی در بچه ها (اعم از کودک و نوجوان) می شود. در چنین خانواده هایی نوجوانان به جای این که به فکر انجام فعالیت های مثبت و سازنده باشند، مدام درصدد یافتن راه هایی برای مقابله با آثار این بحران ها هستند و در بدترین شرایط نیز خود درگیر آن می شوند.

۲) فقر مادی خانواده؛ به رغم این که بین فقر مادی و اعتیاد به مواد مخدر هیچ ارتباطی وجود ندارد، ولی عامل مهمی در معتاد شدن جوانان جامعه است؛ زیرا به دلیل فقر و نداری امکان دسترسی به بسیاری از امکانات آموزشی را از دست می دهند و هیچ تخصص و حرفه یی پیشه نمی کنند و در نتیجه در بازار کار سهم عمده یی ندارند. همین امر موجب کشیده شدن گروهی از جوانان به سمت و سوی فروش مواد مخدر و امکان استفاده از آن می شود.

۳) عدم آگاهی و کم سوادی؛ افرادی که از سواد و تحصیلات کمتری برخوردارند، آسیب پذیرتر از افرادی هستند که نسبت به مضرات و تاثیرات سوء مواد مخدر آگاهی دارند. هرچند نمی توان میزان تحصیلات افراد را عاملی برای مصرف این گونه مواد دانست، اما تحقیقات بسیاری نشان می دهد که هرچه سواد و میزان تحصیلات قشر جوان بالاتر باشد، کمتر به اعتیاد و استفاده از مواد روی می آورند. بر اساس آمار ۶۶ درصد افراد معتاد، سوادی در سطح ابتدایی و کمی نیز در سطح متوسطه داشته اند.

۴) اختلافات خانوادگی؛ آمارها نشان می دهند نوجوانانی که والدین شان دچار مشکلات و مسائل اخلاقی- رفتاری هستند، بیشتر در معرض خطر اعتیاد و مصرف مواد مخدر هستند. مشکلات رفتاری- خانوادگی منجر به عدم امنیت و فشار روانی بر جوانان و نوجوانان می شود و آنان را از محیط امن خانواده دور می سازد. همین امر موجب ارتباط بیشتر او با دوستان و گاه افراد مساله داری می شود که زمینه ساز بسیاری از مسائل اجتماعی بعدی می شوند.

۵) خصوصیات و ویژگی های جوانان و نوجوانان؛ در خیلی از موارد مشاهده می شود نوجوانان و جوانانی که مضطرب، پریشان، افسرده و منزوی هستند، مرتب دچار شکست های گوناگون تحصیلی- اجتماعی می شوند و عزت نفس، خویشتنداری و اعتماد به نفس شان را از دست می دهند و به سیگار، الکل، مواد مخدر و... به عنوان مفری برای رهایی از این مشکلات روی می آورند.

۶) فشار دوستان و همسالان؛ گروهی از نوجوانان به دلیل سازگاری با دوستان و همسالان شان و یکرنگ شدن با آنها چنان موجودیت فردی- خانوادگی خود را فراموش می کنند که در برابر هر تقاضایی سر تسلیم فرود می آورند. هر چه روابط بین والدین و فرزندان نوجوان شان کاهش یابد، ارزش همسالان و روابط گروهی برای آنان بیشتر می شود.

● علائم مصرف مواد مخدر در جوانان و نوجوانان

تشخیص رفتارهای آشکار دوره نوجوانی از رفتارهای ناشی از مصرف مواد مخدر دشوار است زیرا بسیاری از این تغییرات کاملاً شبیه به هم هستند. چنانچه والدین و اعضای موثر خانواده نسبت به نشانگان و علائم اولیه مصرف مواد در جوانان و نوجوانان حساس و هوشیار باشند، می توانند در بسیاری از موارد مانع از وخیم تر شدن اوضاع و انحطاط کامل جوان شوند. مهم ترین این علائم عبارتند از:

۱) انزواطلبی، خستگی و بی تفاوتی نسبت به خانواده و ارزش های حاکم بر آن.

۲) خشونت، پرخاشگری و قانون شکنی.

۳) عدم تمایل به صحبت و مشورت با والدین و نزدیکان.

۴) کاهش نمرات درسی و بی علاقگی نسبت به درس و آموزش.

۵) نداشتن فعالیت های جسمی- ورزشی.

۶) کاهش اعتماد به نفس، خویشتن داری و ثبات درونی.

۷) تغییرات شدید خواب. (بی خوابی، خواب آلودگی، خوابیدن در طول روز، کابوس دیدن و...)

۸) تغییرات شدید در عادات غذا خوردن (بی اشتهایی، کم خوراکی، پرخوری و...)

۹) عدم تمایل به برقراری رابطه دوستی با سایر همسالان.

۱۰) کاهش توان تحمل و بردباری در برابر مشکلات.

۱۱) عدم پذیرش مسوولیت و ضعف در تصمیم گیری.

۱۲) عدم تمرکز بر مسائل، فراموشی و بی توجهی.

۱۳) قرمزی چشم ها و آب ریزش بینی.

۱۴) نیاز شدید به پول اضافی (برای خرید مواد) و رفتارهای غیرمسوولانه. (بزهکاری و دزدی از خانه)

۱۵) بی توجهی به ظاهر و آراستگی.

● نقش خانواده در آگاه سازی جوانان و نوجوانان

برای پیشگیری از عادات و رفتارهای منفی و غیرسالم جوانان و نوجوانان، هیچ گاه نباید صبر کرد تا آنان با چنین مشکلاتی درگیر شوند و آن گاه درصدد یافتن راه حل و شیوه مقابله با آن برآیند. از طرف دیگر، با نادیده گرفتن یا انکار واقعیات موجود، نه تنها نمی توان مشکلی را حل کرد، بلکه فرصت یافتن راه حل هم از دست می رود. بهای پیشگیری موثر از اعتیاد جوانان، همانا هوشیاری همیشگی والدین و اعضای موثر خانواده است.

جوانی نمایانگر رشد، بلوغ و تشکیل عادات پایدار فردی است. جوانی دوره یی است که با گذر از انواع هیجان ها، آشوب ها و آشفتگی های روحی- روانی گوناگون به سوی رشد اجتماعی سالم در حال تحول است.

ماندانا سلحشور

---