درختکاری

تقریبا هر از چند گاهی اخباری از كاشت انواع جنگل ها در مناطق مختلف كشور توسط مسوولان مربوطه اعلام می شود اما كمتر كسی به یاد دارد كه مسوولان از اقدامات جاری درباره تجدید نظر در عملكرد انجام شده در این زمینه, دلیل تخریب برخی نواحی جنگلكاری شده نظیر لویزان و علت دوباره كاری ها, سخنی به میان آورده باشد

تقریبا هر از چند گاهی اخباری از كاشت انواع جنگل‌ها در مناطق مختلف كشور توسط مسوولان مربوطه اعلام می‌شود اما كمتر كسی به یاد دارد كه مسوولان از اقدامات جاری درباره تجدید‌نظر در عملكرد انجام شده در این زمینه، دلیل تخریب برخی نواحی جنگلكاری شده (نظیر لویزان) ‌و علت دوباره‌كاری‌ها، سخنی به میان آورده باشد.

كمتر به یاد داریم كه خبری و گزارشی از اقدامات قاطع قانونی و نتایج قطعی و موفق در زمینه توقف كامل تخلفات جاری در قطع درختان اعلام شده باشد.

اظهارات قائم‌مقام و معاون مناطق مرطوب و نیمه‌مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشور از این جمله است كه چندی پیش اعلام كرد:«امسال ۳۰ هزار هكتار جنگلكاری در جنگل‌های شمال كشور انجام می‌شود.»

به گفته وی «طبق آمار سال ۶۴ این سازمان، ۶۰۰ هزار هكتار جنگل مخروبه و نیمه‌مخروبه در شمال كشور وجود داشت كه تاكنون

۲۰۰ هزار هكتار آن بازسازی و احیا شده است.» ایرنا ۰۷/۰۳/۱۳۸۶

اما كارشناسان می‌پرسند:آیا بهتر نیست پیش از آغاز هر طرح جدیدی به ارزیابی عملكرد‌های گذشته و اعلام نتایج آن بپردازیم؟

می‌پرسند: سرنوشت صدها هكتار زمین جنگلكاری شده در سال‌های گذشته چه بوده است؟

و باز می‌پرسند: آیا بهتر نیست به جای اجرای طرح‌های احداث جنگل و درختكاری، به اجرای طرح‌ها و تامین اعتبارات جدی برای حفاظت از جنگل‌های موجود اقدام شود؟

این درحالی است كه در ادامه مطلب اعلام شده آمده است كه بیش از ۱۰۰ هزار پرونده ویژه تصرف منابع طبیعی این حوزه در محاكم قضایی كشور در دست بررسی است.

شریعت‌نژاد همچنین افزوده است كه ۶ هزار هكتار از عرصه‌های ملی شمال كشور به‌عنوان اراضی اختلافی در مراجع قضایی كشور مطرح است.

كارشناسان عقیده دارند اعلام وضعیت جنگلكاری‌های انجام شده در دهه‌های گذشته و از آن مهم‌تر ارزیابی عملكرد گذشته از نظر كاشت درختان غیر‌بومی و مخاطرات ناشی از آن به منظور اتخاذ تصمیم‌های بعدی و اجتناب از تكرار اشتباهات گذشته كمال اهمیت را دارد.

دكتر «افشین دانه‌كار» از جمله این كارشناسان است. وی می‌گوید: «اساسا جنگلكاری با دو هدف مشخص صورت می‌گیرد و براین اساس عمدتا دو نوع جنگلكاری مطرح است. یكی كاشت جنگل‌های طبیعی و بومی در مناطقی كه قبلا جنگل بوده و اكنون دچار تخریب شده است كه جنبه احیا و بازسازی دارد. این اقدام در صورتی كه با استفاده از همان گونه‌های اصیل و بومی نابود‌شده صورت گیرد بسیار مفید و ضروری است.»

اما در برخی موارد، طرح‌های جنگلكاری در مناطقی انجام می‌شود كه اساسا خاك آن جنگلی نبوده است.

در این موارد سوال این است كه چرا در منطقه‌ای كه شرایط طبیعی لازم را برای اكوسیستم جنگلی از قبیل رطوبت، دما و خاك مناسب نداشته اقدام به درختكاری كنیم؟

وی در ادامه یادآور می شود كه در دهه‌های گذشته توجه چندانی به پتانسیل طبیعی مناطق مختلف نشده و گاه گونه‌های غیر‌بومی متعددی در بخش‌های مختلف كشور كاشته شده كه نه تنها معضل بیابان زایی را حل نكرده بلكه سبب نابودی گونه‌های بومی نیز شده است.

كاشت كهور پاكستانی و نیز سوزنی برگان در نواحی شمال كشور و یا در تهران نمونه‌های بارزی از این دست است كه هر یك از این گونه‌ها عوارض مخربی را در پی داشته‌اند.

وی تاكید كرد كه اساسا در اجرای هر طرح جنگلكاری، توجه به ملاحظات اكولوژیك در اولویت اول است و این امر ایجاب می‌كند كه از كاشت گونه‌های غیر‌بومی به شدت پرهیز شود.

وی همچنین تاكید دارد كه اساسا كاشت هر گونه خارجی در كشور به شدت مردود است، به‌خصوص در كشور ایران حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی بومی موجود است كه حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ گونه آن درختچه‌ای و بوته‌ای هستند كه به تناسب شرایط طبیعی امكان كاشت آنها در نواحی مختلف كشور برای جلوگیری از پیشروی بیابان و یا احیای جنگل‌ها وجود دارد.

وی طرح‌هایی چون پارك جنگلی چیتگر را به دلیل كاشت درختان سوزنی برگ كه گونه‌ای غیر‌بومی و بیگانه با طبیعت منطقه است، ناموفق خواند و گفت: «اولا سوزنی‌برگان عمدتا خاك را اسیدی می‌كنند و از این‌رو PH خاك را به شدت كاهش می‌دهند از این روست كه در خاك و نواحی پیرامون این درختان سوزنی برگ و در تمام مناطقی كه این درختان سایه می‌اندازند هیچ گونه گیاه دیگری امكان رشد نمی‌یابد.»

وی نكته منفی دیگر در این نوع درختكاری‌ها نظیر چیتگر استفاده از سیستم تك‌كاشتی دانست و گفت: «امروزه چنین روش‌هایی كاملا مردود است زیرا محیط را یكنواخت كرده و به شدت آسیب‌پذیر برای انتشار و انتقال انواع آفت‌ها و قارچ‌ها و یا گسترش حریق و دیگر عوامل تهدید‌كننده می‌كند. زیرا كاشت صرفا یك گونه گیاهی واحد باعث می‌شود در صورت بروز یك حادثه و یا شیوع آفت همه درختان واكنش یكسان نشان می‌دهند ولی كاشت درختان و گونه‌های متفاوت به دلیل مقاومت و توان بیولوژیك متفاوت هر درخت در برابر آفات و یا حوادث می‌تواند مانع انتشار آفت و یا حریق شود.

وی تجربه ناموفق دیگر در این زمینه را نتیجه حاصله از كاشت درختانی به نام كهور پاكستانی دانست و تاكید كرد كه این گونه گیاه موادی به نام آله‌لو‌پاتی از خود تولید می‌كند كه سبب خشك‌شدن گونه‌های مجاور پیرامون خود می‌شود و از این‌رو گونه‌ای مهاجم تلقی می‌شود. به علاوه كاشت كهور پاكستانی سبب كاهش ذخایر و سفره‌های آب زیر‌زمینی می‌شود.

وی كاشت سوزنی برگان در نواحی جنگلی شمال را نیز اشتباه بزرگی دانست و در بیان دلایل آن گفت: «گونه‌های سوزنی برگان اساسا با طبیعت شمال كشور تناسبی ندارند به علاوه این گونه‌ها از نظر تكامل نیز گونه‌هایی رشد نیافته‌تر از گونه‌های پهن برگ بومی ایران هستند. بنابراین هیچ متخصصی یك گونه رشد نیافته را بر یك گونه تكامل یافته‌تر ترجیح نمی‌دهد.

وی تاكید كرد كه متاسفانه در دهه‌های گذشته به دلیل اینكه متخصصان منابع طبیعی عمدتا از دانش‌آموختگان خارج از كشور بوده‌اند و نیز به دلیل اینكه سوزنی‌برگان گونه‌هایی مقاوم به شمار می‌روند اقدام به كاشت و گسترش كاشت انواعی از این درختان در شهرهای مختلف كشور به خصوص تهران كرده‌اند. جالب آنكه تحقیقات اخیر نیز حكایت از آن دارد كه این نوع گیاهان نقش چندانی در جذب دی‌اكسیدكربن و پاكیزگی هوا ندارند.

وی با انتقاد از عملكرد گذشته مسوولان در اجرای طرح‌های جنگلكاری‌های صورت گرفته بر ضرورت بررسی و بازبینی شرایط و وضعیت طرح‌های درختكاری ظرف دهه‌های گذشته تاكید كرد و گفت: بهتر است به جای اجرای هر طرح تازه‌ای نسبت به اعلام شرایط طرح‌های اجرا شده گزارشی ارائه شود در غیر این‌صورت اجرای طرح‌های مشابه به معنی تكرار اشتباهات گذشته و گسترش زیان‌های اقتصادی و زیست محیطی است.

وی یادآور شد كه در جنگلكاری‌ها همیشه آمار كاشت ارائه می‌دهند اما هرگز آماری از زنده ماندن یا نابودی درختان كاشته شده ارائه نمی‌دهند.

پس ابتدا و پیش از اجرای هر طرح دیگری بهتر است ابتدا آماری از وضعیت درختان كاشته شده در ۱۰ یا ۱۵ سال پیش ارائه شود و میزان موفقیت آن نیز دقیقا روشن شود. در غیر این‌صورت می‌توان برداشت كرد كه اینگونه طرح‌ها صرفا جنبه نمایشی داشته است.