تكدی گری آبستن آسیبهای اجتماعی

تكدی گری, عوارض و مخاطرات زیادی دارد بخشی از مطالعات مقطعی و روبنایی روی این پدیده, درباره مسائلی نظیر درآمد, مسكن, فقر مادی, فقر فرهنگی, ناكامی اقتصادی, نابسامانی اجتماعی, و سرانجام, دستگیری و بازپروری سخن می گوید

دست طمع چو پیش كسان می‏كنی دراز

پل بسته‏ای كه بگذری از آبروی خویش

تكدی گری، عوارض و مخاطرات زیادی دارد. بخشی از مطالعات مقطعی و روبنایی روی این پدیده، درباره مسائلی نظیر درآمد، مسكن، فقر مادی، فقر فرهنگی، ناكامی اقتصادی، نابسامانی اجتماعی، و سرانجام، دستگیری و بازپروری سخن می‏گوید. عده‏ای سعی كرده‏اند این مشكلات و مخاطرات را تعدیل كنند و در نتیجه، آن را به گردن فرد انداخته نشان دهند كه تكدی گری امری طبیعی و پذیرفتنی است كه می‏شود آن را نادیده گرفت و با آن كنار آمد. برخی محققین ضمن بررسیهای خود به ریشه‏ها، شیوه‏ها، انگیزه‏ها، پیامدها و راههای رفع تكدی‏گری، نظر داشتنه‏اند، این ریشه‏ها شامل پیری و از كارافتادگی، مسائل خانوادگی، اعتیاد، مهاجرت، معلولیت و غیره می‏شود.

با این حال، این مسائل از جنبه‏های اجتماعی، فرهنگی، روانی، اقتصادی و بعضا اجتماعی از جمله، جامعه شناسان، مطرح بوده است كه:

علل پیدایش تكدی چیست؟

شرایط و عواملی كه موجب ظهور چنین پدیده‏ای می‏شود كدام است؟

شبكه‏های پیچیده‏ای كه متكدیان را به چنین كاری وامی‏دارد كدامند؟

چه سازمانی مسؤول مبارزه با تكدی است؟

آیا در اصل امكاناتی جهت‏بازپروری متكدیان وجود دارد؟

علل اصلی تكدی را چگونه می‏توان شناخت؟

تكدی با چه عوامل و شرایطی رابطه نزدیك و تنگاتنگ دارد؟

پاسخگویی به پرسشهایی از این قبیل بدون اطلاعات آماری دقیق و كافی در این زمینه‏ها و تحلیلهای جامع و مبتنی بر اصول جامعه‏شناسی ممكن نیست و احیانا نتیجه‏ای كه به دست می‏دهیم بسیار محدود خواهد بود و با دیده تردید باید به آن نگریست.

مفهوم تكدی

تكدی را می‏توان تحت عنوان «دست درازی كردن‏» برای كسب درآمد، و احتمالا «سؤال به كف‏» تعریف كرد. تكدی (۱) فراگردی است كه به موجب آن، فرد متكدی از دسترنج دیگران بهره‏مند می‏شود و زندگی می‏گذراند. هر یك از افراد جامعه را كه نه صاحب حرفه (در مفهوم اقتصادی آن) هستند و نه در تولید اجتماعی، مشاركتی دارند و همواره با شیوه‏ها و شگردهای متنوع، طفیلی و زائده اجتماعی هستند، متكدی می‏گویند... (۲)

از نظرگاه جامعه شناختی (۳) تكدی را می‏توان نوعی انحراف اجتماعی - كه فرد در آن نقش مشخص و بعضا متفاوتی (سرقت، روسپی‏گری، واسطه‏گری، اعتیاد، و...) را بر عهده دارد - به حساب آورد. و یا به منزله نمونه‏ای از مرحله شغلی، (CCAREER) نزد متكدیان حرفه‏ای، آبرومندانه و غیرآبرومندانه (غیر مشروع) در مشاغل انحرافی تلقی كرد.

«گیلمور» جامعه شناس معاصر غربی معتقد است: «گدایی‏» یك فعالیت‏سازمان یافته است كه در آن فرد، «گدایی‏» را به «كاركردن‏» ترجیح می‏دهد. (البته قادر به كار)... (۴)

تكدی گری چهار خصوصیت عمده دارد:

۱.متكدی از مسؤولیتهای اجتماعی معاف است;

۲.متكدی به خاطر نیازمندی مورد تفریع و سرزنش قرار نمی‏گیرد;

۳.چنین شخصیتی انتظار دارد كه دیگران به او كمك كنند;

۴.در تولید اجتماعی مشاركت نداشته از دسترنج دیگران زندگی می‏گذراند.

پدیده تكدی با دو عامل مهم; یعنی: «كمك دهنده‏» و «كمك‏گیرنده‏» رابطه دارد. «كمك دهنده‏ها» همان مردم هستند كه آنها را می‏توان به دسته‏های ذیل تقسیم بندی كرد:

۱.عده‏ای بر اساس وظیفه شرعی به فقرا و مستمندان كمك می‏كنند.

۲.گروهی دیگر آن را وظیفه انسانی و نوع دوستی می‏دانند.

۳.تعدادی به علت این كه نیازمند بودن را یك نقص اجتماعی می‏دانند خود را در رفع این نقیصه مسؤول می‏دانند.

۴.دسته چهارم كسانی هستند كه كمك‏های خود را با نیت نذر و صدقه انفاق می‏كنند... (۵)

بنابراین، «تكدی گری صورتی از زندگی ارزان قیمتی است كه تنها بهای آن فقر مناعت طبع و سیر قهقرایی كمال انسان است... (۶)

انواع تكدی

یكی از ضرورتهای تبیین و برخورد صحیح و منطقی با پدیده تكدی‏گری، تفكیك انواع این پدیده و شیوه‏ها و اشكال مربوط به آن است. سیاستها و راهبردهای انتخابی سازمانهای ذیربط بر سر مقابله با پدیده گدایی بستگی دارد به تحلیل از سرشت و انواع تكدی‏گری كه جامعه با آن مواجه است. بطور معمول، كارشناسان مسائل اجتماعی بر طبق مشاهدات و نتایج‏به دست آمده به یك تقسیم بندی دوگانه از تكدی، یعنی تكدی آبرومندانه در كنار تكدی آشكار و غیر آبرومندانه پرداخته‏اند.

الف) تكدی پنهان:

آن است كه به طریق پنهان و آبرومندانه مانند دراویش، دعانویسان و كولی‏ها.

- دراویش: افرادی هستند كه با كشكول و تبرزین و با «زمزمه اوراد و اذكار» و یا خواندن اشعار و روایت قصه‏های ملی و مذهبی به گدایی می‏پردازند. «در گذشته، عمده‏ترین متكدیان، دراویش بودند كه با استفاده از عواطف و باورهای مردم به گدایی می‏پرداختند. در هند و پاكستان دروایشی هستند كه خود را در بدترین وضع قرار می‏دهند، مثلا دسته جمعی در گوشه‏ای معتكف می‏شوند و نوحه‏های مذهبی می‏خوانند و اعضای بدنشان را به لرزه در می‏آورند و از این راه گدایی می‏كنند. هدف این افراد، شكستن غرور و عزت نفس در این مرحله است.» (۷)

- دعانویسان:

كسانی هستند كه بر روی كاغذهای طومار مانندی دعا می‏نویسند و به عنوان نسخه شفابخش به مردمان و افراد نیازمند و ساده لوح می‏فروشند. این دسته در مناطقی كه دارای ساختار سنتی و قدیمی است و در جوامع كوچكتر و شهرستانها - كه بافت‏سنتی دارند - از ارزش ویژه‏ای برخوردارند و در نقشها و به شیوه‏های مختلف به گدایی مشغولند.

- كولی‏ها:

كولی طایفه‏ای از بقایای هندیان رامشگر است كه در عهد بهرام گور به ایران آمده‏اند. مردمی صحرانشین و بیابانگرد هستند و در همه جا گردش می‏كنند. كولی‏ها با فالگیری و كف بینی و بندبازی، زنان و مردان ساده‏لوح را فریب می‏دهند و از این طریق مبالغی را به دست می‏آورند.

ب) تكدی آشكار:

كسانی كه آشكارا و با استفاده از فنون و رموز روان‏شناسی ترحم مردم را به خود جلب و به شیوه‏ها و صور مختلف از دیگران تقاضای كمك می‏كنند به این نوع تكدی می‏پردازند.

مهمترین شكل گدایی آشكار، تكدی «حرفه‏ای - تخصصی‏» است گداهای حرفه‏ای افرادی هستند كه از نظر مالی وضع خوبی دارند ولی گدایی را یك «كار» در ردیف سایر شغلها مثل خرید و فروش و كارهای تولیدی به حساب می‏آورند. (۸)

این گروه دارای تشكیلات مفصلی هستند كه به صورت یك سازمان غیر رسمی اما زنده و جاندار، فعالیت می‏كنند. در این تشكیلات همه چیز بر اساس توانایی شخص متكدی و ویژگیهای مكانی، جمعیتی، اقتصادی و... تقسیم می‏شود، لذا هر مكانی دارای ارزشهای مشخص و اهمیتی متفاوت از جاهای دیگر بوده و اصطلاحا «سرقفلی‏» خاص خود را دارد. (۹)

---