سند چشم انداز توسعه مؤلفه ها و نیازها

چشم انداز بیست ساله به عنوان بالاترین سند توسعه نظام جمهوری اسلامی ایران توسط بالاترین مقام حکومتی نظام ابلاغ گردیده و طبیعی است که تمامی مسؤولان و مدیران کشور در هر سطح و شأنی که هستند, موظف به اجرای دقیق و صحیح آن می باشند

چشم انداز بیست ساله به عنوان بالاترین سند توسعه نظام جمهوری اسلامی ایران توسط بالاترین مقام حکومتی نظام ابلاغ گردیده و طبیعی است که تمامی مسؤولان و مدیران کشور در هر سطح و شأنی که هستند، موظف به اجرای دقیق و صحیح آن می باشند. این چشم انداز که براساس دانش محوری تهیه و تدوین گردیده است، برای تحقق کامل و جامع نیازمند دکترین مشخص و استراتژی یا راهبرد لایه به لایه می باشد؛ بدین معنا که مثلاً برای هر یک از لایه های «امنیت ملی»، «دفاع» و «علم و فناوری» به یک دکترین و یک استراتژی کاملاً محسوس نیاز است.

در مرحله بعدی و در فاز اجرایی، برای تحقق هر یک از لایه ها، یک راهکار (تاکتیک) و یک برنامه منسجم لازم است که باید براساس دستاوردهای علمی و پژوهشی روز تدوین و آماده شود.

در این مقال، بحث مؤلفه های اصلی چشم انداز مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و بحثی جدید با عنوان «توسعه یکپارچه و نوآورانه» با مؤلفه های توسعه اقتصادی، توسعه علمی، توسعه فرهنگی، توسعه انسانی و توسعه پایدار، معرفی می گردد.

با توجه به اهمیت سند چشم انداز که در حقیقت آینده مملکت وابسته به آن است و با عنایت به آنکه این سند از جانب مقام معظم رهبری ابلاغ گردیده و همه اعتبار نظام در گرو تحقق کامل و جامع آن است، آنچه در زیر می آید، تنها طرح و موضوع می باشد و تحلیل دقیق مطالب به کارهای بسیار وسیع تری نیازمند است:

● طرح و ویژگیهای توسعه یکپارچه و نوآورانه:

▪ تقارن و تناسب تمامی شؤون توسعه، اعم از امنیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... باید در توسعه یکپارچه و نوآورانه دقیقاً مدنظر قرار گرفته و همه این مؤلفه ها در زیر چتر و پوشش توسعه یکپارچه دیده شود و به آنها توجه و عنایت کافی مبذول گردد.

▪ کل منابع ملی اعم از سخت افزار (منابع فیزیکی، معادن، ذخایر، ظرفیتهای کشاورزی، صنعتی و معدن) نرم افزار و مغزافزار (نیروی انسانی و...) باید دقیقاً برآورد شود و از همه آنها و همه ظرفیتهای موجود با بهره وری بالا، نهایت استفاده به عمل آید.

▪ دانش محور باشد. همان طور که در اصل سند چشم انداز آمده است، تنها توسعه دانش محور امکان بقا و استمرار دارد و می تواند در رقابتهای جهانی مطرح گردد. امروز شعار قدیمی و بسیار زیبای ادبیات فارسی، «توانا بود هر که دانا بود» به عنوان یک اصل در دنیا مطرح است و به صورت Knowledge is power «دانش قدرت است» جای خود را در ادبیات سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی دنیا باز نموده است. به علاوه، دانایی مقدمه نوآوری است و مهندسی قرن بیست و یکم دیگر مانند قرن بیستم «مهندسی تولید» نیست، زیرا دنیا از تولید اشباع شده است و مهندسی قرن بیست و یکم «مهندسی نوآوری» است و دانایی مقدمه لازم برای نوآوری و نوآوری شرط لازم برای بقا در بازار رقابتی امروز جهانی می باشد.

قبل از آنکه وارد بحث اصلی شویم، تذکر این نکته مفید خواهد بود که پس از ابلاغ سند چشم انداز توسط مقام معظم رهبری، با وجود اهمیت این سند و تأکیدی که معظم له در مورد آن داشتند و از آن به عنوان «یک حلقه مفقوده راهبری» تعبیر کردند، هیچ ارگان و یا نهاد خاصی رسماً مسؤولیت تدوین دکترین و استراتژیهای لایه آن را برعهده نگرفته است و یا از جانب مجمع تشخیص مصلحت که تدوین کننده سند است، مرجع و یا نهادی برای این کار و تدوین استراتژیهای لایه های زیرین سند منصوب و معرفی نشده است.

ارکان، وزارتخانه ها، سازمانها و مجامع مختلف هر یک به تناسب حال خود و به طور کاملاً جداگانه و به مثابه جزیره های جدا از هم، اقدام به تدوین اسناد چشم انداز نموده اند؛ بدون آنکه جوانب مختلف حکومتی مدنظر قرار گرفته باشد. گویا این مسأله در هیچ یک از منابع مدیریتی و مطالعاتی ما مطرح نشده که سند چشم انداز یک سند جامع الاطراف و یکپارچه است و به هیچ وجه قابل جزء به جزء شدن و پاره شدن نیست، و اجزای مختلف آن الزاماً باید با یکدیگر ارتباط ارگانیک داشته باشند. اقدامهای جداگانه و مجزا و بدون ارتباط ارگانیک با یکدیگر نه تنها موجب کاهش اعتبار سند ایران ۱۴۰۴ خواهد شد، بلکه بالاتر از آن موجب هدر دادن و نابود کردن سرمایه های ملی اعم از سخت افزار، نرم افزار، مغزافزار و... خواهد شد.

استراتژی های بخشی و غیرمرتبط نه تنها ایجاد توسعه (حداقل توسعه پایدار) نمی نماید، بلکه موجب سرگردانی و کاهش بهره وری و نابودی سرمایه های عظیم ملی می گردد.

در مقدمه سند چشم انداز آمده است:

«در افق بیست ساله، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل»

این سند در تاریخ ۱۳/۸/۱۳۸۲ از طرف مقام معظم رهبری به ریاست محترم مجمع تشخیص مصلحت و رؤسای محترم قوای سه گانه ابلاغ شده است. معظم له کلیه مسؤولان را موظف فرموده اند که سال ۱۳۸۴ را سال شروع به اجرا و عملیاتی شدن سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران معرفی نموده و اقدامهای لازم را در این جهت معمول داشته و بسترهای لازم را برای تحقق کامل و جامع سند فراهم آورند.

رهنمودهای مقام معظم رهبری نه تنها متوجه مسؤولان کشوری است، بلکه کلیه آحاد مردم و بخصوص نسل جوان و فرهیخته و پرتلاش و مؤمن ما را در بر می گیرد و هر فرد ایرانی معتقد و علاقه مند به داشتن ایرانی آزاد، آباد و مستقل و قدرتمند، خود را به اجرای تام و تمام این رهنمودها موظف می داند.

در ادبیات برنامه ریزیهای ملی و مدیریت کلان کشوری «چشم انداز» در حقیقت یک تصویر آرمانی از آینده در دست یک کشور است که بیانگر هویت ملی، آرمانهای عمومی، ظرفیتهای قابل دسترسی و امیدهای باور شده یک ملت است.با توجه به نوع حکومت در کشور ما و اندیشه های دینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم انقلاب اسلامی، چشم انداز کشور ایران علاوه بر مسایل سیاسی و اقتصادی و علوم و فناوریهای نو، باید تصویری روشن از هویت اسلامی و انقلابی ما را به نمایش بگذارد.

لذا در همان مقدمه علاوه بر تأکید بر جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، عنایت خاصی به جایگاه دین و انقلاب در این چشم انداز شده است.

با «هویت اسلامی و انقلابی» به علاوه از مسایل جهان اسلام و نقش و رسالت جمهوری اسلامی ایران در این مورد به هیچ وجه غفلت نشده است. با «الهام بخشی در جهان اسلام» و حتی به مسایل خارج از جهان اسلام و روابط بین الملل هم توجه خاص مبذول داشته اند و با «تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل» با گذشت حدود دو سال و چهار ماه از شروع دوره بیست ساله سند، شاید مناسب باشد اولین ارزیابی صحیح و نقد منصفانه از اقدامهای انجام شده و تناسب آن با اقدامهایی که باید انجام می شده، به عمل آید. از مسؤولان و مدیران ارشد و میانی و حتی سطوح پایین برای آنچه انجام داده اند تقدیر شود و اگر کاستی و یا خدای ناخواسته قصوری بوده است، با رعایت کامل انصاف بررسی و اظهارنظر گردد تا ان شاء ا... در سالهای آتی مسایل با قدرت بیشتری پیگیری شود.

دکتر حسن غفوری فرد