چربی ها همیشه هم بد نیستند

مروری بر امگا ۳ و کاربردهای بالینی آن

روغن ماهی، حاوی «ایکوزاپنتانوئیک اسید» (EPA) و «دوکوزاهگزانوئیک اسید» (DHA) (اشکال فعال امگا ۳) است که هر دو آنها اسیدهای چرب امگا ۳ می‌باشند. EPA و DHA در تولید بافت عصبی، هورمون‌ها و غشاهای سلولی کاربرد و اهمیت ویژه‌ای دارند. این اسیدهای چرب دارای اثرات ضد التهابی، پائین ‌آورنده فشارخون، پائین آورنده کلسترول و تری‌گلیسیرید بالا، پیش‌گیری از تشکیل پلاک آترواسکلروتیک در رگ‌های خونی و بهبود دهنده مشکلات پوستی مانند اگزما و پسوریازیس می‌باشند...

به لحاظ تئوری، داروهای ضد انعقاد (شامل وارفارین)، آسپرین، NSAID ها یا داروهای ضد تجمع پلاکت (کلوپیدوگرل، تیکلوپیدین، دی‌پیرادامول)، انسولین و داروهای پائین آورنده قند خون با آن تداخل دارند و باید در مصرف همزمان آنها توجه ویژه داشت.

منابع غنی اسیدهای چرب امگا ۳ عبارتند از: ماهی‌های چرب، به‌ویژه سالمون و منابع گیاهی مانند Flaxseed، روغن کانولا، روغن سویا و گردو.

● کاربردهای درمانی

درمان بیماری‌ها و اختلالاتی همچون آکنه ولگاریس، آنژین صدری، آریتمی‌ها، آسم، اختلال دوقطبی، بیماری کرون، افسردگی، دیس‌منوره، خستگی، پرفشاری خون، نفروپاتی IgA، سندرم نفروتیک، پره‌اکلامپسی، محافظت در برابر سمیت ناشی از سیکلوسپورین در بیماران پیوندی، اسکلرودرم، پسوریازیس، بهبود وزن بدن، سرطان کولون، محافظت از قلب، بیماری‌های قلبی عروقی، بهبود عملکرد شناختی و حافظه، کولیت اولسراتیو، دیابت، اگزما، سردرد، هیپرتری‌گلیسریدمی، لوپوس، مالتیپل اسکلروزیس، جلوگیری از رد پیوند پس از بای‌پس قلبی، آرتریت روماتوئید، اسکیزوفرنی و آکنه روزاسه.

در ادامه به مواردی چند با جزییات بیشتر اشاره می‌شود.

● هیپرلیپیدمی

میزان لیپیدهای خون با استفاده از رویکردهای تغذیه‌ای و مکمل‌های غذائی قابل تغییر هستند. میزان بروز بیماری‌های قلبی در آن دسته از جمعیت‌های انسانی که مقادیر بالای اسیدهای چرب چندزنجیره‌ای اشباع نشده (Polyunsaturated) مصرف می‌کنند، پائین‌تر است، به طوریکه این مشاهدات توجه به اثرات سودمند روغن‌های ماهی را افزایش داده است.

● بدخیمی‌های کولورکتال

در مطالعات مشاهده‌ای، مصرف سه گرم اسیدهای چرب امگا ۳ با کاهش شیوع سرطان کولورکتال همراه بوده است.

● آسیب‌های ریوی حاد

اسیدهای چرب امگا ۳ اثرات گسترده‌ای بر سیال بودن و پایداری غشاء سلول، بروز و عملکرد گیرنده‌ها و فعال شدن مسیرهای پیام‌رسانی داخل سلولی دارند. از سویی، مصرف امگا ۳ در ترکیب با آنتی‌اکسیدان‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.

در مطالعه اول ۱۴۶ بیمار مبتلا به سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS) به طور تصادفی تحت تغذیه خوراکی به همراه مکمل‌یاری ترکیب امگا ۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها یا تغذیه خوراکی دارای چربی بالا قرار گرفتند.

تغذیه خوراکی مکمل‌یاری شده توسط ترکیب اسیدهای چرب امگا ۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها موجب کاهش تعداد روزهای استفاده از ونتیلاتور، تعداد روزهای بستری در ICU و فرکانس پیدایش نارسائی ارگانی جدید شد.

در مطالعه دیگری، ۱۰۰ بیمار مبتلا به آسیب ریوی حاد به طور تصادفی انتخاب شده و مورد رژیم خوراکی استاندارد مکمل‌یاری شده توسط ترکیب اسیدهای چرب امگا۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها به مدت ۱۴ روز قرار گرفتند.

رژیم مکمل‌یاری شده اکسیژناسیون سلولی را بهبود بخشید و طول زمان نیاز به ونتیلاسیون را کاهش داد.

● رتینیت پیگمنتوزا

دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) جزء فعال اسید چرب امگا ۳ است که از لیپیدهای ساختمانی اصلی غشاءهای بخش خارجی گیرنده نوری شبکیه می‌باشد. آنالیز زیر‌مجموعه‌های بیماران در ۲ مطالعه تصادفی‌شده نشان داد آنهایی که دارای بالاترین غلظت خونی DHA بودند (چه از طریق مکمل و چه از راه رژیم غذایی) کمترین سرعت دژنراسیون شبکیه را داشتند. مرور نظام‌مند ۶ مطالعه دیگر نیز نشان‌دهنده این بود که مکمل‌های امگا ۳ به بهبود نتایج کمک می‌کنند.

● دیابت ملیتوس نوع ۱

مطالعات اولیه در حیوانات، نشان‌دهنده نقش محافظتی امگا ۳ در پاسخ التهابی همراه با تخریب اتوایمیون سلول‌های جزیره‌ای پانکراس هستند.

در یک مطالعه در نروژ، دیده شد که کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ نسبت به کودکانی که دیابت نداشتند، در نوزادی میزان کمتری روغن Cod Liver (محتوی امگا ۳ و ویتامین D) دریافت کرده‌اند.

به علاوه، یک مطالعه مشاهده‌‌ای در کودکانی که مبتلا به دیابت نوع ۱ بودند، نشان داد بین مصرف امگا ۳ و ایجاد درگیری اتوایمیون سلول‌های جزیره‌ای پانکراس، ارتباط معکوسی وجود دارد.

● آلزایمر

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان‌دهنده این موضوع هستند که رژیم غذائی دارای مقادیر بالاتری از امگا ۳، ممکن است در مقابل بیماری آلزایمر محافظت‌کننده باشند.

● اختلال دوقطبی

با توجه به اطلاعات محدود فعلی و کم بودن اثرات جانبی جدی، استفاده از امگا ۳ (یک گرم در روز) در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی و دارای عوامل افزایش ریسک قلبی عروقی (که ممکن است از اثرات آن بر بالا بودن تری‌گلیسیریدها نیز سود ببرند)، می‌تواند منطقی باشد.

● کاشکسی ناشی از بدخیمی‌ها

ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) یک اسید چرب امگا ۳ است که در برخی از مکمل‌های امگا ۳ وجود دارد.

مطالعات آزمایشگاهی (in vitro) نشان داده‌اند EPA می‌تواند تحریک فعالیت آدنیلات‌سیکلاز و لیپولیز ناشی از عامل حرکت‌دهنده لیپید مشتق از تومور را کاهش دهد.

همچنین EPA ممکن است تولید اینترلوکین ۶ را در بیماران مبتلا به کاشکسی سرطان پانکراس سرکوب کند.

● افسردگی

در یک مطالعه بزرگ بین‌المللی، ارتباط قوی و معکوسی بین مصرف ماهی و افسردگی اساسی دیده شد و مطالعات انجام شده در بزرگسالان اثر سودمند امگا ۳ را در درمان افسردگی نشان داده‌اند.

● کولیت اولسراتیو

ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) مهارکننده فعالیت لکوترین است. در یک مطالعه کنترل‌شده توسط دارونما، EPA یک درمان کمکی موثر در کولیت اولسراتیو بود.

مطالعه کنترل شده دیگری توسط دارونما نشان داد در بیماران دارای کولیت اولسراتیو فعال، چهار ماه مصرف روغن ماهی با کاهش سطوح لکوترین B۴، بهبود شاخص بافت‌شناختی، افزایش وزن و کاهش دوز استروئید همراه بود.

● سمیت کلیوی ناشی از سیکلوسپورین

روغن‌های ماهی حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ می‌توانند از طریق مهار رقابتی، سنتز ترومبوکسان و در نتیجه کاهش تنگی رگ و پرفشاری خون ناشی از سیکلوسپورین را کاهش دهند و همچنین از طریق اثرات ایمونوساپرسیو مستقیم، در نفروتوکسیسیته ناشی از این دارو سودمند باشد.

● آریتمی‌ها

مصرف ماهی یا اسیدهای چرب می‌تواند با کاهش خطر ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی همراه باشد.

دکتر محسن پرورش