مانی در دربار شاهنشاه

لیلا عسگری

مانی در دربار شاهنشاه نام چند قطعه به زبان سغدی است که همراه قطعه‌های سغدی  دیگری ( 120 قطعه)در  مؤسسة شرق‌شناسی موزة آسیایی نگهداری می‌شود. تاریخ این قطعه‌ها را بین سده‌های 8 و 9 میلادی دانسته‌اند و بیشتر آنها از مناطق مختلف ترکستان شرقی گرد‌آوری شده‌اند. این قطعه‌ها را برای نخستین بار راگوزا (Ragoza)(1) به زبان روسی ترجمه کرده است. بعد از او سیمز ویلیامز(2) در سه مقالة انتقادی ارتباط منطقی بین تعدادی از این قطعه‌های پراکنده را که پیرامون یک موضوع بودند را پیدا کرد. در حال حاضر تمام این مجموعه قطعه‌های سغدی لنینگراد  به زبان فارسی (3) ترجمه شده است.
مانی در دربار شاهنشاه از هفت قطعة سغدی بودایی یا مانوی (  قطعة 69، 60، 87، b 83، c 83 ، 68،a 83) تشکیل شده است که پشت این قطعه‌ها متن‌هایی است به زبان چینی. بیشترین بخش متن موجود، داستان بلندی است دربارة پسری کر و لال که برای حفظ جان خود در برابر نامادری‌اش وانمود می‌کند که کر و لال است. در واقع در این قطعه  (قطعة 68)  مانی به تمثیل این قصه را  برای مغی تعریف می‌کند که نشان دهد  تا لحظة بیان حقیقت و طلب عدالت خاموش می‌ماند. مغ تحت تاثیر قرار می‌گیرد و پیشنهاد می‌کند که مانی را نزد موبد ( mwγptw)  بَرد. مانی نمی‌پذیرد و بی‌درنگ تمثیل دیگری دربارة گرگِ راه گم کرده، گوسفند و روباه حکایت می‌کند. با اینکه این بخش از داستان بسیار آسیب دیده است، به طوری که حتی خلاصة داستان نیز مبهم است. اما همانند افسانه‌های ازوپ گمان می‌رود که روباه و گرگ، نیرنگ باز و غیر قابل اعتمادند و مانی خود را گوسفند معصوم و بی‌گناه و موبد و یارانش را همانند گرگ و روباه حیله‌گر و متجاوز می‌انگارد. گمان می‌رود که مغ بار دیگر تحت تاثیر سخنان مانی پیشنهاد می‌کند او را نزد سرور بات (Ptw) بَرد. مانی این بار نیز  پیشنهاد مغ را بشدت رد می‌کند. سرانجام مغ می‌خواهد که مانی را به نزد شاهنشاه برد. از رفتار مشتاقانة مانی می‌توان دریافت که از آغاز قصد او نیل به این هدف بوده است. در این جا بند‌هایی از متن اصلی به زبان سغدی همراه با ترجمة فارسی آن داده شده است.
قطعة 69
5. …pnt 'kw mrc rty ZKn … 6. [… r]( tšw) k(np)h pšt'w'n 7. […] pyš(t t)w' (')yw w'xš pšty(') msk(w) [n]… 8. […] (m)n' w'xš (šwy zw)y k'm kδ' L' … 9. [rtβy] s'štk'm mwrty rty xw z'k(w) š(yr) r'tδ'rt  10. [Z]Kwy m'ty w'nw pštw δ'rt kt βγ' cw xcy 11.(x)wnx prm'nh rty šy m'th w'n(w) wγδ'rt 12. (ktšz-w myr(')m tγw CWRH krnk't kw[n']
 
5. نزدیک به مرگ پس به [او]... 6. و او را تدبیری اندرز کرد: ای پسر! من ... 7. پس به تو سخنی اندرز می‌دهم ... 8. ... به سخن من شوی زنده خواهی ماند ... اگر نه ...9. ... و ترا بایسته خواهد بود مردن، پس پسر بسیار گریست 10. [او] از مادر چنین پرسید : ای سرور چیست 11.  این فرمان ؟ پس او را مادر چنین گفت: 12. اگر بمیرم، تو خود را کر و لال کن
قطعة 68
1. … w[…]w'β prw x'n(kh) ZY 2. … nwš'k 'kw ''ykwn [prm rty pt] (s)'r βγy mrm'ny 'kw 3. … mw(γw) s'r myδ pr'my 'z-w δ(')wn zwxškt δynβrt 4. Zwxškt' prw δyw'nt (z')kw m'nwkw 'yw ky zy prw knph … 5. [xwp](y)h šw(k) wm't L' wy'βr δ'rt ZY L' pty-γwš … 6. … myδ ZY ms m'x šwkw 'skwym rty  [']'δy prw L' w'(β)'ym …
1. ... [بدون] سخن در خانه و ... 2. ... جاودانه برای همیشه و سپس سرور مارمانی به 3. ... مغ چنین فرمود: من با شاگردان [خود و ] گزیدگان ... 4. با شاگردان به این گونه پسر را همانند هستم که برای برای تدبیر 5. خوب [و زیرکانه ] خاموش بود، سخن نگفت و نشنود ... 6. ... همچنان نیز ما خاموش هستیم و با کسی [سخن] نمی‌گوییم ...
قطعة a83
5. zγmh mr'z-t rty pδ'tkr'yt zγmwcwyt [rty] 6. Ms tym 'xw mwγy w'nw w'β kt 'kw βγw ptw s'r L' šwtk(') 7. Prs'r 'ys 'kw šyr'kk δ'β(r)w šwym rty mwnw sβr'cy 8. š'nš'y pyrnm w'βym pts'r (w')βy(m) pts'r (β)γy mrm'ny w'nw
5. دروغ شریک و بیدادگران، شاهدان دروغ و ... 6. دوباره مغ چنین گفت: اگر به سوی سرور بات نخواهی رفت ... 7. پس بیا به سوی دربار شویم، پس این جدل 8. نزد شاهنشاه گوییم، پس سرور مارمانی چنین 9. فرمود: ستایش شده و ستوده باد شاهنشاه همراه با   

منابع
1.Рагоза А. Н. 1980. Согдиские Фрагменты Центеральноaзиаьского Собрания Института Востоковедения. ( факсимиле, Издание тексты, чтение, перевод, предисловие, примечание и глоссари ) )  قطعه‌های سغدی مؤسسة شرق‌شناسی موزة آسیایی«عکس نسخه، چاپ متن، قرائت، ترجمه، مقدمه، یادداشت، و واژه‌نامه»)  Mосква:“Наука” Главная рудакция восточная литературы.
2.Sims-Williams, N. 1981. “The Sogdian Fragments of Leningrad I “. BSOAS. XLIV, part2.pp. 231-240.
Sims-Williams, N. 1990. “The Sogdian Fragments of Leningrad II: Mani at the Court of Shahanshah”. Bulletin of the Asia Institute 4.
Sims-Williams, N. 1991. The Sogdian Fragments of Leningrad III: "Fragments of the Xwāstwānīft" .Manichaica selection, studies presented to professor Julien Ries on the occasion of his seventieth birthday. Ed.By Alois Van Tongerloo and SØren Giversen. Lovanii.
3. زرشناس، زهره و لیلا عسگری،1388، نامة خاتون ارگی و صدو نوزده پاره‌نوشتار سغدی، تهران،فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار.