مشکل از کجا آغاز شد؟

گلناز خالقی

برنارد لوئیس ، مورخ انگلیسی- آمریکایی در حوزه ی مطالعات شرقی، متخصص در تاریخ اسلام و رابطه ی متقابل  غرب و اسلام  است. او که  تا به حال ده ها کتاب در حوزه ی تاریخ خاورمیانه، کشورهای اسلامی و سرگذشت آنها پس از مواجهه با غرب و مدرنیته و دوران استعمار تالیف کرده است، در جامعه ی آکادمیک بیش تر  به خاطر تخصص اش  در تاریخ امپراتوری عتمانی شهرت دارد.

 

لوئیس، برنارد؛ مشکل از کجا آغاز شد؟ تاثیر غرب و واکنش خاورمیانه؛ ترجمه: شهریار خواجیان؛ تهران: نشر اختران، 1384.

برنارد لوئیس (Bernard Lewis- 1916)، مورخ انگلیسی- آمریکایی در حوزه ی مطالعات شرقی، متخصص در تاریخ اسلام و رابطه ی متقابل  غرب و اسلام  است. او که  تا به حال ده ها کتاب در حوزه ی تاریخ خاورمیانه، کشورهای اسلامی و سرگذشت آنها پس از مواجهه با غرب و مدرنیته و دوران استعمار تالیف کرده است، در جامعه ی آکادمیک بیش تر  به خاطر تخصص اش  در تاریخ امپراتوری عتمانی شهرت دارد.

از جمله کتاب هایی که از لوئیس به فارسی ترجمه شده: "خاورمیانه: تاربخ 2000ساله ی آن از ظهور مسیحیت تا امروز"، "حشاشین (فدائیان اسماعیلیه)"  و کتاب "مشکل از کجا آغاز شد؟"  است.

لوئیس در کتاب "مشکل از کجا آغاز شد؟" سعی دارد به سوالی پاسخ دهد که قرن ها، واز  زمان  سلطه ی عثمانی ها در ترکیه و صفویان در ایران،  در نتیجه ی مواجهه ی خاور میانه با غرب و آگاهی از ضعف ها و عقب ماندگی ها،  ذهن دولت مردان، نظامیان و در مراحل بعد اندیشمندان شرق نزدیک را به خود مشغول کرده است: چرا شرقی که در دوران باستان و حتی تا پیش از قرون 16 و 17 قدرتی برتر، و منبع علم و دانش محسوب می شد و به نوعی همواره روند انتقال تجربه و دانش  از شرق به غرب بوده است، اکنون خود را قرن ها عقب تر و ضعیف تر از غرب می یابد؟ ریشه ی اصلی این فاصله در کجاست؟

اولین نشانه های این تفاوت و عقب ماندگی در نتیجه ی شکست ها در  جنگ هایی که عثمانی به دنبال گسترش امپراتوری خود، تحت نام اسلام، به کشورهای اروپایی دارد، احساس می شود. اما در این مرحله عثمانی علت را سلاح گرم و توپخانه، آرایش نظامی و تربیت سربازان می داند. به همین دلیل سعی در خریداری سلاح های پیشرفته ی اروپایی، استخدام کسانی برای آموزش شیوه ی استفاده از توپخانه و همچنین احداث محل آموزش ارتش می کند تا بدین ترتیب ضعف ها و عقب ماندگی ها را جبران کند.

اما آنچه به مرور و با ادامه ی این روند  بعد از گسترش روابط با غرب روی می نماید، عمق بیشتر این مسئله را آشکار می کند. در این مرحله عثمانی علت را در "پولتیک غربی ها" ، یعنی سیاستی که جامعه بر آن اساس اداره می شود، می یابد. بعد در دانش غربی و به مرور این عقب ماندگی از غرب،  ریشه های عمیق تری می یابد تا آنجا که شرق خود را در برابر علل یابی و چاره جویی آن عاجز می یابد.

پاسخی که لوئیس در کتاب خود به این پرسش می دهد، اگر چه بر اساس تحلیل تاریخی و با محوریت امپراتوری عثمانی صورت می گیرد، اما گویای فضای غالبی است که بر خاورمیانه حاکم است. لوئیس در تحلیل خود از مسیر حرکت و انتقال تجربه، دانش، آموختن زبان و آگاهی از فرهنگ صحبت می کند. او معتقد است که این ارتباط در طول تاریخ یک سویه و از شرق به غرب بوده و تا پیش از این همواره این غربی ها بوده اند  که در نقش های مختلف و در دوران های مختلف،  به عنوان جهانگرد، تاجر، جنگجو، و یا حتی مبلغان و زائران مذهبی از غرب به شرق آمده اند و تجربیات، دیده ها و شنیده ها و آموخته های خود را به غرب برده اند. این در حالی است که شرقی ها به دلیل موقعیت برتری که تا دوران وسطی اروپایی و به ویژه دوران شکوفائی اسلامی دارند، چنین کاستی و نیازی را حس نمی کنند. ضمن اینکه تفکر اسلامی، نوعی دیگری کافر و ملحد غربی را تعریف می کند که هرگونه آموختن و اختلاط با او نوعی کفر و برگشت از دید قلمداد می شود. در حالیکه دیگر سرزمین های آسیایی مانند چین و هند، با چنین رویکردی با غرب مواجه نمی شوند و حس برتری مذهبی و در نتیجه ی آن بی نیازی از یادگیری و اخذ تجربیات آنها ندارند.

لوئیس در کتاب "مشکل از کجا آغاز شد؟" به تفصیل به جنبه های  اجتماعی- فرهنگی می پردازد و با اشاره به تمایزاتی که دو جامعه ی غرب و شرق در سه مورد اصلی: موسیقی، زنان و دانش دارند، سعی در یافتن ریشه ها دارد.

فهرست مطالب

دیباچه

فصل نخست: درس های عرصه ی نبرد

فصل دوم: در تکاپوی ثروت و قدرت

فصل سوم: موانع اجتماعی و فرهنگی

فصل چهارم: نوسازی و برابری اجتماعی

فصل پنجم: عرفی گرایی و جامعه ی مدنی

فصل ششم: زمان، فضا، تجدد

فصل هفتم: جنبه های تغییرات فرهنگی

جمع بندی

پی گفتار

گفتار پایانی

توضیحات و یادداشت ها

نمایه