ترکیه در گرداب سیاست داخلی اروپا

با وجود این، اعضای بروكسل هنوز در مورد چارچوب گفت وگوها به توافقی دست نیافته اند. حتی متن سخنرانی «تونی بلر» نخست وزیر انگلیس به عنوان رئیس دوره ای اتحادیه اروپا در افتتاحیه اجلاس فردا تكمیل نشده است. این درحالی است كه تا هفته گذشته، تركها با خوشبینی و آرامشی نسبی به آغاز مذاكرات می نگریستند و توقع این آشفتگی را در آستانه اجلاس نداشتند، اما نشست چهارشنبه شب گذشته وزیران خارجه اتحادیه در بروكسل محاسبات آنكارا را در این راه برهم زد و خواب را از چشمان مقامات تركیه ربود. متنی كه سفیران اروپایی در این نشست تصویب كردند، پر بود از خط قرمزهای تركیه. مسائلی مانند به رسمیت شناختن هرچه سریعتر جمهوری قبرس (بخش یونانی نشین جزیره) و پذیرش مسؤولیت كشتار ارامنه در ۱۹۱۵ توسط حكومت عثمانی با عنوان «قتل عام» و در آخر، تیر خلاصی كه اتریش رها كرد، یعنی شراكت ویژه یا عضویت افتخاری به جای عضویت دائم. چنین شرایطی برای تركیه قابل هضم نبود تا جایی كه آنكارا تهدید كرد در صورت گذاردن این پیش شرطها در متن مذاكرات، از عضویت در اتحادیه اروپا صرفنظر می كند. اما چرا واقعاً اروپایی ها چند روز مانده به آغاز مذاكرات، هزینه را برای تركها تا این حد بالا بردند و موانع را بر سر راه عضویت تركیه در اتحادیه سخت تر كردند؟ بویژه اینكه یك بار دیگر بر سر بعضی از موارد مانند قبرس در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۴ نیز تا ثانیه های آخر چانه زنی كرده بودند، اما سرانجام با یافتن راه حلی میانه، رأی به آغاز گفت وگوها در سوم اكتبر دادند.
زمانی كه «تورگوت اوزال» نخست وزیر وقت تركیه در ۱۴ جولای ۱۹۸۷ برای اولین بار رسماً جهت عضویت در اتحادیه اروپا دق الباب كرد و با استقبال نسبی اروپایی ها مواجه شد، وضع جهان با اكنون بسیار متفاوت بود. جهان دو قطبی و كشمكش میان شرق و غرب، موقعیت ویژه استراتژیك تركیه در میان این دو بلوك و نیاز به یاركشی های مؤثر در خوش آمدگویی اروپا به تركیه بی تأثیر نبود.
برخی سران اروپایی نیز خواهان گسترش اتحادیه به سوی شرق و نفوذ هرچه بیشتر در این منطقه بودند. اما حالا از جهان دو قطبی اثری نمانده است. از دیگر سو، شرایط اتحادیه اروپا آنطور كه پایه گذاران سنتی اش تصور می كردند، چندان یك صدا و بی تنش پیش نرفت. رؤیای اتحادیه بزرگ با كلوپ یكدست، تناقضی چشمگیر پیدا كرد و با نشستن هر ستاره بر پرچم اتحادیه اروپا این تضاد و ناهماهنگی نمایان تر شد. وضعیت اقتصادی سیر صعودی مورد انتظار را طی نكرد و اخیراً این نابسامانی ها، اروپا را به سوی گردابی سیاسی سوق داد. بدتر از همه اینكه، این گرداب ابتدا اعضای پایه ریز اتحادیه را شروع به بلعیدن كرد. افكار عمومی فرانسه و هلند به قانون اساسی كلوپ اروپایی «نه» گفت و آلمان پس از انتخابات اخیر قدم در وضعیت بی ثباتی گذارد كه احتمالاً به قدرت گرفتن هرچه بیشتر حزب دموكرات مسیحی این كشور خواهد انجامید. از دیگر سو، اعضای كوچك تازه پیوسته به اتحادیه مانند لهستان، چك، مجارستان و اسلواكی برخلاف انتظار سران اروپا، سیاستی تقریباً ناهمگون با اتحادیه پیش گرفتند و خود را بیشتر با سیاستهای آمریكا وفق دادند. همكاری و حمایت این كشورها از كاخ سفید در جنگ عراق به رغم میل رهبرانی چون آلمان و فرانسه مؤید این موضوع است كه هیچ خوشایند بنیانگذاران اتحادیه نبود. ناظران وضعیت كنونی اتحادیه اروپا را به خانواده ای پرمشاجره و پرجمعیت تشبیه می كنند كه زیر بار فشار مالی در حال له شدن است و این سؤال را مطرح می كنند كه آیا واقعاً خانواده ای با این وضع می تواند فرزندخوانده ای دیگر را به جمع خود راه دهد؟ به خصوص اگر این فرزند، تفاوتهای بسیاری با دیگر اعضای خانواده داشته باشد و مقبول برخی اعضا نباشد. تركیه از این نگاه دقیقاً نقش همین عضو نامقبول را بازی می كند، كشوری مسلمان با ۷۴ میلیون جمعیت كه وضعیت اقتصادی چندان مناسبی هم ندارد.
آنچه در اینجا مهم می نماید، نگاه افكار عمومی اروپا به تركیه است و از آنجا كه رأی و نگرش مردم سرنوشت سران اروپایی را در كشورهایشان رقم می زند، این مقامات را چاره ای جز لحاظ كردن دیدگاه ملت نیست. واقعیت این است كه نگاه بسیاری از اروپایی ها به تركیه، همان نگرش به امپراتوری عثمانی است. هنوز هم كاریكاتوریستهای اروپا، تركها را با سبیل كلفت، شلوار گشاد و كلاه منگوله دار به تصویر می كشند، چرا كه معتقدند فرهنگ آنها هرگز تغییر نكرده است هرچند، در برخی شهرها، شكل زندگی، ظاهری «اروپایی شده» دارد. یكی از دوستان كه به برخی كشورهای اروپایی سفر كرده است می گوید: تركها در هر كشور و شهر اروپایی حتی خیابانها و كوچه ها را نیز به شكل شهرهای تركیه درمی آورند. اما اروپایی ها قلیان، تخته نرد و زنان را با پوشش سنتی تنها در حد جاذبه های توریستی می پسندند و از احتمال گسترش فرهنگ به شدت شرقی تركها خشنود نیستند. در كنار این تضادهای فرهنگی، ترس از هجوم كارگران ارزان قیمت ترك به اروپا، دیگر دغدغه افكار عمومی اتحادیه است. گرچه صاحبنظرانی هستند كه ورود تركیه به اتحادیه اروپا را موتور محركه نیروی كار می خوانند، چرا كه در قیاس با كشورهای اروپایی، این كشور قشر جوانتری را در درون خود دارد.
نكته دیگر اسلام ترسی غیرقابل انكار در اروپاست كه بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر پررنگ تر شده است. هرچند، در اینباره، بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا سعی دارند به طور معقولانه تری تصمیم گیری كنند. قبول این مسأله به عنوان یكی از دلایل مخالفت با عضویت تركیه در اتحادیه اروپا می تواند تفكر «كلوپ مسیحی» را قدرت بخشد و در مقابل، اروپا را با مشكلات جدی با جهان اسلام و حتی جمعیت مسلمان درون خود مواجه كند. البته به نظر می رسد آنكارا نیز به این امر واقف است و سعی دارد تا آخرین لحظه از این ابزار برای اعمال فشار بر اروپا بهره جوید. سفرهای هفته گذشته «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر تركیه به كشورهای عربی حوزه خلیج فارس و دعوت از آنها برای سرمایه گذاری در این كشور را می توان از این منظر نیز ارزیابی كرد. با توجه به اینكه مقامات ترك مدام سعی دارند تركیه را به عنوان پلی میان كشورهای عرب و شرقی با اروپا معرفی كنند.
با وجود تمام این تفاسیر، امشب ساعت ۲۰ جلسه فوق العاده وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بروكسل تشكیل می شود تا سفیران اروپایی چارچوب گفت وگوها با تركیه را پیش از نشستن بر میز مذاكره مشخص كنند. اما به نظر می رسد نمایندگان اروپا مجبور خواهند بود فارغ از اینكه واقعاً تركیه تا چه حد امكان اروپایی شدن دارد و می تواند شرایط آنها را به جای آورد یا نه؟ باید به نگرانی ها و تنشهای داخل خود پاسخ دهند. بخصوص اینكه برخی صاحبنظران معتقدند تركیه در این مدت شرایط اولیه عضویت را مطابق قوانین و استانرادرهای اتحادیه اروپا «كپنهاگ» تا حدی نسبتاً مطلوب به جای آورده است، ولی به هرحال، این اروپاست كه باید بار سنگینی را كه ورود این عضو به اتحادیه به دنبال خواهد داشت، به دوش كشد. گرچه اعلام نامزدی تركیه برای عضویت دائم تركیه به معنای عقد رسمی این كشور با اتحادیه نیست و آنكارا راه بسیار طولانی را در پیش خواهد داشت. اما حتی آغاز مذاكرات، تبعاتی برای اتحادیه دارد كه برخی تحلیلگران، آن را ساخته شدن تابوت اتحادیه اروپا می شمرند. با این حال، تركیه امشب و شاید حتی فردا صبح تا دقیقه ۹۰ قبل از آغاز مذاكرات صبر كند و ببیند آیا می تواند از پس پیش شرط هایی كه برای شروع روند عضویت بر سر راهش گذاشته خواهد شد، برآید یا نه. البته احتمال می رود در آخرین دقایق، اتحادیه اروپا بار دیگر به فرمول تعدیل شده ای دست یابد كه یكی از آنها، آغاز مذاكرات مشروط به نامشخص بودن تاریخ سرانجام آن است و شناختن جمهوری قبرس و دیگر شروط را به آینده واگذار كند. در غیر این صورت اصرار بر شروط قبلی ممكن است گفت وگوها را به بن بست برساند كه این امر تركیه و اتحادیه اروپا را با تبعات سنگینی مواجه خواهد كرد، تركیه را در بعد داخلی بویژه در عرصه اقتصادی و اتحادیه اروپا را در بعد بین المللی.

نفیسه كوهنورد

منبع : روزنامه ایران