نوامبر سرنوشت ساز برای جمهوری آذربایجان

ماه نوامبر امسال سرنوشت‌سازترین نوامبر برای ملت و دولت جمهوری آذربایجان در طول تاریخ این جمهوری می‌باشد؛ چرا كه در ششمین روز از این ماه انتخابات پارلمانی آذربایجان برگزار می‌شود و همگان منتظرند تا ببینند این انتخابات تا چه حدی دموكراتیك خواهد بود. جمهوری آذربایجان یكی از سه جمهوری ناحیه‌ی قفقاز جنوبی است كه با دو همسایه منطقه‌یی خود، ارمنستان و گرجستان، تفاوت‌های عمده‌ای دارد و این تفاوت از نخستین سال‌های استقلال تاكنون به طور واضح مشهود است. شاید اصلی ترین وجه تمایز موجود بین آذربایجان و گرجستان و ارمنستان تفاوت در دین و فرهنگ باشد و در بعضی از مواقع این اختلاف دینی - فرهنگی، جمهوری آذربایجان را از نزدیكی به روسیه باز می‌دارد. اما قصه اختلاف روس‌ها و آذری‌ها ماجرایی بس طولانی تر است. از همان اولین سال‌های انعقاد عهدنامه‌های ننگین گلستان و تركمانچای كه از نتایج جنگهای ایران و روس در عهد فتحعلی‌شاهی بود، مسلمانان آن سوی ارس و همان اسلاف مردمان جمهوری آذربایجان بیش از ارامنه و گرجیان ماورا ارس خواستار لغو این قراردادها و جدایی از خاك روسیه و پیوستن به ایران بودند. اما احساسات دینی مسیحیان ارمنی و گرجی و برخی خاطرات تلخ آنها از حكام ایرانی موجب تمایل این دو قوم به سوی روسیه می‌شد. جمهوری آذربایجان در حال حاضر كشوری است كوچك با دو تكه مجزا از هم كه در گذشته جز سرزمین‌های آسیایی تلقی می‌شد،‌ ولی امروزه خود را جزو اروپا بر می‌شمارد و حتی تیم‌های ورزشی آن نیز با تیم‌های اروپایی رقابت می‌كنند. تكه بزرگتر این جمهوری با مركزیت بندر باكو، چسبیده به سواحل غربی دریای خزر با كشورهای ایران، ارمنستان، گرجستان و داغستان روسیه هم جوار است و منطقه‌ی مورد مناقشه‌ی قره باغ كوهستانی نیز بخشی از آن به حساب می‌آید. اما بخش كوچكتر آذربایجان كیلومترها دورتر از تكه بزرگتر مابین سه كشور ایران، تركیه و ارمنستان محصور می‌باشد و با عنوان جمهوری خود مختار نخجوان (ناخچئوان موختار رسپوملیكاسی) شناخته می‌شود. مناقشه‌ی قره باغ، هم چنان اصلی‌ترین دغدغه رهبران و حتی مردم جمهوری آذربایجان است. خبرگزاری دولتی جمهوری آذربایجان، Azertag در مورد اظهارات الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان در این خصوص می‌نویسد: عدم حل مناقشه‌های مهمی چون مناقشه‌ی قره باغ كوهستانی صلح و امنیت را در منطقه ناممكن ساخته و متاسفانه تجاوز ارمنستان به اراضی آذربایجان عامل اصلی از بین رفتن ثبات در منطقه است و این مناقشه بیش از یك میلیون نفر آواره جنگی برای جمهوری آذربایجان داشته است. آذرتاج هم‌چنین به نقل از مركز دولتی كمیته آمار جمهوری آذربایجان تعداد جمعیت این جمهوری را ۳۸۸/۸ میلیون نفر اعلام می‌كند كه از این بین یك میلیون نفر آواره و پناهنده‌ی جنگی می‌باشند. به نقل از روزنامه "۵۲۵-ci" الله شكر پاشازاده، شیخ الاسلام ناحیه قفقازیه نیز چندی پیش از ویرانی مراكز و ابنیه دینی موجود در قره باغ توسط ارامنه هشدار داد و مسلمانان این جمهوری را به اعتراض فرا خواند. یوری مرزلیاكوف، رییس گروه مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا هم در این باره عقیده دارد: البته دو كشور جمهوری ارمنستان و آذربایجان هنوز آماده‌ی سازش كامل با یكدیگر نیستند و در این راستا باید فعالیت زیادی انجام شود. اما امروز روشن است كه راه حل مساله‌ی قره باغ كوهستانی فقط از راه سیاسی ممكن است. دكتر مشدی خانم نعمت، استاد آكادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با ایسنا در این باره تصریح نمود: مناقشه‌ی قره باغ باید از راه صلح آمیز حل و فصل گردد و جنگ گزینه مناسبی به نظر نمی‌رسد، اما الهام علی اف به اروپا و آمریكا تاكید كرد كه اگر این مساله را از راه صلح حل نكنید، ما آماده جنگ هستیم. وی افزود: آمریكا و اروپا بایستی در این خصوص اقدامات موثری انجام دهند چرا كه در صورت وقوع جنگ سرمایه‌هایشان در منابع نفتی آذربایجان و خط لوله باكو - تفلیس- جیحان به خطر می‌افتد. وی در پاسخ به سوالی در خصوص تشكیل جمهوری خود مختار قره باغ اظهار داشت: بگذار جمهوری خود مختار قره باغ ایجاد شود و آذری‌ها به وطن خود بازگردند. در شوشا و بخشهای دیگری از قره باغ آذربایجانی‌هایی می‌زیستند كه الان آواره و دور از وطن به سر می‌برند. آذری‌ هم به قره باغ برگردد، ارامنه هم در آن بمانند. دكتر نعمت ابراز نمود: ما عروس‌ها و نوه‌های ارمنی زیادی داریم و این ملت‌ها در طول تاریخ هم زیستی داشته‌اند و من به عنوان یك مورخ به حل صلح آمیز مناقشه امیدوارم. هر چند هم اكنون دو طرف دیگر در قره‌باغ در آتش بس به سر می‌برند اما در این مدت بارها آتش بس نقض گردیده و تعدادی سرباز ارمنی و آذری كشته و یا زخمی شده‌اند. جمهوری آذربایجان در سیاست كنونی خود همچنان سیاست گرایش به غرب را در پیش دارد و این همان سیاست حیدر علی‌اف می‌باشد كه این بار الهام علی‌اف آن را ادامه می‌دهد. گرایش به اروپا و آمریكا از سویی باعث دوری آذربایجان از روسیه می‌گردد و در كل دولتمردان آذری علنا مخالفت خود با روسیه را ابراز می‌نمایند. چندی پیش روزنامه ZAMAN چاپ باكو بخشی از انتقادات معاون وزیر امور خارجه‌ی جمهوری آذربایجان را در خصوص مسلح سازی ارمنستان توسط روسیه و نارضایتی روس‌ها از افزایش بودجه نظامی جمهوری آذربایجان را درج كرده بود. در بخشی از سخنان آراز عظیم اف آمده است: دولت روسیه كه بیش از یك میلیارد دلار سلاح و فناوری نظامی به ارمنستان داده، ‌از خبر افزایش مخارج نظامی جمهوری آذربایجان معترض است. ما جهت تامین امنیت خود در حد لزوم، مخارج نظامیان را افزایش خواهیم داد. البته منابع عظیم نفت و گاز آذربایجان در دریای خزر و موقعیت استراتژیك آن در منطقه از جذابیت‌هایی است كه غربی‌ها را به این گوشه از جهان كشیده است. علاوه بر بوی طلای سیاه، ‌همجواری آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران از دیگر دلایل توجه آمریكا به این جمهوری كوچك قفقاز جنوبی می‌باشد. عبور خط لوله انتقال نفت باكو - تفلیس - جیحان را باید یكی از نتایج همكاری آذربایجان با غربی‌ها تلقی كرد كه باز این طرح بزرگ بی ربط با سیاست‌های ایالات متحده آمریكا در قبال ایران نمی باشد. پایان پروژه انتقال نفت باكو - تفلیس- جیحان آن چنان شور و شوقی را برای دولتمردان آذری برانگیخت كه آن روز به عنوان جشن ملی گرامی داشته شد و كانال اول تلویزیون دولتی جمهوری آذربایجان Aztv۱ به پخش مستقیم جشن‌های این روز پرداخت. الهام علی اف نیز چندی پیش اعلام كرد: خط لوله انتقال نفت باكو - تفلیس- جیحان نفت آذربایجان را تا اواخر سال میلادی جاری به بازارهای جهانی انتقال خواهد داد. رژیم حقوقی دریای خزر از دیگر دغدغه‌های جمهوری آذربایجان تلقی می‌شود كه در این خصوص اختلافاتی نیز با برخی از كشورهای حوزه این دریا وجود دارد. آذربایجان از سویی دیگر عضو "گوام" است و در چارچوب این سازمان بر گسترش همكاری‌های منطقه‌یی دریای خزر و دریای سیاه تاكید می‌كند.همكاری‌های باكو با شورای اروپایی و سازمان پیمان آتلانتیك شمالی ناتو نیز درسطح بالایی ادامه دارد. روابط باكو - آنكارا را بایستی عالی ترین سطح رابطه دو كشور همسایه دانست. دولتمردان باكو از تركیه با عنوان كشور برادر، دوست و همسایه صمیمی یاد می‌كنند و خواهان گسترش روابط در تمامی زمینه‌ها می‌باشند. سطح این روابط در حدی است كه در صفحه‌ی اصلی سایت اینترنتی روزنامه‌ی ZAMAN چاپ باكو با درج پرچم این دو جمهوری چنین نگاشته شده است: ما یك ملت در قالب دو دولتیم. تركیه و آذربایجان پیوندهای عمیق دینی، زبانی و فرهنگی دارند و منازعه و درگیری هر دو با ارامنه را باید نقطه مشتركی دانست كه این دو جمهوری را در كار هم قرار می‌دهد. البته پیوندهای دینی، زبانی و فرهنگی آذربایجان با ایران بسی ژرف تر از رابطه‌ی این جمهوری با تركیه می‌باشد و شاید در این زمینه ترك‌ها گوی سبقت را از ایرانیان ربوده‌اند و سیاست موفق تری داشته‌اند. در این بین بعد از مرگ حیدر علی اف و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این كشور فرزند وی الهام علی اف به قدرت رسید. هرچند علی‌اف پسر ادعا دارد كه به طور دموكراتیك به قدرت دست یافته و در امر سیاست و ریاست جمهوری میراث پدری هیچ جایگاهی ندارد و ملاك رای مردم است، اما بسیاری از احزاب و گروه‌های مخالف دولت حكومت الهام را بعد از پدر غیر قانونی و غیر دموكراتیك می‌پندارند و خواستار ایجاد تغییرات و اصلاحات در این خصوص می‌باشند. هرچند الهام علی اف اعلام كرده كه از سیاست‌های پدر تبعیت می‌كند اما او هیچ گاه نمی‌تواند به پای حیدر علی‌اف سیاستمدار كهنه كار شوری سابق برسد و این امر در اولین روزهای قدرت‌گیری الهام كاملا هویدا گشت. حال بعد از انقلابات مخملی در تعدادی از كشورهای مشترك المنافع و پیروزی سه انقلاب مخملی در اوكراین، گرجستان و قرقیزستان وضعیت برای جمهوری‌های شوروی سابق دگرگون شده است. سران این ممالك دریافتند كه دیگر ملت‌هایشان آگاه شده‌اند و نمی‌شود هرچه خواست بر آنها اعمال نمود. پس به خود تكانی دادند تا مبادا این بیماری مسری به جمهوری‌های آنها نیز سرایت نماید. خطر تا حدی جدی بود كه حتی نیازاف تركمن باشی را هم از ریاست جمهوری مادام العمری منصرف ساخت. در آن روزهای پر بحران انقلابات رنگین احتمال وقوع انقلاب در یكی از دو جمهوری قفقازیه جنوبی یعنی آذربایجان و ارمنستان بیش از سایر ممالك پیش بینی می‌شد اما تحولات در اندیجان ازبكستان شعله‌ی انقلابی دیگر را در كشور مشترك المنافع دیگری بر افروخت اما این آتش انقلابی خفه شد و به سرانجام نرسیده و وقوع چهارمین انقلاب مخملی را به تعویق انداخت. حالا همگان منتظر نوامبر سرنوشت سازند. نوامبری كه اگر دموكراتیك و عادلانه سپری شود، الهام علی اف و دولت او همچنان در باكو حكم خواهند راند اما اگر نوامبری غیر دموكراتیك باشد وضع دیگری پیش خواهد آمد. در ششمین روز از این ماه مردم جمهوری آذربایجان برای انتخاب نمایندگان مجلس پای صندوق‌های رای می‌روند و شاید انتخاباتی آزاد و عادلانه از وقوع تحولات و تغییرات در این جمهوری كوچك قفقاز جنوبی جلوگیری كند و واكسنی باشد برای تضمین سلامت آذربایجان. در این بحبوحه اپیدمی انقلابات مخملی، آمریكا و اروپا نیز خواهان برپایی انتخاباتی دموكراتیك در آذربایجان هستند و از ماه‌ها قبل تمامی تحولات این كشور در زیر ذره بین ناظرین آمریكایی و اروپایی قرار گرفته است. "نبض" یكی از مطبوعات جمهوری آذربایجان، در این خصوص به نقل از آنتونیوس وریس، سفیر مخصوص كمیسیون اروپایی در آذربایجان می‌نویسد: اگر انتخابات پارلمانی جمهوری آذربایجان دموكراتیك و آزاد برپا گردد می‌تواند تحولی اساسی در روابط اروپا و این جمهوری ایجاد نماید. البته عكس این را نیز می‌توان متصور شد. وی افزود: نمایش آذربایجان دموكراتیك را می‌توان در انتخابات پارلمانی ماه نوامبر مشاهده نمود و در این خصوص آمادگی برای این انتخابات و وضعیت قبل از انتخابات از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است. دكتر مشدی خانم نعمت نیز در این باره عقیده دارد: در آذربایجان احزاب مخالف مختلفی وجود دارد كه البته من عضو هیچ كدام از این احزاب نمی‌باشم ولی باید گفت كه در این كشور بی قانونی، رشوه خواری، ضعف تحصیل و آموزش و علم وجود دارد. اما این‌ها مواردی هست كه می‌توان در تمام دنیا حتی ممالك پیشرفته جهان چون آمریكا نیز نمونه‌هایی از آن را یافت. وی افزود: در ماه نوامبر امسال انتخابات پارلمانی جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود و الهام علی اف نیز فرمان داده تا انخاباتی دموكراتیك برپا گردد و ناظرین اروپایی و آمریكایی هم شاهد چند و چون این انتخاباتند و در صورت عادلانه بودن آن، خطر انقلاب مخملی در آذربایجان رفع خواهد شد. حال باید منتظر بود و دید كه آیا انتخابات ۶ نوامبر امسال تا چه حدی آزادانه و عادلانه و در یك كلام دموكراتیك خواهد بود و آیا علی‌اف پسر می‌تواند خواسته‌های احزاب مخالف و اروپا و آمریكا را برآورده سازد؟ پاییز امسال می‌تواند برای ملت و دولت جمهوری آذربایجان به رنگ آبی آزادی باشد یا رنگ بنفش یك انقلاب بی سر و صدا و مخملی را به خود گیرد و یا چون آتش برافروخته برگ‌های خزان زده این فصل ارغوانی و سرخ، به رنگ خون باشد.

منبع : خبرگزاری ایسنا