زلزله در سینما

● به مناسبت نمایش فیلم های خارجی در سینماهای مجهز به صدای دالبی تهران
صدای دالبی معجزه می كند، می لرزد و می لرزاند با صدای اعجاب انگیز سه بعدی، پچ پچ ها فراموش شده و فیلم سلطان بی چون و چرای سالن سینما می شود. دیرزمانی است كه می گویند «تنها صدا است كه می ماند» اما امروز می توان گفت تنها طنین صدای سه بعدی برخی از سینماهای استاندارد و مجهز به سیستم دالبی است كه پس از نمایش فیلم تا مدت ها در ذهن مخاطب می ماند.
فرهنگ سینما رفتن با تصویر و صدای خوب شكل می گیرد و فیلم باید عامل اصلی این فعل و انفعال باشد و سایر عوامل حاشیه ای سینما رفتن فراموش شوند. دوستی در هنگام دیدن فیلم «وحشت آفرینان» اولین ساخته «پیتر جكسن» در سالن كوچك حوزه هنری كه صدای مطلوبی دارد در هنگام بیرون آمدن روح سرگردان فیلم از دیوار از ترس فریاد زده و تا پایان فیلم با تمسخر اطرافیان رو به رو شده است اما ظریفی می گفت كه وقتی فیلم «كینگ كنگ» دیگر ساخته جكسن را در سینمایی در شهر لندن می دیده با دیدن صحنه ای فریاد كشیده و دیگران كه دیده اند وی تا چه اندازه تحت تاثیر فیلم قرار گرفته، او را تشویق كرده اند.
موسیقی و طنین صدا انتزاعی ترین شكل هنر است، هنری پیش ساخته كه هرگونه مقاومتی را برای ذهن بیدار از میان می برد نافذ است و تاثیرگذار به گونه ای كه «نیكوس كازانتزاكیس» نویسنده فقید یونانی در كتاب «سرگشته راه حق» می نویسد اول صدا بود و این صدا به قدری زیاد شد كه گوشی برای شنیدن آن پیدا شد و «سهراب سپهری» به رغم تاكید به گل نكردن آب مجموعه خود را «صدای پای آب» می نامد.
اگر چه خیلی ها دیدگاهی نوستالژیك نسبت به فیلم های صامت دارند و به قول «اورسن ولز» خالق «همشهری كین» بزرگترین هنرمندان تمامی هنرها صد سال پیش مرده اند اما باید توجه داشت كه صدا انقلابی بزرگ در صنعت سینما به وجود آورد و شاهكارهای زیادی بر مبنای موسیقی شكل گرفت.اینچنین است كه پولانسكی «مرگ و دوشیزه» را بر مبنای یك سمفونی با همین نام از شوبرت می سازد و «جوزپه تورناتوره» به مدد موسیقی شخصیت های فیلم افسانه ۱۹۰۰ را معرفی می كند، «فرانكو زفیرلی» فیلم «لوكاس برای همیشه» را در وصف اپرا می سازد و جین كمپیون «پیانو» را شخصیت محوری فیلمش قرار می دهد.
و اسپیلبرگ با سربازان همراه شده و در هیاهوی ویرانگر جنگ با صدای معجزه گر دالبی تجربه جنگ را به مخاطبان القا می كند. به گونه ای كه پس از ناشنوایی موقت «تام هنكس» با موج انفجار همه دوست دارند این ناشنوایی ادامه یابد و حتی فرمانده كر شود. این است تاثیر صدای اعجاب انگیز در هنر بی همتای هفتم كه از مونو یا تك بعدی به دالبی سراند و در انتها به دالبی دیجیتال یا سه بعدی تبدیل شد، صدایی كه تنها به تصویر ختم نمی شود بلكه كل سالن را دربر می گیرد و ریزش باران تنها در جلوی پرده نیست. انفجار ممكن است در زیر پای شما صورت گیرد هیچ جای امنی نیست باید با فیلم همراه شد، ترسید، خندید و لذت برد و این امر به مدد استاندارد شدن برخی از سینماهای تهران از جمله سینما فرهنگ و صحرا نمایش فیلم های خارجی در این سینماها برای مخاطبان ایرانی فراهم شده است.
البته برای استفاده از تجهیزات سینماهای مجهز به سیستم دالبی سراند فیلم ها باید به این شیوه صدابرداری و صداگذاری شده باشند كه این امر در مورد فیلم «دوئل» ساخته «احمدرضا درویش» صورت گرفت. اما در جشنواره فیلم فجر، درویش صدای سینما استقلال را نامناسب خواند ولی مسئولان این سینما در اقدامی سریع بخش هایی از یك فیلم خارجی را نشان دادند تا تفاوت سینمای دالبی ما با سینمای دالبی دیگران مشخص شود. در مقابل نمی توان منكر اعجاز تصویر شد. «روبر برسون» فرانسوی و «اینگمار برگمان» سوئدی و حتی «یاسوجیرو ازو» موسیقی را تنها در موارد خاص به كار می برند و از این استفاده قصد به كارگیری حواس مخاطب را ندارند و صدا برای آنها البته بیشتر برای برسون مانند بازیگر بخشی از اجزای صحنه به شمار می رود و تصویر است كه می ماند و حتی ذهن را راهنمایی می كند به همین دلیل دیدن فیلم های فیلمسازانی چون برگمان و برسون برای فیلمسازان دردسرساز است كه ناآگاهانه و آگاهانه بر دنیای هر هنرمندی تاثیر می گذارد.
البته تاثیر صدا و لحن را در فیلم های این اساتید نمی توان نادیده گرفت و این چنین است كه وقتی كشیش فیلم «نور زمستانی» برگمان با صدای پرطنین خود می گوید پشت مخاطب می لرزد و دختر فیلم «سونات پاییزی» تنها به مدد صدای گیرای خود است كه در مقابل مادر صحنه ای با تاثیرگذاری وحشتناك می آفریند. البته این وحشتناك معادل ترسناك نیست و بر فراتصور بودن تاثیر این صحنه صحه می گذارد.از طرفی دیگر فارق از سینمای روشنفكری و اصطلاحاً خاص در سینمای پرزرق و برق هالیوود صدا زیربنای تصویر است.
تصور كنید وقتی جورج لوكاس «جنگ های ستاره ای» را می آفریند و یا «جیمز كامرون» قصد داشت «تایتانیك» را غرق كند و یا «پیتر جكسن» دنیای سرشار از موجودات عجیب و غریب خلق كند و یا «استیون اسپیلبرگ» صحنه ورود باشكوه سربازان را به ساحل به تصویر بكشد و یا «تیم برتن» به مریخ حمله كند به صدای مونو و بی تاثیر برخی از سینماهای تهران فكر می كردند آیا چنین آثاری ساخته می شد؟بدون صدا صحنه های مبارزه «تایلر» باشگاه مشتزنی، «راكی بالبوای» مجموعه فیلم های «راكی»، «گاو خشمگین» اسكورسیزی و «ویل اسمیت» فیلم «كلی» چگونه می شد؟
بدون صدا و موسیقی آیا «بن هور» ، «باراباس»، «بوچ كاسیدی و ساندس كید»، «روانی» و «لورنس عربستان» «السید» و «زوربای یونانی» محلی از اعراب داشتند و «توپ های ناوران» شلیك می شد؟ «رزمناو پوتمكین» به حركت در می آمد؟ مرغ مقلد كشته می شد؟

وحید اسلامی

منبع : روزنامه شرق