مطالبات رهبر معظم انقلاب از شورای عالی انقلاب فرهنگی

در این مقال بر آنیم كه جایگاه و رسالت شورای عالی انقلاب فرهنگی را از فحوای بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای این شورا با ایشان در سال های ۸۰ تا ۸۴ بررسی كنیم تا به درك روشنتری از ارزیابی عملكرد این شورا دست یابیم.
● جایگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی از منظر رهبری
جایگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی در نظام اسلامی تابعی از جایگاه عنصر «فرهنگ» در این نظام است و باید گفت در نظام اسلامی بر خلاف نظام های كمونیستی كه زیر بنا را «اقتصاد» می دانستند وهمچنین نظام های لیبرالیستی بویژه گونه های تاچریستی و ریگانیستی آن كه جایگاهی در دولت برای هدایت فرهنگی قائل نیستند، «فرهنگ» عنصر زیر بنایی است كه مقوله هایی مانند اقتصاد، سیاست و امنیت به خدمت آن در می آیند تا هدف نهایی زندگی بشر یعنی «قرب الهی» را محقق نمایند: «در نظام اسلامی و برمبنای فكر اسلامی، قدرت و ثروت مقدمه است برای اینكه انسان ها از لحاظ فكر، اخلاق، فضایل و علم، تعالی پیدا كنند و پیش بروند.»
ملاحظه می كنید كه اساس هدف پیغمبران در تفكر اسلامی «ویزكیهم و یعلهم الكتاب ولحكمه» است؛ یعنی تزكیه و تعلیم . همه چیز مقدمه برای این مسأله است؛ لذا مقوله فرهنگ مقوله بسیار مهمی است كه شما آن را به عهده گرفته اید؛ كار بزرگی رامتعهد شده اید، (۸۲‎/۱۰‎/۲۳) ایشان بر این اساس جایگاه رفیعی برای شورای عالی انقلاب فرهنگی قائل است و آن را مركزی برای مدیریت راهبردی فرهنگی (۸۱‎/۹‎/۲۶) می دانند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی در حقیقت ستاد مركزی فرهنگ كشور است. اینجا برنامه ریزی و طراحی و آینده نگری و كلان نگری و اشراف بر مسائل فرهنگی لازم است.» (۸۲‎/۱۰‎/۲۳)
ایشان این شورا را مجموعه ای بی بدیل می دانند كه باید عهده دار هدایت امور فرهنگی كشور در سطح كلان باشد:
« اینجا را در واقع باید اتاق فرمان فرهنگی كشور یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه های كشور اعم از دستگاه های فرهنگی و سایر دستگاه ها و مركز مهندسی فرهنگی كشور به حساب آورد».
معظم له در یكی از دیدارهای خود با اعضای شورا با اشاره به جلسه ای كه در آن یكی از دلسوزان انقلاب نسبت به برخی از شاخصهای فرهنگی كشور- از جمله فرهنگ عمومی- اظهار نگرانی كرده بود، می فرمایند: «من به آن دوست عزیز گفتم كاری كه من در این زمینه می توانم بكنم، همین كاری است كه تاحالا كرده ام؛ یعنی تشكیل این شورا و وارد كردن افراد با فكر و با انگیزه برای تصمیم گیری در باره فرهنگ كشور؛ و كمك قانونی و حیثیتی و هرچه كه لازم است به این شورا؛ این كاری است كه به عهده من است؛ اما از اینجا به بعدش به عهده شما.
من به آن دوست گفتم كه بنده با شما پیش خدای متعال احتجاج خواهم كرد و به پروردگار خواهم گفت من بهترین كسانی را كه مناسب این كار می شناختم، در این شورا جمع كردم. شما به خدای متعال باید جواب بدهید؛ هرچه كه فكر می كنید باید پیش خدای متعال گفت، آن را بیان كنید و به فكرش باشید.» (۸۴‎/۱۰‎/۱۳)
حضرت آیت الله خامنه ای این سه عرصه را محل ظهور و بروز و تجلی «فرهنگ» دانسته كه شورای عالی انقلاب فرهنگی باید مواجهه ای روشمندانه و مدبرانه با آنها داشته باشد:
۱) تصمیمهای كلان كشور
نخستین عرصه ای كه معظم له آن را تجلیگاه «فرهنگ» می دانند، سیاستگذاریها و تصمیمات كلان كشور است كه باید عنصر «فرهنگ» در این سیاستگذاریها و تصمیمات، نقشی جهت بخش داشته باشد:
«فرهنگ به عنوان جهت دهنده در تصمیمات كلان كشور حتی تصمیم های اقتصادی، سیاسی، مدیریتی و یا در تولید نقش دارد. وقتی ما می خواهیم ساختمان بسازیم و شهرسازی كنیم، در واقع با این كار داریم فرهنگی را ترویج می دهیم یا تولید می كنیم یا اشاعه می دهیم. وقتی تولید اقتصادی هم می كنیم، در واقع داریم از این طریق فرهنگی را تولید می كنیم، یا اشاعه می دهیم یا اجرا می كنیم. اگر در سیاست خارجی مذاكره ای می كنیم و تصمیمی می گیریم، عیناً همین معنا وجود دارد. بنابراین فرهنگ مثل روحی است كه در كالبد همه فعالیت های گوناگون كلان كشوری حضور و جریان دارد.
فرهنگی كه باید در تولید، خدمات، ساختمان سازی، كشاورزی، صنعت، سیاست خارجی و تصمیمات امنیتی رعایت شود و حدود را معین و جهت را مشخص كند، چیست؟ این باید در اینجامعین شود.» (۸۱‎/۹‎/۲۶)
۲) مردم
مقام معظم رهبری دومین عرصه و كاركرد فرهنگ را جهت دهی به رفتار مردم دانسته اند كه در مواردی مانند تدین و دین باوری، قانون پذیری، غیرت ملی، الگوی مصرف عمومی، فرهنگ ازدواج، كار و بطور كلی «فرهنگ عمومی» ظهور و بروز می یابد.
۳) سیاستهای كلان دستگاه های آموزشی و علمی
حضرت آیت الله خامنه ای سومین میدان تجلی فرهنگ را برنامه ریزیها و سیاستگذاریهای كلان دستگاه های آموزشی وعلمی مانند مدارس و دانشگاه ها دانسته اند و رسیدگی و پرداختن به آن را ازجمله وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی .
● دولت و فرهنگ
رهبر معظم انقلاب با برشمردن دو دیدگاه كه یكی فرهنگ را مقوله غیر قابل نظارت و مدیریت می داند و نگاه دیگر كه قائل به سختگیری های خشن در عرصه مذكور است، این دو نگاه را مردود دانسته اند و بر لزوم نظارت هوشمندانه، متفكرانه و آگاهانه دولت درعرصه فرهنگ تأكید دارند:
«آنچه در مقوله فرهنگ برعهده حكومت است، عبارت است از نظارت هوشمندانه، متفكرانه، آگاهانه، مراقبت از هرزروی نیروها و هرزه رویی علف هرز ها، هدایت جامعه به سمت درست كمك به رشد و ترقی فرهنگی افراد جامعه؛ باید به این همه مجموعه انسان و بخصوص جوان كه در جامعه هستند، كمك كرد تا بتوانند راه صحیح و رشد خود را پیش ببرند. مانه معتقد به ولنگاری و رها سازی هستیم، كه به هرج و مرج خواهد انجامید، نه معتقد به سختگیری شدید؛ اما معتقد به نظارت، مدیریت، دقت در برنامه ریزی و شناخت درست از واقعیات هستیم.» (۸۲‎/۱۰‎/۲۳)
● وظایف و مأموریت ها
رهبر معظم انقلاب بر این اساس وظایف و مأموریت های خطیر و مهمی را برای شورای عالی انقلاب فرهنگی تعریف می كنند كه در زیر به مهمترین آنها اشاره می شود:
۱) مهندسی فرهنگ
یكی از مهمترین وظایفی كه حضرت آیت الله خامنه ای علاوه بر امر سیاستگذاری برای شورا بر می شمردند، مهندسی فرهنگ در كشور و جهت گیری و جهت یابی وانسجام بخشهای گوناگون دولتی و غیر دولتی در حوزه فرهنگ است:
«یكی از مهمترین تكالیف ما در درجه اول مهندسی فرهنگ كشور است؛ یعنی مشخص كنیم كه فرهنگ ملی، فرهنگ عمومی و حركت عظیم درون زا و صیرورت بخش و كیفیت بخشی كه اسمش فرهنگ است و در درون انسان ها و جامعه به وجود می آید، چگونه باید باشد... آن قله تصمیم گیری فرهنگی ... به معنای نگاه كلان و مهندسی عمومی فرهنگ كشور كه شامل دانشگاه و فرهنگ عمومی و مدرسه ونظام آموزشی و كتاب درسی و تربیت معلم و حتی صنعت و غیر ذلك می شود- باید در اینجا طراحی شود.»
رهبر معظم انقلاب سه سال پس از طرح ضرورت تهیه نقشه مهندسی فرهنگ، با لحنی انتقادی باز هم بر ضرورت تهیه این نقشه تأكید می نماید: «الآن باید نقشه مهندسی فرهنگی كشور روی میز آماده باشد و باید روی آن بحث شده باشد؛ كار شده باشد؛ تصمیم گیری شده باشد و نقشه كلان با راهكارها- نه فقط چیزهایی كه صرفاً آرزو و آمال است- كشیده شده و مشخص شده باشد».
۲) تو سعه علمی كشور
توسعه علمی كشور و نهضت تولید علم نیز از جمله رسالت هایی است كه معظم له در دیدار خود با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی بر آن تأكید كرده اند و در زیر آن مسائلی مانند ترویج نظریه پردازی و تولید علم، توجه به علوم پایه وانسانی، تقویت دروس فلسفه اسلامی، تحقیقات و پژوهش، ارتباط دانشگاه و صنعت را موردتأكید قرار داده اند:
«ما باید برای كشورهای اسلامی مادر علم بشویم... ما كه این همه جوان با استعدادداریم، باید یك خیز بلند برداریم و یك كار بنیانی و عمیق در زمینه علم انجام دهیم؛ بعد به روی كشورهای مسلمان باب علم را باز كنیم. بنابراین توسعه علمی كشور چیز مهمی است... ترویج نظریه پردازی و تولید علم كار شماست» (۸۴‎/۱۰‎/۱۳)
۳) شناسایی، جذب و سازماندهی نخبگان
پرداختن به نخبگان نیز از رسالت های شورای عالی انقلاب فرهنگی است كه باید با تثبیت بنیاد نخبگان به سطح شایسته و قابل قبولی برسد.
۴) نوسازی آموزش و پرورش
یكی از تأكید های مهم رهبر معظم انقلاب به شورای عالی انقلاب فرهنگی نو آوری در نظام آموزش و پرورش كشور و استفاده از شیوه های كارآمد در تعلیم و تربیت است:
«الآن در دنیا نظام های جدیدی برای آموزش كودكان، نوجوانان، جوانان- چه در دوره دبیرستان، چه در دوره دانشگاه- به وجودآمده است. بالاخره ما باید از یك مقطعی شروع كنیم و این شیوه قدیمی كه همچنان حاكم بر كشور است را تبدیل و تصحیح كنیم، یا باید آن را به طور كلی یا تدریجی تغییر دهیم. اگر قرار است برای این كار در جایی فكر شود و تصمیم گیری بشود، اینجاست؛ همین شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ این جزو مباحث شماست.» (۸۴‎/۱۰‎/۱۳)
۵)توجه به هنر
ایشان ضمن اهمیت به مقوله «هنر» و انتقاد از شورای عالی انقلاب فرهنگی به دلیل بی توجهی به این مقوله از شورای عالی انقلاب فرهنگی می خواهند تا عنایت ویژه ای را نسبت به «هنر» مبذول دارد.
معظم له در كنار این وظایف، سه مأموریت مهم نیز برای این شورا بر شمرده است و می خواهند مأموریت ها را به نحو احسن انجام دهند:
۱) تعیین شاخص های ارزیابی وضعیت فرهنگی و آموزشی و تحقیقاتی كشور
(۸۱‎/۹‎/۲۶)
۲ ) تجزیه و تحلیل جریانات فرهنگی جهان و تعیین تأثیر آن بر مسائل داخلی
(۸۲‎/۱۰‎/۲۳)
۳) استقبال از معضلات و چالشهای پیش روی نظام (۸۳‎/۱۰‎/۸)
رهبر معظم انقلاب علاوه بر تعریف این وظایف و مأموریتها، توصیه هایی نیز در باره شیوه كار شورا به اعضای آن متذكر می شوند كه پیگیری و اجرای مصوبات، حضور مرتب اعضا در شورا و اطلاع رسانی از جمله این تذكرات است.
حال سخن این است كه براستی چند درصد مطالبات رهبر معظم انقلاب از شورای عالی انقلاب فرهنگی برآورده شده است؟ آیا نقشه مهندسی فرهنگ كشور طراحی و آماده شده است؟ آیا به شیوه نوینی برای نو آوری در آموزش و پرورش دست یافته است؟ تحقق دانشگاه اسلامی در چه مرحله ای قرار دارد؟ رونق كرسی های نظریه پردازی چطور؟ آیا این شورا توانسته است جریان شناسی منسجمی از جریانات فرهنگی در داخل و خارج مرز ها ارائه دهد؟ آیا این شورا می داند كه نظام در ده ، بیست ساله آینده با چه چالش ها و معضلاتی درعرصه فرهنگ رو به رو خواهد شد؟
ای كاش متن سخنان معظم له در دیدار امسال اعضای این شورا با ایشان منتشر می گردید تا می توانستیم داوری بهتری درباره عملكرد شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته باشیم.
● تاریخ دیدارها با شورای عالی انقلاب فرهنگی
۸۰‎/۹‎/۱۹
۸۱‎/۹‎/۲۶
۸۲‎/۱۰‎/۲۳
۸۳‎/۱۰‎/۸
۸۴‎/۱۰‎/۱۳

خلیل حسینی

منبع : روزنامه ایران