اسکناس‌های فرهنگی

● یادداشتی بر كتاب «كی‌كوك می‌كرد»
بحث بر سراین‌كه آیا مدرنیسم در نهاد خود جنبشی برخاسته از ادبیات است یا هنرهای تجسمی به نتیجه نخواهد رسید؛ حتی در حوزه‌های تخصصی هم اتفاق‌نظر به این موضوع كه مدرنیسم از سمبولیسم «بودلر» آغاز شده است یا «جیفر جویس» و «الیوت» هم به نتیجه نمی‌رسد. امروز كدام یك از منتقدین می‌توانند هنرمندان را از سزان آغاز كنند؟
یا از یكی‌دیگر شروع نكنند. در واقع نظر قطعی درباره مدرنیسم به سبب روح انتقادی مدرنیسم و حاكمیت صد و چندساله آن غیرممكن شده است.
اما بد نیست نظرات متفاوت را از مناظر مختلف درباره‌ی این جریان فرهنگی بدانیم: درست پس از جنگ جهانی دوم یكی از سناتورهای جمهوری خواه «جورج دوندرو» (از میسوری) در اظهار نظری شدید الحنی اعلام كرد: «هنر مدرن سراپاكمونیستی است، هدف كوبیسم نابود كردن با بی‌نظمی طراحی شده است، هدف فوتوریسم نابود كردن با ماشین اسطوره و هدف داداسیم نابود كردن با تمسخر است.» این جملات نشان دهنده اتمسفر حاكم بر آمریكا و نگاهی است كه به انتظار مدرنیست‌های فراری از فاشیسم نشسته بود؛ در واقع برخلاف تصور غالب، آمریكا به جای پناه دادن به مدرنیسم در پی تضعیف بنیان‌های اروپایی فرهنگ معاصر بود و با چنین موضع‌گیری رادیكالی عموماً‌ مسیر حركت مدرنیسم را دچار اختلال كرد، بارزترین این گارد ایدئولوگ در دوران مك كارتی و به شكل دستورالعمل‌های مستبدانه در قبال هنرمندها و نخبگان خودنمایی می‌كند.
آمریكا برای توجیه این رفتار خطر شیوع كمونیسم را هشدار می‌داد و مایه كوبی فرهنگی را به شكل وسیعی، بخشی از جنگ سرد طراحی نمود و به تبع آن مبالغ هنگفتی را به شكل مخفیانه صرف این پروژه‌های ضد اروپایی نمود، تنها پس از افشاگری‌های مقاله‌های نیویورك تایمز و رسوایی‌های فرهنگی دهه هفتاد‌(۱۹۶۶) است كه این سرمایه‌گذاری‌ها بر ملا می‌شود.
كتاب «كی‌كوك می‌كرد» نوشته «فرانیس استونر سوندرز» به توضیحی داستان‌گونه از یك دوستی ساده تا تشكیل یكی از پیچیده‌ترین تشكیلات سیاسی فرهنگی قرن بیستم می‌پردازد. داستانی كه با «مایكل جسلسن و ناباكف» در ۱۹۷۸ به پایان می‌رسد.
این داستان حكایت گروهی است كه با هدف نازی‌زدایی از آلمان و در شاكله یك گروه نظامی پدید آمد و در آخر به شكل یكی از عریض و طویل‌ترین دستگاه‌های فرهنگی تاریخ، در سی‌وپنج كشور دفتر داشت و بیش از بیست مجله معتبر را منتشر می‌نمود و در تمام حوزه‌ها از فیلم و خبر تا هنرهای پلاستیك، موسیقی و هنرهای در اماتیك صاحب نفوذ و اعتبار و رسمیت شد.
مایكل جسلسن ریاست این گروه معروف به همایش آزادی فرهنگی (Congress for cuttvral freedom) را از ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۷ برعهده داشت و روابط نزدیكش با اكثر چهر‌ه‌های شهیر قرن بیستم موجب شده تا تقریباً‌ كمتر هنرمند مهمی در لیست این كتاب نباشد، لیستی وحشتناك و ترماننده از نفوذ سرمایه بر فرهنگ؛ هرچند دوستی كه كتاب را خوانده بود معتقد بود این جور كتاب‌ها بوی سیاسی می‌دهند اما به هرحال استناد به موارد مطروحه در كتاب و ذكر نام‌ها و حوادث و نوشتارها نمی‌شود این حقیقت تأسف بار درباره‌ی تسلط امپراطوری آمریكا بر فرهنگ معاصر را نادیده گرفت، تسلطی كه به شكل سلیقه (Moma موزه هنرمندرن نیویورك) ( به ریاست نلسون راكفلر) و یا نفوذ بلاسازع خانواده گوگنهایم خودنمایی می‌كند؛ سلیقه‌ایی كه اكسپرسیون انتزاعی را در برابر مدرنیسم اروپایی علم كرد تا مسیر فرهنگی قرن خود را به‌ وسیله فاتحان جنگ دوم تغییر دهد، دونالد جیمسون در این باره می‌گوید:
« مایلم درباره اكسپرسیونیسم انتزاعی بگویم سراپا ابداع سیا بود، فقط برای این‌كه ببینید فردا قرار بود چه اتفاقی در نیویورك و «سوهوی» لندن بیفتد!»
این كتاب از آن‌جایی كه بسیاری از اعتقادات و جزم‌های ذهنی ما در باب جریانات فرهنگی را بر هم می‌ریزد نمونه‌ایی است نام بردنی و خواندنی، به اضافه این حقیقت كه فشرده‌ایی است از دلایل ظهور و سقوط چند جریان مهم فرهنگی در یك مدت زمان كوتاه تاریخی و آن‌چه می‌ماند حقیقت واقعی جان شیدای هنرمند و ادیب است كه در دستان آیندگان خواهد بود. منظور «من» از پیشنهاد این كتاب توجه دادن نسل خوب مدهایی است كه می‌آیند و می‌روند.
مدهایی كه گاه به شكل آبستره‌های بی‌هدف و گاه در شكل رئالیسمی بی‌دلیل خود بودگی هنرمند را مورد تهاجم قرار می‌دهند. تصمیم‌هایی كه یك روز حساس در آمریكا به نقاش‌ها تحمیل می‌كند فردا برادران ساعتچی در لندن شكل دیگرش را به جامعه هنر می‌چپانند، و وای به حال هنرمندی كه جز برای دلش بكشد و وای به حال آن‌كه جز به ضرورت خویشتن كاغذهایی را بی‌سبب كلمه اندود كند. و باز به یادآوریم این پند نیما را كه: «آن‌كه غربال دارد از دنبال می‌آید.»

نویسنده : فرانسیس استونر سوندرز
مترجم : دكتر حسین پیرنجم‌الدین
شهروز نظری

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس