مذاکره در شهر هزار و یک شب

بغداد شگفت انگیزترین شهر خاورمیانه بلکه جهان است. این شهر نه چندان بزرگ، خاستگاه افسانه های هزار ساله هزار و یک شب؛ شهر حکمرانی خلفای تاریخ ساز عباسی؛ شهر انشقاق بزرگ در خلافت اسلامی، شهر کانونی در تحولات مربوط به تجزیه امپراتوری عثمانی؛ شهر کودتاهای پی درپی نظامیان بعثی، شهر حکمرانی صدام حسین و شهر قربانگاه او؛ شهر جنگ ساز و بی پروایی که بزرگ ترین جنگ پس از جنگ های جهانی را رقم زد (جنگ ایران و عراق) و... اکنون به شهری تبدیل شده است که تحولات آینده خاورمیانه دیگر نه در آن بلکه به بهانه آن رقم می خورد. نمایندگان قدرت های بزرگ جهان و همسایگان عراق چند روز دیگر در بغداد گرد می آیند تا گرهی از کار این شهر آشوب خیز و عراق تحت مهمیز آن بگشایند.
آنچه در این دوران در بغداد رخ می دهد و حوادثی که از درون آن بیرون می آید، شاید به لحاظ تاریخی همسنگ آفریده های پیشین این شهر افسانه ای نباشد، اما به لحاظ تاثیرگذاری بر سرنوشت عراقی ها، ایرانی ها، سوری ها و به درجات کمتر دیگر مردمان منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در سال های آینده شاید مهمتر از گذشته باشد.
هنوز به درستی معلوم نیست تاثیر درازمدت و تاریخی تحولات چند سال گذشته عراق چه خواهد بود، اما از هم اکنون به وضوح پیداست که سیاست، اقتصاد و امنیت عراق و همسایگانش در سال ها و بلکه دهه های آینده تابعی از حوادثی خواهد بود که چهار سال پیش با حمله آمریکا به این کشور آغاز شد. آنچه باعث اهمیت امروزین بغداد شده، شاید به صورت تصادفی شکل گرفته باشد، اما آنچه از آن حاصل خواهد شد، تصادفی نخواهد بود. زیرا جامعه جهانی اکنون در پی آن است که خاورمیانه جدید را بر پایه ایجاد یک رژیم الگو در عراق طراحی کند.
اینکه عراق در کانون این دگرگونی قرار گرفته علل گوناگونی دارد. اول اینکه عراق از نیم قرن پیش تا دهه ۱۹۹۰ میلادی که عصر زوال رژیم بعثی آغاز شد، طلایه دار جنبش پان عربستی بود و نبض اعراب در بغداد می تپید. نسبت ژئوپولتیک عراق با دیگر کشورهای عرب به گونه ای بود - و هنوز تا حدودی هست- که همواره به بغداد موقعیت رهبری جهان عرب را می داد.
اکنون این رهبری بین بغداد و واشنگتن تقسیم شده و پاره ای از مقدرات جهان عرب، خارج از دارالحکومه های بغداد، قاهره، ریاض و دمشق رقم می خورد. خارج شدن رهبری جهان عرب و یا بخش قابل توجه آن از بغداد باعث شده است که دیگر همه افسانه های عربی در بغداد شکل نگیرد و نقل نشود. این تحول، محمل رقابت بین بغداد، قاهره و ریاض را در مناسبات منطقه ای از بین می برد و به جایش رابطه جدید آمریکا، عربستان و مصر شکل می گیرد.
در این مناسبات جدید، مصر و عربستان ناچارند برای رهبری جهان عرب با یکدیگر رقابت کنند. چنین رقابتی در غیاب عراق، بدگمانی ها بین قاهره و ریاض را افزایش می دهد. مصر و عربستان علاوه بر این رقابت منطقه ای ناچارند با آمریکا و غرب نیز وارد ستیزه ای بر سر شیوه حکمرانی شوند. جدال مصر و عربستان در حوزه های منطقه ای و بین المللی، میدان را برای شکل تازه ای از بازیگری عراق مهیا می کند. این نقش تازه مبتنی بر نمایندگی منافع آمریکا در منطقه و نمایش الگوی آمریکایی در خاورمیانه است. عراق تاکنون نتوانسته است این نقش را ایفا کند.
زیرا از سویی خشونت های داخلی مجالی برای این کار نگذاشته است و از سوی دیگر همسایگان عراق که می دانند فرجام ثبات و استقرار «رژیم الگو» در عراق چیست، کمکی به حل مشکلات این کشور نمی کنند. اکنون آمریکایی ها به این نتیجه رسیده اند که به جای پیگیری مطالبات حداکثری در عراق به بهای نگرانی همسایگان و ادامه خشونت در داخل عراق، راه حلی حداقلی را آزمایش کنند که دست کم برای همسایگان هراس آور نباشد.
آمریکایی ها با این کار در پی دو هدف هستند. اول می خواهند راه را برای ثبات عراق هموار کنند و دوم، بحران عراق را به محمل و نقطه مشترکی برای حل مسائل خود با ایران و سوریه تبدیل کنند. اگر این طرح به نتیجه برسد، می توان گفت بغداد یکبار دیگر به شهر هزارتویی تبدیل شده است که این بار به جای افسانه ها از درون آن واقعیت های تازه بیرون خواهد آمد.

فاطمه هاشمی

منبع : روزنامه ایران