مسؤولیت دشوار نهادهای امنیتی پاکستان

محمد علی جناح که از او به عنوان پدر استقلال پاکستان نام برده می شود آرزو داشت پاکستان کشوری باشد برای همه مسلمانان منطقه جنوب آسیا تا در آنجا بتوانند به دور از همه چالش ها و در فضای آزاد مذهبی زیست کنند. پاکستان اما از بدو استقلال تاکنون همزاد و همراه بحران بوده است و مردم آن همچنان در آرزوی روزهایی بدون بحران هستند.
ترور بی نظیر بوتو در روزهای گذشته باعث شد تا بار دیگر همه نگاه ها معطوف به پاکستان و سازمان های عریض و طویل نظامی و سیاسی آن شود. در این چند روز چنان که از گزارش رسانه های این کشور پیداست بیش از همه اکنون سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) با چالش روبه رو شده است. پاکستان نزدیک به ۶ سازمان اطلاعاتی دارد که مهم ترین آنها ISI است. ISI در سال ۱۹۴۸ میلادی (یک سال پس از استقلال) توسط ژنرال انگلیسی «کاتم» تأسیس شد.
با این وجود کارشناسان معتقدند ISI از لحاظ ساختاری بیشتر شبیه سازمان های اطلاعاتی شوروی سابق است تا سرویس های امنیتی غرب. همانند اکثر سرویس های امنیتی دنیا ISI نیز در بدو تأسیس با نوعی سردرگمی در حیطه وظایف خود مواجه بود اما همزمان با ریاست جمهوری ژنرال ایوب خان در دهه ۱۹۵۰ نقش ISI در زمینه هایی چون تأمین منافع ملی، مونیتورینگ احزاب اپوزیسیون و تحکیم نقش نظامیان در قدرت بسیار چشمگیر بود. کنترل فعالیت دیپلمات های خارجی، فعالان سیاسی، رسانه ها و دیپلمات های پاکستان در سایر کشورها از مهم ترین فعالیت های ISI تاکنون بوده است.
طیف منتقدان ISI معتقدند که این سازمان اطلاعاتی، دولتی در دولت است محافل غیررسمی تعداد کارمندان رسمی ISI (نظامی و غیرنظامی) را حدود ده هزار نفر تخمین زده اند که در ۶ بخش پشتیبانی، اطلاعات داخلی، اطلاعات خارجی، بخش جامو و کشمیر، عملیات مسلحانه و فنی مشغول به فعالیت هستند. مهمترین شکست ISI از بدو تأسیس تاکنون شکست در جنگ اطلاعاتی ـ نظامی ۱۹۶۵ کشمیر بود. پس از آن بود که ایوب خان کمیته ای را به ریاست ژنرال یحیی خان برای بررسی دلایل ناکامی اطلاعاتی در جنگ با هند مأمور کرد.
ISI تا اوایل دهه ۱۹۷۰ علاقه چندانی به دخالت در سیاست داخلی پاکستان نشان نمی داد اما در این سال ها ذوالفقار علی بوتو رئیس جمهور وقت پاکستان (پدر بی نظیر) به ISI اجازه داد در مسائل سیاسی وارد شود.
حمله شوروی سابق به افغانستان سبب شد تا ISI نقشی ویژه در مواجهه سازمان های اطلاعاتی غرب و شوروی بیابد. ایالات متحده در آن سال ها پاکستان را خط مقدم جنگ با شوروی اعلام و از همین رو حمایت های فراوان لجستیک و مالی از اسلام آباد انجام داد. پاکستان نیز با استفاده از کمک های غرب حدود ۸۳۰۰۰ افغانی را در کمپ های درون افغانستان و پاکستان آموزش داد و راهی میدان نبرد با شوروی کرد. پس از اعدام بوتو (پدر) و در رژیم ژنرال ضیاءالحق، افسران تندرو و اکثراً پشتون ستون فقرات ISI را تشکیل می دادند. طالبان نیز در چنین بستری و با همکاری ژنرال نصیرالله بابر و حمایت جمعیت علمای اسلام پاکستان اعلام موجودیت کرد.
پس از حملات یازدهم سپتامبر و سپس حمله آمریکا به افغانستان، مشرف و ISI در دوراهی حمایت یا مقابله با طالبان قرار گرفتند که در نهایت مشرف ترجیح داد در جنگ با تروریسم به رهبری ایالات متحده مشارکت کند. ISI نیز علی الظاهر این گزینه را انتخاب کرد اما به باور برخی تحلیلگران غربی طیف رادیکال ISI به حمایت های خود از طالبان ادامه دادند. از همین رو پس از اصابت اولین موشک آمریکا به خاک افغانستان، مشرف بلافاصله رئیس وقت ISI را تغییر داد و ژنرال حسن الحق را جانشین وی کرد. حسن الحق نیز فوراً اقدام به پاکسازی طیف گسترده ای از تندروهای حاضر در ISI کرد.
حضور ژنرال حمید گل در رأس ISI را باید اوج دوران قدرت این سازمان امنیتی دانست. دخالت در جریان انتخابات ۱۹۹۰ از مهمترین اقدامات ISI در زمان حمید گل است. اقدامی که گل از آن نه به دخالت، بلکه به مونیتورینگ انتخابات یاد می کند. حمید گل البته در اظهارنظری ISI را نمایه سیاسی ارتش پاکستان عنوان کرده است.
به هر حال ماجرای ترور بوتو اکنون، نهادهای امنیتی پاکستان را با شرایط دشواری روبه رو کرده است به نحوی که گویی بدون حضور آنها گره بحران گشوده نخواهد شد.

احسان تقدسی

منبع : روزنامه ایران