کلونینگ درمانی و مخالفت های اخلاقی

شاید به جرات بتوان گفت هیچ خبری برای یک بیمار، آزاردهنده تر از آن نیست که بداند عضوی از بدنش دیگر قابل استفاده نیست و نیاز به تعویض قطعات یدکی دارد! حالا تصور کنید اگر این عنصر حیاتی قلب ، ریه و یا کبد باشد چگونه باید با مصیبت یافتن اهداکننده ، تامین هزینه های سرسام آور پیوند (که برای قشر متوسط کمرشکن است) و تردیدهای ناشی از ادامه زندگی با عضو دیگری دسته و پنجه نرم کرد؟ در چنین شرایطی قطعا برایتان جالب خواهد بود اگر بدانید که هر یک از ما در آینده ای نه چندان دور، به دنبال تحولات شگرف صورت گرفته در علم پزشکی ، صاحب یک بانک خواهیم بود.
یک بانک با ذخیره ای از سلول های بنیادی خودمان (Stem cell bank)، که با تزریق به بدن و تبدیل شان به بافت ها و اعضا جوان و سالم ، تعویض و جایگزینی هر بافتی از بدن نه تنها مشکل نیست ، بلکه مسلما تمام دل نگرانی های امروز را نیز مرتفع می کند.
حال باور می کنید اگر بگوییم در آینده ای نه چندان دور می توان بیماری و پیری را به بوته فراموشی سپرد؟«دنیای آینده» دنیای بازسازی و نه مداوای اعضای بدن انسان خواهد بود. این نظریه شاید تا چند سال پیش رویایی به نظر می رسید و تنها می توانست سوژه مناسبی برای فیلمهای علمی تخیلی باشد؛ اما امروزه با عملی شدن پروژه شبیه سازی موجودات زنده و حتی انسان ، تصورات تخیل گونه گذشته ، لباس واقعیت به تن کرده اند، به گونه ای که در آینده ای نه چندان دور دانش علمی بشر تحولات بس شگرفی را در عرصه های پزشکی رقم خواهد زد.
به علاوه با شناسایی و کاربرد سلول های بنیادی که قابلیت تبدیل به هر یک از ۲۱۰ نوع سلول در بدن را دارند، برخورداری از قلب ، ریه ، کبد، استخوان و یا هرعضو جدید دیگر به جای اعضای معیوب و بیمار نه تنها منجربه افزایش عمر انسان به چیزی حدود ۲۰۰ سال خواهد شد، بلکه احتمالا می تواند امیدهای تازه ای را برای درمان انواع سرطان یا حتی بیماری هایی چون ام.اس به وجود آورد.
با این حال مطالعات کاربردی ترمیم بافت مرده قلب ، به عنوان نخستین پروژه های تحقیقاتی در زمینه تزریق سلول های بنیادی در کشور، طی چند ماه گذشته آغاز شده است و نخستین بیمار داوطلب بزودی مورد عمل جراحی قرار خواهد گرفت.با این تفاسیر گذری بر روند مطالعات انجام شده در زمینه ترمیم اعضا به وسیله سلول های بنیادی قطعا جالب خواهد بود. دستیابی محققان به پیشرفت های تازه در زمینه فناوری کلونینگ سیل عظیمی از مخالفت ها را برانگیخت.
یکی از مخالفان اصلی این قضیه ، جورج بوش رئیس جمهور امریکاست که در سال ۲۰۰۱ کلونینگ انسان را غیرقانونی اعلام کرد و در همان سال مجلس نمایندگان و سنای این کشور نیز با اکثریت قابل توجهی استفاده از کلونینگ برای حاملگی در انسان را رد کردند.دلایلی اصلی مخالفان اخلاقی با کلونینگ نیز به خدشه دار کردن عزت انسانی ، هویت فردی و قلمداد شدن انسان همانند یک شی ئ به واسطه بحث همانند سازی باز می گردد. در کنار این عوامل عده ای نیز به دلیل غیرطبیعی بودن این روش ، آن را عملی غیر اخلاقی به حساب می آورند.
متاسفانه در مورد کلونینگ درمانی نیز اعتراضات اخلاقی بسیاری وجود دارد. کلونینگ درمانی عبارت است از به وجود آوردن بلاستوسیست بیماری که دارای عارضه تخریب سلولی است.این بلاستوسیست که اساسا یک توده سلولی است ، می تواند کشت داده شده و تبدیل به سلول های بنیادی شود. یک سلول بنیادی (Cell Stem) سلولی است که می تواند به طور دایم رشد کرده و به انواع متفاوتی از سلول ها تبدیل شود. در واقع هر سلول بنیادی دو توانایی دارد.اول آنکه می تواند مشابه خودش را بسازد و دیگر این که می تواند به هر یک از ۲۱۰ نوع سلول مختلف در بدن انسان تبدیل شود.بدین ترتیب برخی از این سلول ها و مواد حاصل از آنها می توانند استخراج شده و به بیمارانی که دچار ضایعه تخریب سلولی هستند، تزریق شوند.فایده چنین تکنیکی آن است که به لحاظ مشابهت سلول های تزریق شده ، سیستم ایمنی بیمار، هیچ گونه تعارضی نسبت به آنها ایجاد نمی کند. بیماری هایی که می تواند از این طریق مورد معالجه قرار گیرند، عبارتند از بیماری های قلبی ، دیابت ، پارکینسون و بسیاری بیماری های دیگر که موجب تخریب سلولی می شوند.
مخالفت اصلی که با این شیوه از مداوا صورت می گیرد، از این واقعیت ناشی می شود که این شیوه متضمن به وجود آوردن یک جنین انسان و سپس ازبین بردن آن برای به دست آوردن سلول های بنیادی است.به علاوه بحثهای مربوط به دستکاری های ژنتیکی و نیز همانند سازی یک انسان کامل نیز تردیدهایی را در استفاده از سلول های بنیادی جنین به همراه دارد. سلول های بنیادی را از مغز استخوان می گیریم گفته می شود قدیمی ترین کارها در زمینه پیوند سلولی از انتقال سلول های خونی آغاز و به پیوند اعضا منتهی شده است.
با این حال پروژه استفاده از سلول های بنیادی در حیوانات از ۴ دهه گذشته آغاز شده است و با دستیابی به نتایج بسیار مطلوب طی ۱۰ سال گذشته روی انسان مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته است.یکی از اصلی ترین موارد استفاده از این سلول ها، در انسان ، در ترمیم و بازسازی بافت مرده قلب است که مطالعات کاربردی آن بتازگی در کشور آغاز شده است.دکتر محمدرضا محمد حسنی ، فوق تخصص قلب و عروق و عضو پروژه تحقیقاتی پیوند سلول های بنیادی می گوید:گرچه در کشور ما استفاده از سلول های بنیادی جنینی با مخالفت های اخلاقی کمتری (بخصوص تا قبل از حلول روح در جنین یعنی در ۶ هفته اول تشکیل سلول تخم) نسبت به سایر کشورها روبه رو است ، با این حال ما از سلول های بنیادی موجود در افراد بالغ که در مغز، نخاع ، عضله و مغز استخوان یافت می شوند و با اولویت استفاده از سلول های موجود در مغز استخوان ، استفاده کردیم.
این سلول های بنیادی گرچه توانایی شان نسبت به سلول های جنینی محدودتر است ، اما می توانند به سلول های خاص قلب ، پوست یا اعصاب تبدیل شوند.جالب آن که در استفاده از سلول بنیادی مساله رد پیوند به جهت استفاده از سلول های خود شخص کاملا منتفی است.بدین ترتیب در فردی که دچار نارسایی قلبی یا سکته قلبی است ، استخراج سلول های بنیادی از مغز استخوان و تزریق آن به بافت فرسوده قلب می تواند موجب تولید بافت قلبی سالم و جدید شود.
دکتر مهدی صنعتکار، مشاور علمی پروژه پیوند سلولی به قلب نیز می افزاید: از آنجا که سلول های بنیادی روی خود، آنتی ژنی ندارند ؛ حتی استفاده از سلول های بنیادی یک فرد برای فرد دیگر نیز نباید واکنشی به دنبال داشته باشد، گرچه غالبا لزومی به انجام این کار وجود ندارد.البته عملکرد ما در تصفیه ، خلوص و جداسازی سلول های بنیادی مغز استخوان با آنچه در دنیا انجام می شود متفاوت است.
بدین معنا که ما سلول های بسیاری را از سلول های متفرقه همراه آنها کاملا جدا می کنیم و سپس از طریق عمل جراحی قلب باز (بای پس) یا با استفاده از بالون (آنژیوپلاستی) این سلول ها را داخل رگ قلب تزریق می کنیم و با گذشت زمانی بین ۱ تا ۳ ماه با استفاده از اسکن فالیوم (که بافت زنده و مرده را از هم تفکیک می کند) وضعیت انقباض قلب را مورد بررسی قرار می دهیم تا از ایجاد بافت زنده و سالم قلب مطمئن شویم. تزریق سلول های بنیادی ، روشی بی خطر خوشبختانه طبق تحقیقات صورت گرفته ، تزریق سلول های بنیادی برای ترمیم بافتهای فرسوده قلب تاکنون خطر جدی به همراه نداشته است.گرچه چندی پیش احتمال بروز نوعی آریتمی (اختلال در ضربان قلب) برای آن پیش بینی شده بود که به دنبال تحقیقات بیشتر منتفی شد.
البته تاکنون از این روش برای مبتلایان به سکته های قلبی استفاده شده است و طرح بعدی معطوف به نارسایی های قلبی خواهد بود.ماندانا محی الدین گناب ، کارشناس ارشد ایمونولوژی و مجری طرح ترمیم بافت مرده قلب به وسیله سلول های بنیادی با تاکید بر این که باید منتظر نتایج قطعی بعدی در این پروژه تحقیقاتی بود و فعلا از هرگونه پیش داوری احتراز کرد، می افزاید: سلول های بنیادی مغز استخوان که ما در این طرح تحقیقاتی از آنها استفاده می کنیم ، نه از انواع عروقی و خون ساز سلول های بنیادی بلکه سلول های mesen chymal هستند که می توانند تبدیل به استخوان ، عضله ، ماهیچه و سلول های چربی شوند.
با این وجود اولین بیمار داوطلب طی دو هفته آینده برای انجام عمل جراحی ترمیم بافت فرسوده قلب با استفاده از این سلول های بنیادی آماده می شود و بدین ترتیب باید منتظر نتایج بعدی ناشی از این عمل جراحی بود و قضاوت را به آن زمان موکول کرد.جالب آن که مطالعات اولیه روی تزریق سلول های بنیادی در بیماران مبتلا به سرطان خون و بیماران مبتلا به ام.اس آغاز شده است.چرا که حداقل مطمئن هستیم سلول های بنیادی در افراد مبتلا به سرطان می تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن بیمار منتهی شود ولیکن امکان درمان موثر آن نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

منبع : پایگاه جامع اطلاع رسانی پزشکان ایران