گذر مروی

نمی دانم زمان به عقب رفته، یا گذشته از گذر ثانیه ها و حتی سال ها پیشی گرفته است؟! و نمی خواهم از پس این چرا و چگونه سرسری رد شوم و فراموش کنم که روزی گرم در کوچه ای ۲۰۰ ساله قدم می زدم و با آن که سالنلمه های فروشی در مغازه ها خبر از سال ۱۳۸۶ و ۸۷ می دهند، من شاید سال ها جامانده ام و احساس پدربزرگ را دارم که روزی در دوران نوجوانیش از این گذر عبور می کرده است. و باز نمی دانم بین من جوان تهرانی قرن ۲۱ که حالا بیشتر با سازه های مدرن و مراکز تجاری پر زرق و برق، که فقط و فقط برای خیره نمودن چشم طراحی می شوند، آشنا هستم و خو گرفتم چرا یک بنای قدیمی آن هم از جنسی نو و تازه که شاید با کودکی من هم هیچ ارتباطی ندارد و نمونه های آن را تنها در عکس های پاره و چروکیده ی سیاه و سفید کتاب های تاریخ تهران قدیم دیده ام، مرا اینطور مجذوب خود ساخته است و با گویی با من سخن می گوید. سازه هایی که پس از گذشت روزها و سال ها از نو متولد شده اند و نه به شکل مدرن و عام پسند امروزی بلکه با رنگ و لعابی طهرانی ( طهران منظور تهران قدیم است ) و زنده خبر از این می دهند که گذشته ها نمی میرند و هنوز در سلیقه ی بصری ما نقش دارند.
در خیابان ناصر خسرو که از قدیمی ترین خیابان های تهران است و نزدیک به یکصد و سی سال از زمان شکل گیری آن می گذرد بناها و گذرهایی وجود دارد که نزدیک به دویست سال سن دارند. گذر مروی یکی از آن ها است.
گذر مروی که در حد فاصل خیابان ناصر خسرو روبروی شمس العماره تا خیابان پامنار واقع شده و از قدیم به عنوان بازارچه و فضای پیاده و از مسیرهای عبوری مهم و پر رفت آمد دوره قاجار بوده در دوران ناصریه مورد توجه بیشتری قرار گرفت و امروزه نیز به عنوان یکی از مراکز اصلی بازار تهران و محل خرید و فروش کالاهای خصوصا خارجی از اهمیت خاصی برخوردار است.
خیابان ناصر خسرو در مسیر شرقی دیواری که در اطراف ارگ تهران وجود داشته شکل گرفته است. این مسیر شرقی،_ معروف به عودلاجان_ محلی بوده است اشراف نشین با باغ های زیبا و سرسبز. مسیر عبوری مورد توجه در کنار خندق ارگ که طی مدت ۷۰ تا ۸۰ سال دوره اول قاجار دارای اهمیت بوده است و به درب اندرون، یا در شرقی ارگ راه داشته، همین گذر مروی است.
بعداها با احداث سر در باب عالی و میدانگاه جلوی شمس العماره اهمیت گذر مروی در دوره قاجار بیشتر شد. در زمان فتحعلی شاه احداث مدرسه مروی و بازارچه مروی باعث پر رفت آمد تر شدن این راه عبوری شد. سال ها گذشت و بناها پیر و فرسوده شدند، روح تهران قدیم از کالبد جسم بازارچه خارج شده بود تاریخ گذر مروی می رفت تا به دست فراموشی سپرده شود. ولی چندی پیش، مسئولان سازمان زیباسازی شهرداری تهران به همراه سایر نهاد های مرتبط، تصمیم به ساماندهی بخشی از تاریخ این پایتحت گرفتند.
در سال ۸۳ طرح پروژه مروی و دیگر پروژه های مشابه در کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران مطرح شد. این موضوع که گذر مروی نیاز به بازسازی و ترمیم بنا دارد با یک ایده جالب و منطقی همراه بود: بناها به شکل سنتی و در قالب همان تهران قدیم ساخته شوند. طوری که یک شهروند هنگام عبور از گذر مروی احساس کند از کوچه ای در تهران قدیم می گذرد. که البته امروز هم دقیقا همین طور است. پیرمردی گوژپشت و نابینا، در حالی که نی می نوازد و از جلوی مغازه ها رد می شود، یا عصا به دستی که دست گدایی دراز کرده، مردی که در کنار وسایل قدیمی و کهنه کفاشی، کفش پینه می کند، زمزمه ی موسیقی سنتی قدیمی که از یکی از مغازه ها به گوش می رسد، مردی که کلمن های آب روبروی مغازه ها، طرح سر در مدرسه مروی و مسجد آقا محمود که صدای اذان از آن شنیده می شود، همگی هم خوانی نزدیکی با طراحی جدید ولی قدیمی محور فضای گذر مروی دارند.
به طور کلی گذر مروی از اردیبهشت ۸۴ تا بهمن ماه ۸۵ دستخوش این تغییرات بهینه بوده است.
_ ساماندهی شبکه های خدماتی و تاسیساتی زیربنایی شامل آب؛ برق، گاز و مخابرات
_ مرمت و بدنه سازی جداره و نماهای محور
_ ساماندهی و حذف زوائد جدارها
_ طراحی و اجرای سقف بازار سنتی
_ احداث رواق در شمال و جنوب محور
_ کفسازی و نصب مبلمان
_ نورپردازی و تامین روشنایی مناسب
_ ساماندهی وضعیت سرویس های بهداشتی عمومی و پارکنیگ دوچرخه و موتور سیکلت
_ احداث آب نما و توجه به محله گرایی در جلوی ساختمان شمس العماره
یکی از اهداف سازمان زیباسازی در این پروژه این بوده که مردم حس کنند پروژه متعلق به خود آن ها است، تا بعدها زمانیکه شهرداری از پروژه خارج شد، خودشان آن را حفظ کنند. به این منظور از ابتدای کار، تعامل با ساکنین و اهالی کوچه مروی در دستور کار بوده است.

گذر خاطره نقشی بود از گذشته تهران بر دو دیوار پاساژ که هنر سورئال امروزی را به شکلی قدیمی و کهنه نمایش می داد. در حقیقت این انتخاب که بر روی دیوار های بزرگ در بخشی از کوچه مروی نقاشی بزرگ و خوش آب و رنگی از تهران قدیم کشیده شود، شاید ایده ای جالب و به جا بود که نه تنها برای من که هیچ خاطره ای از موضوع این نقاشی ندارم، حس حضور در گذشته های دور را بر می انگیزد، بلکه برای پدربزرگم که یاد آنچه نقاشی شده است را هنوز در ذهن دارد نیز می تواند سبب تداعی خاطر او شود. نقاشی گذر خاطره یاد آور زمانی است که در کنار شکل گیری کوچه مروی به عنوان یک مسیر عبوری مهم، اتفاقات دیگری نیز در جریان فعالیت های سیاسی دوره قاجار رخ داده است که اگرچه جنبه نمادین داشته ولی مدت ها و شاید تا همیشه جزئی از تاریخ تهران قدیم باشد، مثل اولین اتومبیل بنزی که توسط مظفرالدین شاه وارد ایران می شود، اولین بالنی که در تهران به آسمان می رود، چهره ها و فیگورهایی از پوشش و لباس های قجری، میراب ها و.. که جهت تاثیر بیشتر بر مخاطب همگی به رنگ سیاه و سفید نقاشی شده اند. گذر خاطره شاید گذری است بر خاطره ی تهران در کوچه ای از میراث شهری تهران که ضمن اینکه یکی از نمونه ها و الگوهای کار تخصصی در نقاشی دیوار است، ارتباطات محیطی و مخاطبی را نیز فراهم آورده است.
ولی در این فضای قدیمی و کهن محور که پلی است بین گذشته و حال، ناگفته ها و یا شاید نادیده هایی وجود دارد که بهتر است بهشان زیاد فکر نکنیم تا روند زنده بودن این مکان تاریخی که بر پرده ای از جنس تهران قدیم نمایش داده می شود، همچنان زنده و پویا باقی بماند. مواردی که هارمونی شکل قدیمی فضای بازارچه را به هم می زند ولی به خودی خود لازم و حتی زیبا هستند اما با محیط اطراف هم خوانی ندارند. مثل در مغازه ای که چشم الکترونیکی دارد و بطور خودکار باز و بسته می شود، ویترین مغازه هایی که پر است از انواع و اقسام گوشی های تلفن همراه مدرن و چشم گیر، بوتیک های رنگ و وارنگی که لباس هایی از جنس مد قرن ۲۱ می فروشند، لوازم الکتریکی فروشی ای که سیستم های صوتی و تصویری دیجیتالی پرزرق و برق خود را نمایش می دهد و... که البته نمی توان جدایشان کرد.
امروزه گذر مروی نه تنها یکی از قطب های مهم خرید و فروش کالا در تهران است بلکه مکانی است تاریخی با بناهایی نو ولی قدیمی محور که خبر از گذشته های دور و در حال فراموشی تهران می دهند.

امید محمد گمینی