کوه‌های مقدس و اساطیری

به این دو جمله برگرفته از اوستا نگاه كنیم: «كوه های آب ریزان را می ستاییم و می ستاییم ستیغ كوهی را كه تو بر آن روییدی.» كوه نزد ایرانیان ارزشی فراوان داشته و گاه آن را پرستیده اند.انسان از روزگاری بسیار كهن به كوهستان پناه آورد و در كوهستان و غارهای آن جای گرفت تااز یخبندان و جانوران وحشی در امان بماند.
شكاف و غارهای كوه، سرپناهی بودند برای انسانی كه هنوز به مرحله چادرنشینی و خانه سازی نرسیده بود. اولین سكونت گاه های انسان، غارها بودند و انسان از همان روز به غار و كوهستان با دیده احترام نگریست. این احترام و قدرشناسی به تدریج تبدیل به تقدس شد تا جایی كه برخی كوه ها نامی مقدس و برخی دیگر جایگاهی مقدس پیدا كردند.انسان برای نامیدن برخی كوه ها از واژه های مقدس استفاده كرد. در هیمالایا چند كوه مشهور دارای نام های مقدس هستند:
معنای «آناپورنا« نخستین۸۰۰۰متری صعود شده توسط انسان، «الهه پربركت» است.«گوساین تان» سیزدهمین ۸۰۰۰متری به معنای «خانه ی مقدس است».پرفرازترین كوه جهان، «شومولونگما» (اورست)یعنی «الهه مادر برف ها».در بین ۸۰۰۰متری ها الهه دیگری نیز وجود دارد ؛«الهه فیروزه ای» یا همان كوه «چواویو».
در قاره آسیا و در نزدیكی اولان باتور، پایتخت مغولستان كوهی وجود دارد كه مغول ها آن را «بوگدوال» نام گذارده اند:«كوه خدا».كوه ها در ادیان و باورهای گوناگون نقش مهمی داشته اند. پیامبر اسلام در بالای كوه حرا و در غار حرا جبرائیل را دید و پبام الهی را شنید. موسی ده فرمان خداوند را در كوه سینا دریافت كرد.
اهورامزدا در بالای كوه با زرتشت گفتگو كرد. زئوس خدای خدایان یونانی و فرمانروای آسمان ها برفراز كوه از مادر زاده شد. كشتی نوح بر فراز كوه آرارات جای گرفت.برخی از كوه ها نام خود را از كسانی مقدس وام گرفته اند تا نزد انسان یادآورنده نام آن مقدسان باشند.كوه «كروگ پاتریك» در ایرلند جایی است كه پاتریك قدیس در آن جا عبادت می كرد.تخت سلیمان در ایران جایگاه حضرت سلیمان شمرده می شد.
در سری لانكا،كوه آدم جایگاه فرود حضرت آدم از بهشت است.در غرب آمریكای جنوبی كوه های «سنگر دو كریستو» به معنای خون مسیح و در شرق آمریكای جنوبی كوه های «لارنیبن» برگرفته از نام قدیسی به نام لارنس است.از دیرباز كوهستان در اسطوره های اقوام گوناگون دارای ارزشی والا بوده است.
اقوام آزتك برای خدایان خود بر بالای كوه قربانی می دادند و نام دو كوه «ایكستاسیمان» و «سبتاپتل» در مكزیك برگرفته از كهن ترین اسطوره های آزتكی است. نام كوه اول به معنای «زن خوابیده» و نام كوه دوم «كوه ستاره» است.درباره كوه المپ و ارزش آن نزد یونانیان، ف.ژیران در كتاب فرهنگ اساطیر یونان می نویسد:«كوه المپ برفراز فلاتی غول آسا؛ پایگاهی فراز می آورد كه بیش از۹۰۰۰پا بلندا دارد چكادهایش همانند آمفی تئاتر به گونه ای مدور است و ردیف فوقانی صخره كه از تخته سنگ های گرد و غول آسا تشكیل شده و توده های ابر آن را فرا می پوشد؛ همچون منزل گاه های غول آسایی به نظر می رسند كه برای آرامیدن موجودات فراطبیعی برساخته شده اند.
دریانوردی كه به خلیج سالونیكا می راند؛ وقتی برفراز خط آبی آسمان، به بخشی از كوه مرتفع المپ می نگریست حیرت می كرد و سرشار از ترس مذهبی می شد. همه جلوه های آن برای نمایاندن شكوه هیبت انگیز ایزدان؛ گویی به رقابت می پرداختند.
نگرنده در نگاه نخست؛ تردیدی نداشت كه المپ بلندترین كوه جهان بوددریانورد تماشاگر المپ بر پاروهای خویش لمیده؛ اشعار هومر؛ شاعر باستانی را زمزمه می كرد كه در توصیف آن آورده است: نه هرگز بادها آن را خواهند روبید و نه برف بر چكادش بوسه خواهد زد؛ هوایی دلكش گرداگردش را فراگیرد؛ زلالی سپید دربرگیردش و ایزدان چندان شادمانی چشند كه تا جاودان بپاید.
ایزدان گرد میزهای زرینمی نشستند و از شهد و مائده آسمانی تناول می كردند و از بوی گوشت قربانی كه آدمیان به افتخار آنان در محراب ها می سوزاندند سرمست می شدند. حتی هنگامی كه زئوس آنان را در منزل گاه خویش واقع در راس چكاد المپ به گردهمایی و رایزنی فرامی خواند هبه ایزد زیبارو نیز شهد بر آنان می پراكند و جام های زرین را دست به دست می گرداند.»اما در ایران ارتباط كوه و انسان ارزشی فراتر دارد.
اگر كوه در جای دیگر مقدس شمرده می شود؛ در ایران حتی گاهی مورد ستایش قرار می گیرد. به این دو جمله برگرفته از اوستا نگاه كنیم: «كوه های آب ریزان را می ستاییم و می ستاییم ستیغ كوهی را كه تو بر آن روییدی.»فر (نیروی پیشرفت، بالندگی، شكوه) نامداران ایران ستایش شده است. پیوند فر ایرانیان كه فر ایزدی و فر كیانی است با كوه و كوهستان بدان سبب است كه ایرانیان فر خود را مانند كوه پابرجا و جاوید می دانستند و بر این باور بودند كه هیچ نیرویی نمی تواند فر ایرانیان را نابود سازد.
همچنین كوه ها را دارای فر ایزدی می دانستند و چون كوه ها همواره در ایران دارای تقدس و ارزش بودند،فر خود را برگرفته از فر ایزدی كوه ها می دانستند. ایرانیان باستان كوه را جایگاه ایزدمهر(میترا) می دانستند و باور داشتند كه مهر در كوهستان به دنیا می آید(طلوع) بالنده می شود(نیمروز) و در پایان می میرد (غروب).
بر همین باور مهرپرستان در كوه و غار پرستشگاه را بنیان گذاردند تا به مهر نزدیك تر باشند.در یشت ها چنین درباره مهر گفته شده است: مهر نخستین خدای مینویی است كه پیشاپیش خورشید نامیرای تیز اسب از این سر به آن یر هرا می رسد.
نخستین خدایی است كه قله های زیبای زرگون را فرا می گیرد و از آن جا این نیرومندترین خدایان بر سراسر زمینی كه ایرانیان در آن جای دارند؛ نظارت دارد.و در همان یشت ها جایگاه مهر نیز چنین شرح داده شده است: خانه هزارستونی اودر بالاترین قله كوه هرئیتی (البرز)است. این خانه از درون خود به خود روشن است و از بیرون،ازستارگان نور می گیرد.باورهای ایرانیان درباره كوه كه جنبه مذهبی ندارد به همان پیشینه باورهای مذهبی است. اسطوره های ایرانی كه به كوه ارتباط دارند كم و كم ارزش نیستند. برخی از آن ها عبارتنداز:
▪ سومین پادشاه دوره كیانی در ایران؛ كیخسرو پسر سیاوش؛ زنده از جهان رفته و بار دیگر برای ساختن دوباره جهان همراه با سوشیانت(رهاننده) برمی گردد. او برای رسیدن به جاودانگی بر چكاد كوهی می شود و در كوه از دیده ناپدید می شود.
▪ منوچهر هفتمین پادشاه دوره پیشدادی در كوه مانوش زاده می شود وپرورش می یابد.
▪ سئنا؛ یكی از نامدارترین دانشمندان و عارفان ایران باستان كه بعد سیمرغ نام گرفت و بعدتر نام او در داستان ها و منظومه های ایرانی بر پرنده ای گذاشته شد در كوه «هربرزه» جایگاه دارد و شاگردانش بر بالای آن كوه در پیشگاه استاد خود به كسب دانش و ادب مشغول می شوند. یكی از این شاگردان زال پدر رستم است
▪ كوه دماوند مكان به بندكشیدن دهاكه(ضحاك)و به زنجیربستن او توسط فریدون است.
▪ یكی از تابناك ترین اسطوره های ایرانی در دماوند كوه رخ می دهد. پرتاب تیر توسط آرش برای تعیین مرز ایران و توران.

منبع : روزنامه ابرار