آن شب که جهان به پایان رسید

بارش های شهابی زیادی طی سال اتفاق می افتد که از این بین چند بارش شهابی به علت تعداد شهاب ها از اهمیت بیشتری برخوردار هستند که به معرفی آنها می پردازیم.
● اردیبهشت؛ بارش شهابی شلیاقی
بارش شهابی شلیاقی یکی از قدیمی ترین بارش های شهابی رصدشده است. چینی ها دو هزار سال پیش آن را ثبت کرده اند. منشاء این بارش، دنباله دار تاچر (Thatcher, C/۱۸۶۱ G۱) است. این دنباله دار در سال ۱۸۶۱ کشف شد. دوره تناوب این دنباله دار ۴۱۵ سال محاسبه شده است. ساکنان نیمکره شمالی می توانند این بارش را در بیشتر طول شب مشاهده کنند. البته شدت شهاب های آن زیاد نیست و در بهترین شرایط و در آسمانی کاملاً تاریک به حدود ۱۵ شهاب در ساعت می رسد.
اوج بارش شلیاقی امسال صبح روز سوم اردیبهشت بود که وجود نور ماه کامل باعث شد از مشاهده بسیاری از شهاب های آن محروم شویم.
● اردیبهشت؛ بارش شهابی اتا- دلوی
بارش اتا - دلوی از بقایای ذرات به جای مانده از دنباله دار هالی است. به علت ارتفاع کم کانون بارش، رصد آن از نیمکره شمالی به خوبی میسر نیست. رصدگران می توانند در سپیده دم، کانون بارش را در افق جنوب شرقی خود مشاهده کنند. اوج آن امسال در شامگاه ۱۶ اردیبهشت اتفاق افتاد و هلال آخر ماه هیچ مزاحمتی برای رصد آن ایجاد نکرد.
● مرداد؛ بارش شهابی دلتا- دلوی جنوبی
مرداد، ماه بارش های شهابی است. در این شب ها چندین بارش شهابی به طور همزمان فعال هستند. بارش شهابی دلتا- دلوی جنوبی که بیشتر برای ساکنان نواحی جنوبی مناسب است در ۶ مرداد به اوج خود می رسد. در بامداد آن روز، کانون نسبتاً خوبی از افق جنوبی می گیرد و شرایط رصد این بارش میسر می شود. هلال ضخیم ماه مزاحمت چندانی برای رصد به وجود نمی آورد.
● مرداد؛ بارش شهابی برساووشی
بارش شهابی برساووشی یکی از معروف ترین بارش های شهابی سالیانه است که در ۲۱ تا ۲۲ مرداد به اوج فعالیت خود می رسد. شاید به جرات بتوان گفت بارش شهابی برساووشی یکی از شورانگیزترین برنامه های سالیانه نجومی است که در شب های گرم تابستان منجمان آماتور را گردهم می آورد. نخستین گزارش های رصد این بارش به بیش از دو هزار سال پیش برمی گردد که در شرق دور (چین، ژاپن و...) ثبت شده است. منشاء بارش برساووشی، دنباله دار سویفت- تاتل است که در سال ۱۸۶۲ کشف شد. چند سال پس از کشف این دنباله دار بود که «شیاپارلی» با کمک محاسباتش نشان داد دنباله دار سویفت- تاتل منشاء بارش شهابی است. این اولین بار بود که ارتباط بارش شهابی و دنباله دار به اثبات می رسید. افزایش فعالیت بارش برساووشی در سال های ۶۳-۱۸۶۱ تاییدکننده این مطلب بود. دوره تناوب دنباله دار سویفت- تاتل حدود ۱۳۰ سال است و آخرین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ به حضیض خود رسید و در سال های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲ نیز تعداد شهاب های بارش برساووشی بیش از حد معمول بودند.
اوج این بارش امسال در بعداز ظهر ۲۲ مرداد اتفاق می افتد. در زمان اوج این بارش شهابی در زیر آسمان تاریک در هر ساعت ده ها شهاب قابل مشاهده خواهد بود. البته کانون این بارش در ساعت ۱۰ شب از سمت شمال شرقی آسمان طلوع می کند و به تدریج ارتفاع آن زیاد می شود. ماه در نیمه شب غروب می کند و پس از آن شرایط رصدی این بارش بهتر می شود.
● مهر؛ بارش شهابی جباری
منشاء این بارش، دنباله دار هالی است. کانون این بارش در نزدیکی ستاره معروف قرمزرنگ این صورت فلکی قرار دارد که پس از نیمه شب طلوع می کند و تا صبح در آسمان است. اوج این بارش در بامداد آخرین روز ماه مهر اتفاق می افتد. در این هنگام ماه تربیع مزاحم رصد خواهد بود.
● آبان؛ بارش شهابی اسدی
ظهور چشمگیر بارش اسدی ۱۷۹۹ را بسیاری از دریانوردان و ساکنان قاره امریکا رصد کردند. در سال ۱۸۳۳ نیز بارش اسدی شگفتی آفرید. در مدت چند ساعت تعدادشان به هزاران شهاب در ساعت رسید، به طوری که بسیاری تصور کردند جهان به پایان رسیده است.
در سال ۱۸۳۷، «هاینریش اولبرس» با بررسی بارش اسدی دهه های گذشته، دوره فعالیت آن را ۳۳ یا ۳۴ سال تعیین کرد. در آن زمان مشخص شد منشاء بارش شهابی اسدی، دنباله دار تمپل- تاتل است. در دهه های بعدی بارش شهابی اسدی فعالیت چشمگیری نداشت، اما در سال ۱۹۶۶ شهاب های اسدی غوغایی آفریدند. در مدت کوتاهی آسمان پر از شهاب شد، به طوری که برخی رصدگران در امریکای شمالی از ظهور ۳۰ شهاب در یک ثانیه خبر دادند.
دنباله دار تمپل- تاتل در آخرین گذر خود در نهم اسفند ۱۳۷۷ به حضیض مدارش رسید. در این سال اوج بارش ۲۰ ساعت زودتر از زمان پیش بینی شده اتفاق افتاد. آنهایی که موفق به رصد آن شدند، آذرگوی های بی نظیری را دیدند. در سال ۱۳۷۸ بارش اسدی در ۳۰/۵ صبح ۲۷ آبان با ظهور هزاران شهاب در ساعت به اوج خود رسید. در آن زمان کانون در ارتفاع زیادی قرار داشت و بسیاری از ساکنان خاورمیانه توانستند شاهد این آتش بازی آسمانی باشند. در سال های اخیر فعالیت این بارش با ظهور حدود ۱۰ شهاب در ساعت، معمولی بوده است. بارش امسال در ۲۷ آبان به اوج می رسد که وجود ماه در آسمان بامدادی مزاحم رصد خواهد بود.
● آذر؛ بارش شهابی جوزایی
این بارش به علت تعداد شهاب های زیاد و پرنور، مورد توجه بسیاری از رصدگران است. کانون این بارش تقریباً در تمام شب در آسمان است. امسال اوج آن در بامداد ۲۴ آذر اتفاق می افتد. متاسفانه وجود ماه کامل و نزدیکی آن به کانون بارش باعث از دست دادن بسیاری از شهاب های آن خواهد شد.
● دی؛ بارش شهابی ربعی
بارش شهابی ربعی یکی از چند بارش شهابی فعال سالیانه است. ربع نام صورت فلکی کوچکی است که در تقسیم بندی انجمن بین المللی نجوم جزیی از صورت فلکی عوا محسوب شده است، به همین دلیل نام این بارش شهابی برای خیلی ها آشنا نیست. سرد بودن هوا در این زمان باعث می شود رصدگران کمی به رصد آن بپردازند. کانون این بارش پس از نیمه شب از شمال شرق طلوع می کند و در ساعت ۵ بامداد به ارتفاع حدود ۵۰ درجه از افق شرقی می رسد. شهاب های این بارش سرعت نسبتاً کمی دارند. امسال اوج بارش شهابی ربعی در بامداد ۱۴ دی ماه خواهد بود. در زمان اوج بارش، نور ماه مزاحمتی برای رصد ایجاد نخواهد کرد.

امیر حسن زاده
عضو انجمن علمی پژوهشی نجم شمال

منبع : روزنامه اعتماد