خواجوی کرمانی در آثارش

خواجوی کرمانی (م: ۷۵۰) معروف‌ترین شاعر نیمهٔ اول قرن هشتم فارس و کرمان، در حد خود مشهور است و دیوان و مثنوی‌های پنجگانهٔ او به طبع رسیده و مجموعهٔ مقالاتی خواندنی دربارهٔ او فراهم آمده است. محققان شعر سعدی و حافظ، غالباً به رابطهٔ شعر خواجو با آنان توجه داشته‌اند و سخنان گفته شده در این باب کم نیست؛ اما هنوز تحقیق در احوال و آثار او مراحل مقدماتی خود را می‌گذراند. هیچ‌یک از آثار او با تصحیحی انتقادی ـ و چنان که باید ـ عرضه نشده و در کشف منابع کارهای او جست و جوی خرسندکننده‌ای انجام نگرفته است. با این همه، تأملی در آثار او، با صورت موجود هم، ممکن است نکات تازه‌ای از شعر و احوال او را آشکار کند.
گفته‌اند که خواجو از خواجگان کرمان بوده است؛ قبیله‌ای که مقارن حملهٔ مغول از نواحی شرقی ایران به کرمان آمده بوده‌اند و اهل کرمان آنان را ”مهاجر“ می‌گفته‌اند. ”خواجگی“ خواجو از شعرش برمی‌آید.
”مهاجر“ بودن خاندان خاجو از نواحی شرقی خراسان به کرمان نیز با اشاره‌ای که معارض معاصر او، حیدر شیرازی به وی دارد، تأیید می‌شود. این حیدر شیرازی ـ چنان‌که از دیوان شعرش برمی‌آید ـ در میان معاصران شیرازی خود، شاعر متوسطی است؛ اما از حسن اتفاق، شعرش در دربار شاه شیخ ابواسحاق اینجو شنوندگانی داشته است؛ به‌گونه‌ای که می‌توانسته است در حضور شاه، از شاعر توانای کرمانی و مردد میان کرمان و شیراز، با کنایه و تعریض سخن بگوید و او را بدین‌گونه ”کابلی“ و ”جاسوس کرمان“ بخواند.

دکتر محمود عابدی

منبع : گوهر گویا