اقتصاد و مردم ایران تاوان می‌دهند

بحران مالی حاکم بر بازارهای مالی جهان دو واکنش در ایران در پی داشت. گروهی از افراد ضمن خوشحالی از بحران مالی به وجود آمده در آمریکا و غرب اظهار خوشحالی کردند و آن را تنبیه الهی غرب و آمریکا برشمردند و در مقابل گروه های دیگری ضمن انتقاد از گروه شادمان نسبت به پیامدهای این بحران در اقتصاد ایران هشدار دادند و حداقل کاهش قیمت نفت و درآمد ارزی ایران را نتیجه زودهنگام بحران مالی جهان بر ایران ارزیابی کردند. احمد جنتی دبیر شورای نگهبان طی خطبه های نماز جمعه دو هفته پیش، رضایت خود را از بحران حاکم بر بازارهای مالی آمریکا و غرب ابراز داشت و گفت: «وقتی آنان (آمریکا و غرب) از مشکلات به وجود آمده در ایران خوشحال می شوند ما هم اکنون نسبت به این مساله خوشحال هستیم و آن را تنبیه الهی غرب می دانیم.» یک هفته بعد اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصحلت نظام و مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه «از بحران پیش آمده در جهان خوشحال نباشیم» پیامدهای این مساله را در کشورهای در حال توسعه مورد اشاره قرار داد و یادآور شد که این شرایط بیش از همه به اقشار آسیب پذیر صدمه وارد خواهد کرد. درعرصه مطبوعات هم کیهان در قالب سرمقاله ای با عنوان چرا خوشحال نباشیم به قلم حسین شریعتمداری مدیرمسوول این روزنامه به سخنان هاشمی واکنش نشان داد و نوشت: «بحران اقتصادی اخیر آمریکا و اروپا بدون تردید یک رخداد شکننده برای دشمن و به همان اندازه برای ملت ایران و سایر ملت های مسلمان خوشحال کننده است.» شریعتمداری در ادامه یادداشت خود می نویسد: «ایستادگی و مقاومت دولت نهم در برابر باج خواهی دشمنان در شرایط کنونی و به لطف خدای سبحان- در امان بودن اقتصاد ایران را نیز باعث شده است.»
اگرچه هاشمی نیز قبل از خطبه های هفته گذشته نماز جمعه، بحران یاد شده را انتقام الهی از متجاوزان نام برده بود اما در نهایت مواضع اصلی خود را در نماز جمعه اعلام کرد.
علاوه بر سه واکنش یاد شده کارشناسان مالی و اقتصادی نسبت به پیامدهای این بحران در اقتصاد ایران هشدار داده اند. محمد طبیبیان و حسین عبده تبریزی صاحبنظر مالی و اقتصادی بودند که نسبت به پیامدهای این سونامی در اقتصاد و بورس ایران هشدار دادند. کارشناسان در مجموع معتقدند بحران مالی حاکم بر بازار جهانی به رغم بسته بودن اقتصاد ایران از کانال های مختلف بر ساختار مالی، پولی و اقتصادی ایران تاثیر می گذارد. در عین حال این کارشناسان اتخاذ راهبردهایی را برای کنترل صدمات این سونامی پیشنهاد کردند.
● کاهش درآمد نفت اصلی ترین پیامد
محمد طبیبیان در گفت وگو با «سرمایه» کاهش درآمدهای نفتی را اصلی ترین پیامد بحران مالی جهان ذکر کرد. به گفته وی اقتصاد جهان فرآیندی یکپارچه است. بر این اساس نباید از وقوع بحران خوشحال بود. عبده تبریزی نیز طی سخنانی که در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران ایراد کرد تاثیر بحران بین المللی را کاهش درآمد ارزی دولت ذکر کرد.سیر نزولی قیمت نفت از ۱۴۷ دلار اکنون به مرز ۶۰ دلار رسیده و نفت ایران نیز هم اکنون در مرز ۵۰ دلار قرار دارد. برخی کارشناسان اعتقاد دارند با تداوم بحران بین المللی احتمال آنکه قیمت نفت به زیر ۱۰ دلار سقوط کند دور از ذهن نیست. برخی پیش بینی ها هم نشان می دهد تا پایان سال در حالت خوشبینانه قیمت نفت روی مرز ۴۰ دلار قرار خواهد گرفت. با چنین قیمتی میزان فروش نفت ایران در هر ماه به مرز ۲/۲ میلیارد دلار خواهد رسید که در این صورت درآمد سالانه نفتی ایران به زحمت به ۲۶ میلیارد دلار خواهد رسید.
این در حالی است که گزارش های مراکز بین المللی مرز تعادل بودجه ای ایران را ۹۰ دلار ذکر می کنند. آمار بودجه ای ایران طی دو سال گذشته نشان می دهد میزان منابع تملک سرمایه ای حاصل از درآمدهای نفتی بیش از ۶۰ درصد بودجه عمومی ۹۴ هزار میلیارد تومانی است.
● کسری بودجه سنواتی و افزایش چاپ پول
کارشناسان پیامد کاهش درآمدهای ارزی را کاهش منابع بودجه ای ذکر می کنند که در نهایت به افزایش کسری بودجه منجر خواهد شد. با توجه به چنین شرایطی، طبیعی است که دولت مجبور است به افزایش میزان چاپ پول روی آورد. در چنین شرایطی، تورم یکی از پیامدهای طبیعی این امر است.
● کاهش توان واردات
به گفته عبده تبریزی بحران بین المللی جهان باعث ارزان شدن واردات خواهد شد و این به معنای آن است که دولت دیگر نمی تواند بگوید «تورم وارداتی داریم.» اما از سوی دیگر، به دلیل کاهش درآمدهای ارزی، توان وارداتی ایران نیز هم از بعد کالاهای سرمایه ای مصرفی خواهد شد. به لحاظ وابستگی کشور کالاهای وارداتی، سرمایه ای باعث اختلال در نظام تولید شده و عملاً پایه گذار رکود در بخش مسکن را فراهم خواهد کرد. در بعد کالاهای مصرفی دولت در بهترین حالت خواهد توانست کالاهای اساسی مانند برنج، گندم و... را تامین کند. در چنین شرایطی افزایش فشار تقاضا باعث ایجاد اقتصاد زیرزمینی در کشور خواهد شد. این اقتصاد غیرمولد و در کنار چاپ پول ضمن آنکه زمینه ساز افزایش تورم است، زیان اصلی خود را بر اقشار پایین دست جامعه وارد خواهد کرد.
● سقوط بورس
عبده تبریزی یکی دیگر از پیامدهای بحران مالی بین المللی را سقوط شاخ های بورس صنعتی می داند.
به گفته وی در آینده شاخص هایی که در بورس تهران بازار را اداره می کنند و دارای اهمیت هستند مانند شرکت های تولیدکننده کالاهای اساسی چون فولاد، مس، آلومینیوم و... با کاهش مواجه خواهد شد.
در راستای گفته های این کارشناس مالی، قیمت فلزات پایه چون فولاد در بازار جهانی کاهش یافته است. کارشناسان اعتقاد دارند با رکود در بخش صنعت میزان مصرف و به تبع تولید کاهش یافته و در نتیجه زمینه سقوط شاخص این شاخص ها به وجود می آید. براساس این گزارش طی چندماهه اخیر، قیمت فلزات پایه در بازارهای داخلی بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش یافته است.
شمش آهن نیز به دلیل بحران های بین المللی از ۱۱۰ دلار به ۲۹۰ دلار کاهش یافته است.
البته پیش بینی می شود به دلیل تاثیرپذیری پایین بازار داخلی فلزات پایه از بازارهای بین المللی قیمت محصولات تولیدکنندگان این صنعت با کاهش کمتری مواجه شود. به خصوص آنکه دولت به عنوان یکی از خریداران اصلی محصولات می تواند تا حدودی سقوط شاخص های صنعت را در بورس کنترل کند.برخی کارشناسان اعتقاد دارند، افزایش تورم زمینه رونق مجدد مسکن را فراهم خواهد کرد و این مساله می تواند تا حدودی در بحث کنترل بیکاری و مصرف فولاد کمک کند.
● کاهش بودجه پروژه های عمرانی
کاهش درآمدهای ارزی سرمایه گذاری دولت در بخش عمرانی را کاهش خواهد داد. این مساله به معنای آن است که میزان تقاضا برای فلزات پایه همچنین محصولاتی چون سیمان کاهش خواهد یافت. این مساله ضمن آنکه اهداف عمرانی دولت را به تعویق خواهد انداخت باعث سقوط شاخص های سیمانی در بورس می شود. برخی کارشناسان معتقدند میزان عملیات عمرانی دولت حتی می تواند به صفر نزدیک شود.کندی اجرای سیاست های اصل ۴۴
عبده تبریزی بحران مالی بین المللی را باعث کند شدن خصوصی سازی و اجرای سیاست های اصل ۴۴ ذکر می کند زیرا کسانی که با خصوصی سازی مخالف بودند با توجه به بحران مالی جهان اکنون بهانه ای برای مخالفت با اجرای این برنامه به دست آورده اند.» در کنار گفته این صاحب نظر پولی، کارشناسان اعتقاد دارند در حالی که دولت ها برای نجات اقتصاد خود به طور مستقیم وارد می شوند طبعاً ایران همچنان به حفظ اقتصاد دولتی خود همت خواهد گماشت.
● کاهش رشد اقتصادی
مجموعه کلیه عوامل یاد شده در نهایت به کاهش رشد اقتصادی در ایران منجر خواهد شد. در حالی که ایران به دلیل داشتن جمعیت جوان و نیازمند به شغل به رشد اقتصادی بالا احتیاج دارد با کاهش درآمدهای نفتی و در نهایت کاهش سرمایه گذاری و رشد اقتصادی در تحقق اهداف اشتغال زا نیز ناموفق خواهد بود. در چنین شرایطی وقوع بحران اشتغال در کشور قابل پیش بینی است.
● راه حل ها
کارشناسان اعتقاد دارند برای کنترل این بحران راه حل هایی وجود دارد. محمد طبیبیان ضمن هشدار اتخاذ سیاست های پولی کند و حسین عبده تبریزی اصلاح نظام مالی را توصیه می کند. وی همچنین معتقد است با توجه به شرایط حاکم از میزان تاثیرات مسائل مرتبط با ایران کاسته شده و ایران از قدرت چانه زنی بالاتری برای جذب منابع مالی برخوردار خواهد شد. بر این اساس وی توصیه می کند دولت اصلاح نظام مالی را در دستور کار قرار دهد.
برخی کارشناسان معتقدند با افزایش تورم، دولت می تواند دو سیاست را پیش بگیرد. یکی افزایش نرخ بهره است که در این صورت بخش تولید دچار ضعف خواهد شد. اما از سوی دیگر برای نجات نظام تولید کاهش نرخ بهره را در دستور کار قرار می دهد که در این صورت سپرده گذاران منابع خود را از بانک ها خارج می کنند و به سمت اقتصاد مسکن یا واسطه گری سوق می دهند. در چنین شرایطی سرمایه گذاران برای حفظ سرمایه خود، سرمایه گذاری در بخش مسکن را ترجیح می دهند و به نظر می رسد در آینده شاهد افزایش دوباره قیمت مسکن در کشور باشیم.
● فقرا بیشترین زیان را می بینند
هاشمی در خطبه های نماز جمعه می گوید: «دنیا وارد یک رکود تورمی شده است، اگر این رکود تورمی باشد بسیار شکننده است این شرایط برای طبقات پایین بسیار شکننده تر است و فشارهای سختی بر آنها وارد می کند. نباید فکر کنیم اینها به نفع ماست و اظهار خوشحالی کنیم.
در چنین شرایطی در حالی که دولت نهم با تاکید بر توسعه عدالت، اقشار پایین دست را بیشتر مورد توجه قرار می دهد در خصوص پیامدهای بحران بین المللی باید بیشتر نگران باشد چرا که به طور قطع احتمال دارد تجربه سال های ۷۶ و ۷۷ در دوره دولت اصلاحات رخ دهد که نفت با قیمت تنها هفت دلار به فروش می رفت. کارشناسان اعتقاد دارند وقتی هاشمی رفسنجانی که به مرد بحران های سخت معروف است به استناد آمار نسبت به مساله ای هشدار می دهد بدیهی است که دیگر مسوولان نیز باید این هشدارها را جدی بگیرند.

محمود فراهانی

منبع : روزنامه سرمایه