SWOT در کشاورزی - صنایع تبدیلی و تکمیلی ـ بخش دهم

● وضعیت صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی
با توجه به نقش بسیار مهم این صنعت در جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی ( از مجمـوع ۵/۶۷میلیون تن محصولات کشاورزی در سـال ۱۳۸۰ نزدیک به ۷/۱۲ درصد آن معادل ۶/۸ میلیون تن به صورت ضایعات از بین رفته است)، افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی، عرضه مناسب‌تر، توسعه صادرات و درمجموع افزایش ارزش اقتصادی محصول، یکی از حلقه‌های مهم تولید در بخش کشاورزی می باشد که با ایجاد مطلوبیت سهم بسیار زیادی در افزایش ارزش افزایی محصولات خام دارد.
تعداد واحدهای صنایع تبدیلی تحت پروانه صادره وزارت صنایع و معادن و وزارت جهاد کشاورزی حدود ۷۵۰۰ واحد فعال کوچک و بزرگ می باشد. در طی سال‌های ۸۰ـ۱۳۷۰ شاهد متوسط رشد سالانه ۵ درصد تولید محصولات این صنعت بوده ایم. به ‌طوری که تولید محصولات فرآوری شده از ۱۰۵۴۰ هزارتن به ۱۵۵۷۰ هزارتن در سال ۸۰ ۱۳رسیده است. در کل می توان علل عدم رشد قابل توجه تولیدات این صنعت را می توان فعالیت زیر ظرفیت اکثر واحدهای صنایع تبدیلی درکشور، فرسوده بودن ماشین آلات و تجهیزات کارخانجات و بالا بودن قیمت تمام شده محصولات برشمرد.
طی این دوره صادرات محصولات فرآوری شده رشد سالانه‌ای معادل۴/۴ درصد داشته، اما با توجه به وجود امکانات و مزیت‌هایی نظیر ظرفیت بالای فرآوری واحدهای صنایع تبدیلی، عدم وابستگی اکثر کارخانجات به واردات مواد اولیه و دسترسی به مواد اولیه با کیفیت نسبتاً مناسب، دستیابی به مقادیر رشد بالاتر مورد انتظار می باشد. برطبق آمار، رشد سالانه شاغلین دراین صنعت بیش از ۱۵ درصد و همچنین روند رشد سالانه ارزش افزوده در این صنایع ۳۶/۱ درصد بوده است، البته این میزان ارزش افزوده به علت وجود ظرفیت‌های خالی در این صنایع، فرسودگی ماشین‌آلات، نبودن سیستم بازاریابی به خصوص در صادرات این محصولات و عدم استفاده از نیروهای متخصص در امر مدیریت این صنایع بسیار نامطلوب می باشد و ضرورت افزایش آن الزامی است.
به ‌طورکلی عواملی از قبیل عدم بسترسازی مناسب، عدم حمایت بخش دولتی و مشکلاتی که این صنعت طی برنامه‌های اول تا سوم با آن مواجه بوده منجر به عدم سرمایه گذاری لازم دراین حوزه گردیده است. لذا ضرورت دارد با بکارگیری ظرفیت‌های خالی صنایع مذکور، نوسازی و بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات کارخانجات، بهبود کیفیت و ارتقا استاندارد محصولات فرآوری شده، تقویت سیستم‌های اطلاع ‎رسانی به سرمایه گذاران و صادرکنندگان و.... موجبات شکوفایی و رشد این صنعت در کشور فراهم گردد.
مصوبه دولت در تاریخ ۲۲/۷/۱۳۸۳ در زمینه تفکیک وظایف وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنایع و معادن درخصوص صنایع تبدیلی نقطه عطفی برای بخش کشاورزی تلقی می‌گردد که چارچوب‎های توسعه صنایع تبدیلی وابسته به بخش کشاورزی براساس ابلاغ مصوبه فوق در فصل برنامه‎های توسعه زیربخش‌ها در این سند آمده است.
● امکانات و قابلیت‌ها
- وجود مواد خام اولیه به مراتب فراتر از ظرفیت به کار گرفته شده در برخی از تولیدات کشاورزی ( پیش‌بینی افزایش تولیدات کشاورزی )
- وجود ظرفیت‌های بلااستفاده در برخی از صنایع موجود تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات کشاورزی
- امکان افزایش ضریب ساخت داخل تجهیزات مورد نیاز کارخانجات صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات کشاورزی
- وجود بازارهای مناسب منطقه‌ای و بین‌المللی جهت جذب محصولات فرآوری شده کشاورزی
- وجود نیروی انسانی متخصص و کارآمد در کشور
- وجود تقاضای قابل توجه برای ایجاد صنایع تبدیلی جدید در بخش کشاورزی
● محدودیت‌ها و تنگناهای اصلی
- تعدد متولیان دولتی درامر صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات کشاورزی
- فرسودگی ماشین آلات و بهنگام نبودن تکنولوژی در برخی واحدهای صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری و کاهش بهره‌وری در واحدهای مذکور
- سرمایه‌گذاری ناکافی و نامناسب در صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات کشاورزی
- نامناسب بودن واریته برخی محصولات کشاورزی و تنوع ناکافی در فرآوری محصولات
- ناکافی بودن قوانین و مقررات حمایتی در زمینه توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی
- عدم وجود مراکز اطلاع رسانی صنعتی، خدمات فنی، بازرگانی و مشاوره‌ای
● اهداف کیفی بلندمدت (اهداف آرمانی)
- توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات کشاورزی با تاکید بر محصولات استراتژیک و صادراتی
- کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و افزایش ضریب تبدیل محصولات مزبور
- فراهم نمودن زمینه‌های اشتغال و افزایش درآمد کشاورزان در راستای تحقق اهداف بخش
- فرآوری تولیدات کشاورزی و تامین بخشی از کالاهای مورد نیاز کشور جهت دستیابی به امنیت غذایی و افزایش صادرات غیرنفتی
- ارتقاء دانش فنی و مهارت‌های شاغلین در صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به منظور افزایش بهره‌وری نیروی انسانی
- ارتقاء کیفیت و استاندارد تولیدات فرآوری شده
- تاکید برحفظ و صیانت از محیط زیست در ایجاد و گسترش زیرساخت‌ها و استقرار واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی
- ایجاد شرایط ویژه برای سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع تبدیلی، تکمیلی و جلب و جذب سرمایه‌گذاری خارجی
● اهداف کیفی پنجساله (جهت‌گیری‌های اصلی)
- اعمال تخفیف‌ها و بخشودگی‌های ویژه به منظور افزایش بهره‌وری و کاهش ضایعات در واحدهای صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات کشاورزی
- حمایت از گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی در جهت کاهش ضایعات، ارتقاء کیفیت و استاندارد محصولات فرآوری شده
- حمایت از ادغام مالکیت‌های کشاورزی ‌و صنعتی‌ وایجاد واحدهای کشت و صنعت
- تمرکز سیاستگذاری و برنامه‌ریزی صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی
- شناخت مزیت‌های نسبی و منطقه‌ای و امکان سنجی استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی
- افزایش اشتغال ازطریق تکمیل ظرفیت واحدهای‌ موجود و ایجاد واحدهای جدید
- تقویت سیستم‌های اطلاع‌ رسانی در صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی
● اهداف کمی
- افزایش محصولات فرآوری شده توسط صنایع تبدیلی و تکمیلی به میزان ۲ برابر وضع موجود
- کاهش ضایعات محصولات کشور به میزان پنجاه درصد وضع موجود
● فعالیت‌های محوری
- طرح توسعه، بازسازی و نوسازی صنایع تبدیلی و تکمیلی
- طرح کاهش ضایعات و استفاده بهینه از زائدات در مرحله پس از برداشت محصولات کشاورزی
- طرح ارتقاء بهره‌وری و فناوری در صنایع تبدیلی و تکمیلی
- طرح اطلاع‌ رسانی و خدمات فنی ـ مشاوره‌ای به بنگاه‌های تولیدی
- طرح مطالعات ساماندهی نواحی صنعتی روستایی
- طرح ایجاد، توسعه و ساماندهی نواحی صنعتی روستایی
- طرح مدیریت توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی و تکمیلی
- طرح ارتقاء مهارت‌های نیروی انسانی شاغل در صنایع تبدیلی و تکمیلی
● سیاست‌های فضایی و منطقه‌ای
- توزیع صنایع تبدیلی و نگهداری محصولات کشاورزی براساس قطب‌های تولید
- استقرار سنجیده صنایع تبدیلی و تکمیلی به ‌منظور احتراز از تقابل سیاست‌های بخش کشاورزی و بخش صنعت
● اقدامات
اقدامات شامل فعالیت‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری ( قوانین، مقررات، سیاست‌ها و روش‌ها ) مورد نیاز جهت تحقق اهداف مورد نظر می‌باشد.
▪ طرح توسعه، بازسازی و نوسازی صنایع تبدیلی و تکمیلی:
- پروژه گسترش واحدهای صنایع فرآوری
- پروژه اصلاح ساختار صنایع تبدیلی زراعی
- پروژه اصلاح ساختار صنایع تبدیلی باغی
- پروژه اصلاح ساختار صنایع تبدیلی دامی
- پروژه اصلاح ساختار صنایع تبدیلی شیلاتی
▪ طرح کاهش ضایعات ‌واستفاده بهینه ‌از زائدات درمرحله پس از برداشت:
- پروژه مطالعات تعیین میزان ضایعات محصولات کشاورزی پس از برداشت و ارائه راهکارهای اجرایی جهت کاهش آن
- پروژه مطالعات روش‌های استفاده از ضایعات محصولات کشاورزی
▪ طرح ارتقاء بهره‌وری و فناوری در صنایع تبدیلی:
- پروژه اندازه‌گیری بهره‌وری عوامل تولید درصنایع تبدیلی وتکمیلی و روش‌های ارتقاء آن
- پروژه شناسایی ظرفیت‌های خالی واحدهای تبدیلی و تکمیلی و استفاده بهینه از آن
- پروژه مطالعات دستیابی و به کارگیری یافته‌های جدید فناوری در فرآورده‌های محصولات کشاورزی
- پروژه ارتقاء شاخص‌های کیفی تولید در واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی به استانداردهای ملی، بین‌المللی و HACCP
▪ طرح اطلاع رسانی و خدمات فنی مشاوره‌ای به بنگاه‌های تولیدی:
- پروژه تهیه و تدوین طرح‌های تیپ صنایع تبدیلی و تکمیلی
- پروژه ایجاد مراکز اطلاع ‌رسانی و خدمات فنی ـ مشاوره ای (غیردولتی) به بنگاه‌های صنایع تبدیلی
- پروژه مطالعات شناخت بازارهای هدف محصولات فرآوری شده کشاورزی
▪ طرح ایجاد، توسعه و ساماندهی صنعتی روستایی:
- پروژه ساماندهی نواحی صنعتی روستایی موجود
- پروژه ایجاد شبکه جمع آوری فاضلاب در نواحی صنعتی روستایی در راستای توسعه پایدار
- پروژه ایجاد و توسعه نواحی صنعتی روستایی براساس طرح‌های سنجیده و مصوب قانونی
▪ طرح ساماندهی نواحی صنعتی روستایی:
- پروژه مطالعات شناخت مزیت‌های نسبی و امکان‌سنجی استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی
▪ طرح مدیریت توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی:
- پروژه تدوین، اصلاح و بازنگری ضوابط ، مقررات و اولویت‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی
- نظارت برایجاد، توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی
- پروژه مطالعات نیازسنجی آموزشی مدیران و کارکنان واحدهای صنایع تبدیلی
▪ ‌طرح ارتقاء مهارت‌های نیروی انسانی شاغل در صنایع:
- پروژه ارتقاء مهارت‌های فنی کارشناسان و صاحبان واحدهای تولیدی
- گسترش واحدهای صنایع فرآوری

منبع : خبرگزاری ایسنا