انبارهای پر و فنجان‌های خالی از چای ایرانی

پس از انحلال سازمان چای کشور، در سال ۸۳ تغییرات ساختاری در ادارهٔ کل خدمات پژوهشی چای شمال و ادارهٔ کل چای شمال، در کنار نوسانات مربوط به قیمت‌گذاری این محصول از یک طرف و انباشه شدن چای تولید شده در انبارها، از سوی دیگر مشکلات بنیادینی را برای صنعت چای به‌وجود آورد.
چای محصولی محوری در اقتصاد استان‌های گیلان و بخشی از مازندران است که نابه‌سامانی آن می‌تواند معضلی در اقتصاد کلان کشور ایجاد کند. همانگونه ایجاد که کرده است. این روزها بحث چای و مشکلات مربوط به آن در نظر مسئولان پررنگ‌تر شده برای رسیدگی و حل آن، سندیکای کارخانه‌های چای شمال با ۴۳ سال قدمت در رأس اول چالش‌های مربوط به اقتصاد چای قرار دارد. هر چند کارخانه‌ها، مدیریت فرآوری چای، خرید برگ سبز و حمایت از چایکاران به همراه مشارکت کارخانه‌داران نادیده گرفته می‌شود. به‌صرفه نبودن برداشت برگ سبز چای برای کشاورزان، استاندارد نبودن برگ سبز چای تولیدی، عدم اجراء صحیح خصوصی‌سازی و ناهماهنگی سازمان تعاون روستائی، سازمان جهاد کشاورزی و سندیکای کارخانه‌جات چای شمال و ... سبب شده است تا بار سنگین مشکلات، بر دوش خانوارهای روستائی چایکار باشد.
کاهش حجم تولید را نیز پیامد همین مسئله است.
به همین دلیل به سراغ ایرج هوسمی رئیس اتحادیهٔ چایکاران، حسن عیوضی دریائی، رئیس هیئت‌مدیرهٔ اتحادیهٔ بازرگانان چای، ایرج ندیمی نمایندهٔ مردم لاهیجان و نعمت یاورزاده، مدیر اجرائی سندیکای کارخانه‌های چای شمال رفتیم. حاصل این گفت‌وگو و پی‌گیری‌ها مطلب زیر است. ایرج هوسمی، رئیس اتحادیه چایکاران از بحرانی بودن صنعت چای خبر داد و گفت: کاهش حجم چای تولیدی، به‌خصوص بعد از پشت سرگذاشتن دورهٔ طولانی خشکسالی کم سابقه است. این امر نشان‌دهندهٔ گذراندن دوره‌ای تلخ برای صنعت چای است که به گواه دست‌اندرکاران در تاریخ صدسالهٔ چای ایران بی‌سابقه است. او افزود: واردات بی‌رویه و عمدتاً غیرقانونی چای خارجی و بدهی‌های سنگین کارخانه‌های چای خشک‌کنی به بانک‌ها، صنعت چای ایران را فلج کرده و چایکاران را در وضعیت بغرنجی قرار داده است. در چند سال گذشته به‌خصوص بعد از اجراء برنامهٔ اصلاح ساختار چای که شش سال پیش به اجراء درآمد، دولت واردات این محصول را ممنوع کرد. اما با اجراء این برنامه، واردات غیرقانونی (قاچاق) به شدت افزایش یافت. به‌طوری که واردات چای بیش از ۶۰ هزار تن در سال برآورد می‌شود، و این میزان نیمی از مصرف سالانهٔ چای را تشکیل می‌دهد. هوسمی ادامه داد: علاوه بر این، قدیمی بودن کارخانه‌های چای خشک‌کنی و پائین بودن تکنولوژی فرآوری، کیفیت چای تولیدی را به‌ شدت کاهش داده است.
باعث شده بخش عمده‌ای از تولیدات سال‌های گذشته در انبارها بدون خریدار بماند. رئیس اتحادیهٔ چایکاران، کیفیت نامطلوب برگ سبز چای تحویلی باغداری به کارخانه‌های چای خشک‌کنی را از دیگر مشکلات این صنعت دانست و گفت: به گفتهٔ کارشناسان، چیدن برگ‌های مرغوب و نامرغوب با داس و قیچی تأثیر نامطلوبی بر کیفیت چای تولیدی داشته و یکی از عوامل کاهش تولید در سال جاری است. هوسمی خاطرنشان می‌کند: این مشکلات قدرت رقابت را از صنعت چای در ایران گرفته است. تولید داخلی در مقابل حجم گسترده‌ای از چای خارجی که در همه جا یافت می‌شود، بی‌مشتری مانده است. چای سریلانکائی با بسته‌بندی‌های مختلف، به وفور در تمام فروشگاه‌های کشور عرضه می‌شود. کمتر فروشگاهی در ایران می‌توان یافت که چای خارجی برای فروش نداشته باشد. به عقیدهٔ کارشناسان، چای خارجی به تغییر ذائقهٔ ایرانی‌ها منجر شده و تمایل آنها را به مصرف چای داخلی کم کرده است. هوسمی می‌گوید: حدود ۵۸ هزار خانوار در شهرستان‌های شمالی ایران به کشت چای اشتغال دارند و بیش از ۱۵۰ کارخانه نیز در زمینهٔ تولید و بسته‌بندی چای فعال هستند.
او افزود: چای مهمترین نوشیدنی ایرانی است. ۲۴ هزار هکتار از مرغوب‌ترین باغ‌های شمال ایران در حاشیهٔ جنوبی دریای خزر به کشت این محصول اختصاص دارد. رئیس‌ اتحادیهٔ چای‌کاران به اقداماتی که پس از تصمیم دولت به لغو واردات چای برای انحلال بازرگانی چای و سپس سازمان چای انجام شد، اشاره کرد و افزود، در هیچ کجای دنیا سازمان چای منحل نشده است و تمام سیاستگذاری‌های و مسئولیت‌های مربوط به صنعت چای کشور به سازمان چای واگذار شده است. کاملاً مشخص است چه کسانی طی این سال‌ها تصمیم گرفتند تا تولید داخلی چای انبار شود. چه کسانی خواستند چای قانونی وارد نشود و چه کسانی خواستند بازار داخل در اختیار چای خارجی و وارداتی قرار گیرد. حسین عیوضی دریانی سیاست‌های غلط دولت را در ارائهٔ طرح ساختار چای و دو چندان شدن مشکلات این صنعت دخیل دانست و گفت: قرار بود در کشور، قاچاق از طریق ابزار اقتصادی مهار شود.متأسفانه در این زمینه نیز آن گونه که مقرر شده بود عمل نکردیم و از طریق وضع کردن تعرفه‌های نامناسب برای واردات چای، شرایطی را به‌وجود آوردیم که سود واردات به جیب قاچاقچی وارد می‌شود. وی سود قاچاقچیان را در هر کیلوگرم چای، بین ۴۰۰ نا ۶۰۰ تومان عنوان کرد و اظهار داشت: تصمیمات اتخاذ شده در خصوص تغییر تعرفه واردات چای تنها در راستای تقویت قاچاقچیان این کالا است و ممنوعیت واردات چای، بزرگترین خیانت به صنف چای و چایکاران کشور است. با این تصمیم چای‌های قاچاق شده به کشور که امروز تزئین‌کنندهٔ مغازه‌های سراسر کشور و حتی مغازه‌های گیلان است، (یکی از مراکز اصلی کشت چای ایران) بیش از پیش وارد کشور خواهد شد. ایرج ندیمی، نمایندهٔ مردم لاهیجان و مخبر کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: چایکاران باید به سمت کیفی چینی حرکت کنند. جعلیات گفته شده در مورد چای ایرانی مبنی بر یک غنچه و دو برگ بودن، اصلاً صحت ندارد. ندیمی افزود: خصوصی‌گرائی در ایران تا زمانی‌که وابسته به تولید نفت هستیم جواب نخواهد داد. بنابراین چاره‌ای جز بازنگری در بخش‌های اقتصادی قانون اساسی نیست. ندیمی ادامه داد: در ایران یارانه به مصرف‌کننده داده می‌شود. در حالی‌که کشورهای پیشرفته یارانه را در اختیار تولیدکننده قرار می‌دهند. تا دو سال پیش اجازهٔ افزودن اسانس به چای را نداشتیم. اما اکنون به این نتیجه رسیدیم که می‌توان نوع چای داخلی را با انواع چای داخلی مخلوط و به مصرف‌کننده عرضه کرد.
به گفتهٔ ندیمی، مشکل صنعت چای کشور در حال حاضر فقدان هماهنگی میان فعالان این بخش است. وی افزود: بخش‌های تولیدی صنعت و تجارت چای باید با همفکری یکدیگر، تمامی تلاش خود را برای اجرائی کردن طرح خرید تضمینی انجام دهند.
نعمت ‌یاورزاده مدیر اجرائی سندیکای کارخانه‌های چای شمال در خصوص مشکلات تولید چای گفت: با توجه به شرایط موجود، تولید چای یعنی وابستگی به سیاست دولت، در صورتی‌که ما معتقدیم دخالت‌های کارشناسانهٔ دولت باید با تعریفی جدید صورت گیرد. در واقع دخالت دولت می‌تواند به‌عنوان یک اهرم حمایتی تأثیرات مثبتی را بر جای بگذارد و بسیاری از موانع را برطرف سازد. ولی ما اصراری بر دخالت دولت نداریم. اما بر روند تأثیرات مثبتی که توسط دولت ایجاد می‌شود اصرار داریم. یاورزاده در خصوص خرید تضمینی برگ سبز چای اظهار داشت: زمانی‌که ناهنجاری در امر تولید پیش می‌آید به سازمان جهاد کشاورزی مربوط است نه به سازمان چای گیلان. به‌طور مثال خرید تضمینی برگ سبز چای زیر نظر و تأیید مجلس شورای اسلامی و تحت حمایت دولت است. به همین خاطر دخالت سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها و کارشناسان از آن ساقط می‌شود. وضعیت خرید تضمینی برگ سبز چای در سال جاری نسبت به سال گذشته بدتر و نابسامان‌تر شده است. همچنین پایهٔ اقتصادی قیمت چای ایرانی ضمن اینکه باید در اقتصاد کلان جایگاه خود را در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی تثبیت کند و از توازن منطقی معناداری برخوردار شود، باید تولید را نیز توجیه کند. وی نقش سندیکا و ریشهٔ مشکلات آن را قابل اهمیت دانست و خاطرنشان ساخت: اصلاح ساختارهای اقتصادی در بعد کلان از زمان آغاز به‌کار دولت خاتمی صورت گرفت و در کنار آن اقتصاد چای نیز می‌توانست با محوریت سندیکا به‌عنوان موضوعی قابل اهمیت و جاری مطرح شود.
صنعت چای نیز باید به‌عنوان تشکیلات خصوصی نظام یافته و خودگردان از آنچه‌ که در رشد صنایع لبنی و نوشابه به‌دست آمده الگو بگیرد و وارد عمل شود. در این راه ابتدا باید مدیریت، مدیریتی توانا و پاسخگو شود. وی با اشاره به عدم وجود جایگاه چای در الگوی برنامه‌ریزی کلان اقتصادی دولت گذشته، اظهار داشت: در برنامه دوم اقتصادی کشور مقرر شد که تا سال ۱۴۰۰ با افزایش ۱۰ هزار هکتار سطح زیرکشت چای بتوانیم ۱۰۰ هزار تن چای تولید کنیم. قطعاً این امر به خودکفائی چای می‌انجامید. بر اساس همین برنامه، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور حمایت از تولید چای را با روش و هدف ساخت کارخانه‌های تولید و فرآوری چای مدنظر قرار داد و حاصل آن تأسیس کارخانه‌هائی شد که به هیچ‌وجه توان و پتانسیل کافی در تولید و فرآوری چای نداشت. یاورزاده تأکید کرد: میزان مصرف هر محصول تولیدی باید مساوی با میزان نیاز مردم یا بازار باشد. واردات چای همواره بیش از نیاز جامعه بوده و اجازه نمی‌دهد تا معادلهٔ ما در اقتصاد چای صحیح عمل کند. بحث واردات همیشه وجود داشته و رقابت نیز از فرمول خاص خود تبعیت می‌کند. وی ضمن اشاره به نقش محوری سندیکا گفت: نقش محوری و حلقهٔ اتصال تبدیل بر گ سبز چای به چای خشک بر عهدهٔ سندیکا است. حتی اگر دولت اعلام کند که به‌صورت تضمینی برگ سبز چای را می‌خرد. بدون کمک کارخانه‌ها هیچ اتفاقی نمی‌افتد. چون برگ سبز در عمل ارزش اقتصادی ندارد و سندیکا، کانون صنفی صاحبان و مدیران کارخانه‌های چای‌سازی کشور است که ما تاکنون مانع آن شده‌ایم تا ساختار بوروکراتیک به خود بگیرد.

منبع : مجله بهکام