نقش زمان و مکان در اقامه حدود

بررسی روایات به عنوان یکی از منابع استنباط احکام اسلامی بسیار حائز اهمیت است.
از روایات معلوم می شود که پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) اهتمام ویژه ای به اقامه حدود داشته اند و تاخیر در اجرای آن را برای لحظه ای جایز نمی دانستند
با وجود این تاکیدات، در قضاوت های پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) مواردی دیده می شود که به دلایلی حدود اجرا نکرده اند یا اقامه آن را موقتا به تاخیر انداخته یا مجرم را مورد عفو قرار داده اند به عنوان مثال می توان به تاخیر در اجرای حد برای زنان باردار یا مجرم بیمار، عدم اجرای حد در (اضطرار- عفو مجرمان در زمان جنگ- حد و سرزمین دشمن- حد و سرقت) و تغییر کیفیت اجرای حد اشاره کرد.
-امام علی (ع) درباره زنان باردار و دارای بچه خردسال، اجرای حکم حد را به تاخیر می انداخت و حتی این تاخیر تا زمانی که کودک بتواند خطر را از خود دفع کند ادامه می یافت.
در روایتی آمده مردی در حال بیماری محکوم به حد شده بود، امام علی (ع) فرمود: او را ببرید، تا وقتی سلامتی اش را به دست آورد برای اجرای حد حاضر کنید.
این در حالی است که به نص روایات تاخیر در اجرای حد جایز نیست و می توان استنباط کرد در صورتی که اجرای حد به قتل شخص منجر شود، اجرای آن به تاخیر می افتد زیرا مفسده قتل بیشتر از مفسده تعطیل حدود می باشد.
حکم کلی این است که در قلمرو حکومت اسلامی هر گاه اهل کتاب مرتکب جرم شوند حدود الهی در مورد آن ها اجرا می شود با وجود این در برخی موارد به علت شرایط زمانی و مکانی، خلاف آن اصل کلی عمل شده، در زمان حکومت علوی در مصر مرد مسلمانی با زن یهودی و نصرانی مستوجب حد شدند، امام علی (ع) دستور دادند مرد را حد بزنند و زن را به متولیان امور دینی اش تحویل دهند تا در مورد او تصمیم بگیرند.
شخصی نیز برابر اضطرار و نجات از وضعیت به وجود آمده مرتکب فعلی شد که مستوجب حد بود، امام علی (ع) با استناد به آیه شریفه »فمن اضطر غیر باغ و لما عاد« از اجرای حد ممانعت کرد.
رسول خدا (ص) اجرای حدود را در میدان جنگ نهی کرده و می فرمایند: ممکن است شخص مجرم از روی خشم، تحریک یا به علت حمیت به مشرکان ملحق شود، در نتیجه از اجرای حد آثار مبغوض تری نسبت به عدم اجرای آن به وجود آید.
زیرا از دست دادن یک مسلمان و الحاق او به دشمن، مفسده بیشتری تا تاخیر با عدم اجرای حد، دارد.
امام علی (ع) در مورد حد و سرزمین دشمنان نیز افزود: »من هیچ حدی را در سرزمین دشمن اجرا نمی کنم، زیرا می ترسم شخصی که به او حد زده شود غیرتی و به دشمن ملحق شود«
بنابراین مصلحت اجرای حد با وجود تاکید فراوان، در برابر مصلحت مهمتری، مخدوش می شود.
بعضی ها نیز این مورد را تعمیم داده و ادعا کرده اند در این زمان گر چه دشمن حضور فیزیکی ندارد، ولی حضور فرهنگی و اجتماعی گسترده داشته و امکان پناه بردن به دشمن بسیار آسان است. پس در چنین شرایطی نیز مصلحت اجرای حد مخدوش می شود.هر چند چنین مواردی جای تامل دارد، چون با این نگرش باید حدود الهی را برای همیشه تعطیل کرد و از شرایط زمانی و مکانی هم نباید غافل شد.
روایات عدیده ای وجود دارد که سرقت در عام المجامه (سال قحطی) موجب اجرای حد نیست، یعنی در شرایط خاص زمانی اجرای حد مصلحت ندارد.
همان گونه که گذشت، حد در مورد مریض اجرا نمی شود اما اگر به هر دلیل اجرای حد لازم و فوری باشد، در این صورت حد به شکلی خاص اجرا می شود.
در مورد افراد ضعیف نیز که تحمل اجرای حد را ندارند، این تخفیف در نظر گرفته شده است.
به این ترتیب که یک شاخه و یک دسته چوب که تعداد آن ها به عدد حد باشد یک دفعه بر بدن مجرم زده می شود که در اصطلاح »شمراخ« گویند تا حد به این شکل اجرا شود.اما اگر زمینه ارتکاب جرم در جامعه فراوان باشد و برای رفع آن اقدامی صورت نگیرد اجرای حد نه تنها مصلحتی ندارد، بلکه باید از موارد شبهه هم باشد، چرا که وجود مصلحت در چنین فرضی قابل تردید می باشد و به نص حدیث نبوی در موارد شبهه حد جاری نمی شود.
از طرف دیگر، زمان و مکان در اجرای حدود نقش تعیین کننده ای دارند، بنابراین در صورت تزاحم مصلحت اجرای حد با مصلحت مهمتر، ممکن است حد موقتا تعطیل یا به کیفیت دیگری اجرا شود.
بنابراین می توان نتیجه گرفت در جهان توحیدی، انسان از مقام والایی برخوردار است.
بر این مبنا اسلام می کوشد تا از طریق آموزش مبانی عقیدتی، نشر تعلیمات اخلاقی، تادیب نفوس و دعوت انسان به کارهای نیک و اجتناب از منکرات، محیط زندگی بشر را از انحرافات و بزهکاری مصون نگه دارد.
افرادی که به هر دلیل مقام انسانی خویش را نادیده گرفته و از احکام الهی تبعیت نکنند، مجازات دنیوی (حدود و تعزیرات) درباره آن ها اعمال می شود.
نظام کیفری اسلام از طریق تحمیل کیفرهای مناسب رعایت احکام و مصالح بنیادین جامعه را تضمین می کند.
حدود به کیفرهایی گفته می شود که اندازه و کیفیت آن در شرع مشخص شده و اجرای آن مورد توجه شارع است زیرا هدف آن دفاع از مصالح بنیادین جامعه می باشد، بنابراین زمان و مکان در اجرای حدود نقش به سزایی دارد به عبارتی در صورتی که مصلحت اجرای حد، با مصلحت مهمتری تزاحم پیدا کند، اجرای حد به طور موقت تعطیل یا تخفیف می یابد.

محمود ذوالفقاری رئیس شعبه سوم بدوی تعزیرات استان

منبع : روزنامه خراسان