چوب گرانی مسکن را به کارگران ساختمانی می زنند

همه روزه اغلب چهارراه ها، میادین و خیابان های اصلی پایتخت یا مقابل قهوه خانه های سنتی مملو از کارگرانی است که منتظرهستند، تا کارفرمایی از راه برسد و آن ها را از معطلی و بلاتکلیفی چند ساعته و شاید هم چند روزه نجات دهد.
شهروندان تهرانی هم به این منظره عادت کرده اند و این مساله تقریبا به موضوعی تکراری و عادی تبدیل شده است. در یکی از این محلها، از دور گروهی را می بینی که دور هم جمع شده اند، به نظر می رسد که دعوا شده است اما کمی که دقت کنی متوجه می شوی دعوایی در کار نیست.
به جمع نزدیک می شوی. از بوی ادکلن، کت و شلوار گران قیمت، کفش های تمام چرم، گویش لفظ قلم و تعریف از سفر اروپا و داشتن ویلای کنار دریا خبری نیست. هر چند نفر با یک زبان خاصی صحبت می کنند. چند نفر ترکی، چند نفر لری، چند نفر کردی و چند نفر هم... هر کدام یک بسته در دست دارند که شامل لباس و کفش کار است اما نه آن لباس کاری که در قانون تعریف شده بلکه لباس هایی وصله دار و پاره. به یک باره وانت پیکانی از راه می رسد، همین اجتماع آرام به جنجال تبدیل می شود.
کارگرانی که تاکنون به آرامی کنار یکدیگر ایستاده بودند به سوی وانت هجوم می آورند و برای سوار شدن از سر و کول هم بالا می روند. وانت پیکان همچون گهواره تکان می خورد اما فرزندان این گهواره بی قرارتر و نا آرامترند.
راننده وانت پیاده می شود و با صدایی عصبانی فریاد می زند: کی گفته سوار شید، بیاید پایین! کارگران تکان نمی خورند. راننده وانت در حالی که بادی از غرور به غبغب انداخته با حالتی بی تفاوت می گوید: اول باید ببینم می تونید با شرایط من کار کنید یا وسط کار ادا درمی آرید و جونتون بالا می آد، بعد بدون آنکه به کارگران بالای وانت نگاه کند دوباره فریاد می زند: مگر نگفتم پیاده شید، اصلا کارگر نمی خوام و به سوی کارگران می رود، یقه هایشان را می گیرد و پایین می کشد.
به یاد ایام برده داری می افتی، کارگران صف می کشند و راننده به سراغ کارگران می رود و از بین آن ها جوانان و قوی ترها را انتخاب می کند. دست راننده وانت روی هر کارگری که می رود مثل برق گرفته ها می پرد بالای وانت. در این بین یک نفر یواشکی سوار ماشین می شود که راننده می گوید: تو به دردم نمی خوری، پیاده شو.
همه چیز به سادگی و بی رحمی اتفاق می افتد. راننده پشت فرمان ماشین قرار می گیرد و با سرعت حرکت می کند و کارگران بالای وانت یقه لباس هایشان را روی سرشان می کشند تا جریان باد کمتر آزارشان دهد.
وانت دور می شود، کارگرانی که جا مانده اند دوباره دور هم جمع می شوند و به درددل می پردازند گویی که هیچ اتفاقی نیفتاده است.
آمارها نشان می دهد که از میان کارگران فصلی ۹۱/۶ درصد را کارگران ساده تشکیل می دهند و تنها ۸/۶ درصد آنها دارای نوعی مهارت با سابقه کاری دو ساله هستند و قابل توجه اینکه بیش از ۶۰ درصد این کارگران مهاجر هستند. از یک سو نابسامانی وضعیت کارگران فصلی، مسایل و مشکلاتی را برای کارگران به وجود می آورد و از سوی دیگر برای ساکنان مناطق تجمع کارگران نیز مشکل زا بوده است.
در چنین شرایطی، هنجارشکنی، قانون ستیزی، بزهکاری و سایر آسیب های اجتماعی در جامعه به سرعت رواج یافته و اصول و ارزش های اجتماعی مورد تهدید قرار می گیرد. امنیت انسانی، اجتماعی و اقتصادی که مستلزم رشد و توسعه پایدار است، بیش از پیش تضعیف شده و موجب یاس، سرخوردگی و تشدید نابسامانی های بازار کار می شود. با توجه به شناسنامه دار نبودن کارگران فصلی، هویت و میزان تخصص آنها نیز نامعلوم است و از سوی دیگر با وجود داشتن مهارت و درآمدزایی بالای برخی از آنها، شغل شان از شان مناسبی برخوردار نیست. همچنین به خاطر نبود سیستم مشخص به کارگیری این دسته از کارگران، برخی افراد سودجو در قالب کارگر وارد خانه های مردم می شوند که حوادثی نیز در پی آن رخ داده است. با توجه به قانون اساسی که داشتن شغل را حق طبیعی هر انسانی می داند و به دنبال آن در اصل ۲۸ قانون اساسی، دولت موظف شده تا با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد، امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی برای احراز شغل را ایجاد کند، لذا ساماندهی این وضعیت امری ضروری است. اگر به کارگران ساختمانی حاضر در این اجتماعات دقت کنی، کمتر کارگر افغانی در بین شان می بینی. اکثر کارگران افغانی کار ساختمانی انجام نمی دهند، چون کارگر خارجی غیر قانونی به حساب می آید به همین دلیل مجبورهستند فقط در پروژه های ساختمانی به عنوان کارگر ساده کار کنند، یا برخی خدمات شهرداری را که توسط پیمانکاران اجرا می شود، انجام دهند. در واقع کاری که کارگر افغانی انجام می دهد کارگر ایرانی حاضر به انجام آن نیست. کارفرما هم به خوبی از این موضوع مطلع است و از سوی دیگر می داند که اگر برای یک کارگر ایرانی اتفاقی در محل کار بیفتد، کارگر و خانواده اش می توانند از طریق قانون علیه کارفرما اقدام کنند.
در این راستا، رییس انجمن صنفی کارگران ساختمانی استان فارس از تشکیل کمیته اجرایی بهداشت و ایمنی ساختمان در استان فارس به منظور جلوگیری از حوادث در حین کار و تامین ایمنی و بهداشت محیط کار کارگران خبر می دهد. فرشیدیان با اشاره به اینکه روزانه یک کارگر ساختمانی در این استان به دلیل رعایت نکردن نکات ایمنی جان خود را از دست می دهد، گفت: امید آن می رود که با آغاز به کار این کمیته آمار مرگ و میر در حین کار به صفر برسد.
وی افزود: این کمیته با مشارکت نظام مهندسی استان، اداره کار و شهرداری شیراز تشکیل شده و به زودی راه اندازی خواهد شد.
این در حالی است که ظرف یک ماه چهار کارگر در تهران مرده اند، دو کارگر در یک کارگاه ساختمانی نیمه کاره واقع در خیابان ابوسعید سوخته اند و در حادثه دیگری در بلوار فردوس، دو کارگر مشغول حفاری چاهی بودند که ناگهان دیواره چاه شکاف برداشته و فاضلاب انبار چاه قدیمی مجاور آن به داخل چاه در حال احداث وارد شده و کارگران زیر آوارها محبوس می شوند. در صورت وقوع چنین حوادثی کارگر ایرانی یا خانواده اش به راحتی می توانند مدعی حقوق خود از کارفرما باشند. اما کارگر افغانی که کیلومترها از خانواده اش دور است، در صورت شکایت از کارفرما، خودش متهم است.
بنابراین برگ برنده همیشه در دست کارفرماست، البته اگر کارگر شانس داشته و کارفرمای خوبی نصیبش شود، ممکن است بنا به حس انسان دوستی یا ترحم مشکلات او را در نظر بگیرد وگر نه، از هیچ حقوق قانونی در برابر کارفرما برخوردار نیست.
بنابراین کارفرما ترجیح می دهد از کارگر افغانی کم دردسر استفاده کند و چنبن توجبه کنند که کارگر افغانی خوب کار می کند، اما کارگر ایرانی برای کار بهانه تراشی می کند.
در این رابطه رییس سازمان کار استان تهران، درباره وضعیت ایمنی کارگران در سال گذشته، می گوید: در استان تهران در سال گذشته انجمن های صنفی حفاظت و بهداشت ایمنی کار شکل گرفت، به طوری که پنج انجمن پایه گذاری شده و در حال تبدیل شدن به کانون استانی هستند و انتخابات آن نیز برگزار می شود.
حاجی قاسمی با اشاره به اینکه هدف از تشکیل انجمن های یادشده جبران نقصان ایمنی کار در بخش های مختلف به ویژه در بخش ساختمان بود، اضافه کرد: از مجموع ۷۵۰ مورد حادثه رخ داده در بخش کارگران ساختمانی طی سال گذشته، حدود ۲۴۰ کارگر ساختمانی جان باخته اند.
وی می افزاید: امسال قصد داریم با فشار زیاد روی این بخش و همکاری با نهادهایی مانند شهرداری ها و از طریق بازرسان استان تهران، آمار مرگ ومیر کارگران بخش ساختمانی را کاهش دهیم.
● خانه کارگری
آن دسته از کارگرانی که کارفرمایشان در کانکس جایشان داده، وضع خیلی خوبی دارند. اما حتما در کنار پروژه های ساختمانی اتاقک های کوچکی را که از ضایعات ساختمانی درست شده اند، دیده اید، این اتاقک ها برای اسکان کارگران فصلی ساختمانی است که با حداقل امکانات و بهداشت ساخته شده اند. کل اتاق کمتر از ۱۲ متر مساحت دارد و به طور میانگین ۱۰ نفر در آن زند گی می کنند. یک تکه ایرانیت که به طور قایم روی درگاه ورودی قرار می دهند، در ورود و خروج اتاقشان است. پنجره های اتاقک را با چند تکه نایلون و مقداری گچ درست کرده اند و مشخص است که در زمستان و سوز سرما چه وضعیتی خواهند داشت. یک کتری و یک قوری سیاه کج و کوله به همراه چند استکان و نعلبکی ابزار چای و یک رادیو قدیمی وسیله تفریح آنهاست. غروب که کار تمام می شود، کارگران به درست کردن شام و نظافت شخصی می پردازند. این کارگران لباس های دست دوم سربازی می پوشند و پاهای بدون جورابشان از شدت عرق در کفش سفید می شود. در سرمای سخت زمستان ظروف خود را در هوای آزاد و با آب سرد می شویند و تنها وسیله بهداشتی شان یک بسته پودر لباسشویی است که هم دست هایشان، هم ظرفهایشان و هم سرشان را با آن می شویند و اگر وارد این اطاق بشوی، در لحظه اول بوی نامطبوعی وادارت می کند تا به عقب برگردی. بهترین تفریح آنها دیدن هموطنانشان است و شوخی به زبان خودشان، لحظه ای آرامش به دور از رنج جدایی از خانواده، نامهربانی کارفرما و قهر روزگار.
ح- احمدوند اهل لرستان است، ۲۵ سال سن دارد. ازدواج کرده و ۲ فرزند دارد، او برای کار فصلی به تهران آمده و می خواهد خرج زن و بچه اش را تامین کند. احمدوند می گوید: هوا که سرد می شه، برف و بارون همه جا رو می گیره و ما که اهل لرستان هستیم در منطقه خودمون کار گیرمون نمی آد، واسه همین به تهرون می آیم تا زن و بچه هامون گرسنه نمونن. در مورد وضع مالی اش می پرسم و احمدوند پاسخ می دهد : اگر مایه داشتم که از صبح تا شب توی خیابان روی یک لنگه پا نمی ایستادم. می پرسم تو که وضعت خرابه، چرا زن گرفتی، تازه فرض کنیم زن هم گرفتی، بچه دار شدنت چی بود آن هم ۲ تا و احمدوند پاسخ می دهد: اولش همه به آدم می گن باید ازدواج کنی. ننه و بابات چپ و راست می گن حلالت نمی کنیم و صد جور حرف دیگه، اما همین که زن گرفتی، دیگه کاری به کارت ندارن. البته باید ثابت کنی که می تونی بچه دار بشی. می پرسم توی شهرستان چه کار می کنی و احمدوند پاسخ می دهد: ۲ سره عمله ایم، تو شهرستون روی زمین، توی تهرون بالای ساختمون. اما خدا رو شکر که چهار ستون بدنمون سالمه و دستمون پیش نامرد جماعت دراز نمی شه.
فتح اله- ج حدود ۴۰ سال سن دارد. اهل آذربایجان است و به قول خودش ۵ سر نان خور دارد و از روزی که خودش را شناخته در ساختمان ها کار کرده است. فتح اله می گوید: جوون که بودم پول برام اهمیت داشت، جوونیه و هزار جور دردسر، کار که تموم می شد باید تو جیبت پول باشه تا بتونی سینما بری و به قول بچه ها دستت توی جیبت بره، البته اون موقع کار زیاد بود و اگه از کارگری کارخونه شروع می کردم الان وضعم بهتر از این حرف ها بود، اما باز هم خدارو شکر، تا حالا لنگ نمودنم، از فتح اله می پرسم خونه زندگی ات کجاست و او پاسخ می دهد: اونور اسلامشهر یک خشت خرابه ای داریم که زن و بچه هامون زیر آفتاب تابستون و سرمای زمستون نمونن. او کارش را بنایی تعریف می کند و می گوید: اولش از کارگری ساده شروع کردم.
روزی ۵۰ تومان می گرفتم و ملات درست می کردم و آجر دست اوستا می دادم. یواش یواش دیوار چیدم و خلاصه امروز هر کاری که بگی انجام می دم. فقط سفیدکاری رو وارد نیستم. تو همسایه ها هر کسی خرده کاری داشته باشد شب به زنم می گه و من صبح براش انجام می دم، اگرهم کاری نباشد، می آیم سر میدان تا شاید کاری به پستم بخوره. می پرسم روزی چقدر دستمزد می گیری و فتح اله پاسخ می دهد: روزی رو خدا می ده اما بستگی به کار داره. اگر کار دایمی باشه و چند ماه طول بکشه، یک قیمت داره اما اگر یکی ۲ روزه باشه، دستمزدش گرونتره. خلاصه کمتر از روزی ۲۰ هزار تومان نیست. در بین کارگران ساختمانی همه جور آدمی پیدا می شه، از ۱۵ ساله بگیر تا ۷۰ ساله. اما جالب اینجاست که کارگر ۱۵ ساله از اون ۷۰ ساله عبرت نمی گیره و اینجاست که آدم به سرنوشت اعتقاد پیدا می کند. حیدر- ع گچکار است. دور انگشت های دستانش آثار گچکاری روزهای قبل باقیمانده است. یک گونی دارد که تویش لباس کار، ماله و ابزار کارش را گذاشته است. دو تکه پروفیل آلومینیومی هم همراه دارد که بنابر ادعای خودش برای صاف کردن دیوار لازم می شه، دوستانش عمو حیدر صداش می کنند. اهل زنجان است ۲ پسر و ۲ دختر دارد. کار را به ۲ صورت قراردادی و روزمزد انجام می دهد، او خودش را در گچکار ماهری می داند اما از سختی کار گله داره، عمو حیدر می گوید: گچ سرد است و خیلی هم بد راه می ده، دیر بجنبی توی مشتت سفت شده و آنوقت باید جواب صاحب کار و بدی که چرا گچ رو نفله کردی. زیبایی داخل ساختمون مدیون گچکارهاست، یعنی روی همه چیز رو می پوشونه. از عمو حیدر در مورد کارگران ساختمانی می پرسم و این گچکار پاسخ می دهد: توی این مملکت هر شغلی داشته باش اما کارگر ساختمونی نشو. اگر نیم ساعت یکجا بایستی، مامورا می آن و فریاد می زنن متفرق بشین. توی هر خیابونی که بری، گداها راست راست می گردند، جلوی مردمو می گیرن، با سر و وضع کثیف، لباس های پاره و حالت های چندش آور توی پیاده رو پهن می شن و هیچکس جلوشون رو نمی گیره اما به کارگر ساختمونی که می رسن، مزاحم مردم هستیم. از عمو حیدر می پرسم مگر شهرداری کارگران ساختمانی را ساماندهی نکرده و براتون جا نداده، و این استاد گچکار پاسخ می دهد: دلت خوشه، کدوم ساماندهی، نه یک ساختمون درست کردن و نه امکاناتی برامون گذاشتن، فقط می گن برید محل ساماندهی، اما فکر این رو نکردن که این محل باید جایی برای نفس کشیدن داشته باشه یا اینکه کارفرما را وادار کنن از اون محل ها کارگرش را تامین کنه. این که به زور جمعمون کنن توی یک آلونک که نشد ساماندهی. تو فکر می کنی من خوشم می آد وسط خیابون زیر برف زمستون و آفتاب تابستون آواره باشم.
محمد-ع اهل لرستان و نماکار ساختمان است که با ۵۰ سال سن ۶ بچه دارد و پس از آنکه این بچه ها به خانه بخت رفته اند هر کدام با ۲-۳ تا بچه دیگر هر هفته می ریزند توی خانه. محمد خانه دارد اما از سختی کارش گلایه می کند و می گوید: کار ما زیبا کردن ساختمان است. اگر هر چقدر خرج ساختمان کنی تا وقتی نمایش را درست نکنی ارزش ندارد و نمای ساختمان هم کار ماست. محمد ادامه می دهد: نماکاری مشکلات خاص خودش را دارد و این را متوجه نمی شوید مگر وقتی که بروید بالای داربست بیرون ساختمان و روی ۲ تخته به عرض نیم متر کار کنید. در این شرایط اگر حواس آدم پرت بشود یا به فکر زن و بچه اش بیفتد و پایش را کج بگذارد، تخته زیر پایش جا به جا می شود و از طبقه بیستم یک برج نقش کف خیابان می شود که برابر است با بدبخت شدن زن و بچه. از محمد می پرسم مگر کمربند ایمنی نمی بندید و محمد پاسخ می دهد: بگذار خیالت را راحت کنم، کمربند ایمنی و کلاه و کفش و این حرف ها مال توی فیلم هاست، از همین جا تا شمیران سر هر ساختمانی که می خواهی برو، اگر کمربند ایمنی دیدی، جایزه داری. هنوز این حرف ها تو صنف ساختمان جا نیفتاده و از طرف دیگر یک جورایی افت داره که آدم بعد از ۳۰-۴۰ سال کار، بیاد و کمربند ایمنی ببندد. اگر نظر من را بخواهی، اون بالا فقط خداست که به فریادت می رسد که تا به حال هم به فریاد من یکی رسیده است. از محمد در مورد بیمه سوال می کنم و محمد می گوید: اگر ۶ تا بچه داشتی و چپ و راست گذرت به دوا و دکتر می افتاد، جواب این حرفت را می دادم. اگر دروغ نگفته باشم یک سوم درآمد روزانه ام را خرج دوا و دکتر می کنم. به محمد می گویم بیمه ۱۰۰ تا امتیاز دارد و تو فقط چسبیدی به خرج دوا و دکتر، و بازنشستگی و به خصوص از کار افتادگی که در کارشما احتمالش بالاست را نادیده می گیری و محمد پاسخ می دهد: مریضی زن و بچه جلوی چشم آدم است. وقتی از کار خسته و مونده به خانه برمی گردی و چهره بیمار زن یا فرزندت را می بینی هیچ چیز برایت اهمیت ندارد، به خاطر همین اولین چیزی که از معنای بیمه جلوی چشم کارگر جماعت می آید تامین هزینه دارو و درمان است به خصوص اینکه از یک ریال تا ۱۰۰ میلیون تومان هر چقدر خرج دوا و درمان کنی راضی نیستی، یعنی آدمیزاد پول درمان را با میل و رغبت نمی دهد و در اصل یک خرج اضافی پیش بینی نشده است اما وقتی بیمه باشی و همه پول دوا و دکتر را بیمه بدهد، عین خیالت نیست.
از محمد می پرسم بیمه هستی که پاسخ می دهد: کارگر ساختمانی بیمه نمی شود. البته در چند نوبت از طریق دوست و آشنا بیمه شده ام که مقطعی بوده اما چند وقت می شود که بچه ها می گویند سازمان تامین اجتماعی کارگر ساختمانی را بیمه می کند. می پرسم چرا دنبالش نمی روی و محمد می گوید: کار ما ثابت نیست، یک وقت می بینی یک سال کار داریم و ۵ ماه بیکاریم. بنابراین در آن ۵ ماه بیکاری فقط می توانیم از پس انداز بخوریم و امکان تامین بقیه هزینه ها مثل حق بیمه را نداریم اما در مجموع شاید سری زدم. خدا رو چه دیدی شاید شرایطش با شرایط ما جور بود.
وقتی صحبتهای این قشر زحمتکش را می شنوم، آرزو می کنم که ایکاش همه شون هر روز سرکار بروند اما می دونم که بسیاری از این کارگران روزشون رو شب می کنن بدون آنکه پولی گیرشون اومده باشه و جای تاسف داره که باید امشب هم مثل خیلی از شب ها با جیب بی پول و دست خالی به خانه هاشون برگردن. از صمیم قلب آرزو می کنم که هیچیک از فرزندان این کارگران عروسک یا ماشین کوکی از پدرشون نخواسته باشه و زنشون هم حیرون نباشه که شب چه چیزی را با نون سر سفره بگذاره.
● کارگران فصلی در تهران ساماندهی می شوند
در این راستا مدیریت شهر تهران چندی است دغدغه ساماندهی کارگران فصلی و ایجاد زمینه دستیابی به شغل با شرایط مناسب برای این دسته از کارگران را دارد و به همین منظور در تاریخ ۱۷اردیبهشت ۸۰ با مصوبه شورای شهر تهران، شهرداری موظف به ساماندهی کارگران میادین شهر تهران شد. همچنین در سال ۸۱ با تنظیم تفاهمنامه ای، سازمان فنی حرفه ای متعهد به ارتقای مهارت کارگران فصلی شده است که متاسفانه طرح فوق، به دلایلی نتوانسته به شکل موفقیت آمیزی به تمامی اهداف خود دست یابد و سال هاست که ساماندهی کارگران فصلی و ایجاد مراکز و مکان های تجمع کارگران و حتی شناسنامه دار شدن آن ها در کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر و معاونت اجتماعی شهرداری تهران مطرح است، اما هنوز جز ایجاد چند مکان و محل تجمع برای کارگران در برخی از مناطق و پارک های تهران، اتفاق دیگری رخ نداده و همچنان کارگران در چهارراه ها و خیابان های اصلی پایتخت رها هستند و مشکلات اجتماعی ناشی از این وضعیت همچنان به قوت خود باقیست. و اما یک عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران، با اشاره به طرح این کمیسیون برای ساماندهی کارگران فصلی، می گوید : کمیته ای در کمیسیون فرهنگی اجتماعی با هماهنگی معاونت اجتماعی شهرداری و دستگاه های مرتبط برای ساماندهی کارگران فصلی تشکیل شده و نمایندگان بخش هایی همچون وزارت کار و امور اجتماعی، سازمان های تامین اجتماعی، فنی و حرفه ای و سایر نهادهای مرتبط در این کمیته حضور دارند. مرتضی طلایی افزود: طرحی برای ساماندهی کارگران تهیه شده که بر اساس آن، همه دستگاه های مرتبط کنار هم قرار گرفته و با ایجاد سامانه هایی در سطح شهر، کارگران را در گروه های شغلی و تخصص های مختلف ساماندهی می کنند.
وی با اشاره به اجرای طرح آزمایشی ساماندهی کارگران فصلی، یادآور شد: زمانی که رییس پلیس پایتخت بودم، طرح آزمایشی را در سه منطقه تهران از جمله میدان تجریش اجرا کردیم، اما به دلیل اینکه سامانه انجام این طرح کامل نبود، نتیجه مطلوبی نداد. وی افزود: هم اکنون نیز مراکزی در شهر به صورت پراکنده برای کارگران فصلی پیش بینی شده که در طرح جدید به دنبال آن هستیم که ساز و کار همه جانبه ای برای ساماندهی این دسته از کارگران فراهم شود، تا دستگاه های مرتبط کنارهم قرار گرفته و نسبت به شناسایی کارگران فصلی اقدام و آن ها را به لحاظ حرفه ای سطح بندی کنند. این عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران، حمایت از کارگران فصلی را یکی دیگر از اهداف طرح یاد شده بیان کرد و گفت : در این طرح، حمایت از کارگران و برگزاری دوره های آموزشی و حرفه ای جهت ارتقای سطح مهارت کارگران مورد تاکید قرار گرفته است.
وی اعلام کرد که بر اساس طرح جدید، ساماندهی کارگران فصلی به این صورت عمل می شود که مکان هایی بر حسب نیاز شهر ایجاد می شود و کارگران بر اساس سابقه و مهارت شان، در این مکان ها حضور یافته و کارفرمایان و شهروندان با مراجعه به این اماکن، کارگران را به کار می گیرند و با توجه به شناسنامه دار بودن آنها، مشکلی برای شهروندان ایجاد نخواهد شد. طلایی با تاکید بر اینکه این طرح هم اکنون در مرحله مطالعه و کارشناسی قرار دارد، گفت: هدف از مطالعه و بررسی بیشتر آن است که طرح نتیجه بخش بوده و به سرنوشت طرح های قبلی دچار نشود.
اگر چه مشکلات کارگران فصلی به شهر تهران اختصاص ندارد و در همه شهرها و شهرستانهای کشور مساله دار شده است اما جامعه هدف این طرح، کارگران فصلی مناطق ۲۲ گانه شهر تهران است و کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از تجمع کارگران فصلی، حفظ هویت و شان کارگران فصلی، تشکیل بانک اطلاعاتی کارگران فصلی، تشکیل پرونده برای این دسته از کارگران، احراز صلاحیت، افزایش امنیت شغلی، توانمندسازی و حرفه آموزی آنها، دسترسی آسان کارفرمایان به کارگر فصلی، حفظ بهداشت و سلامت این کارگران و سالم سازی محیط شهر از اهداف اصلی این طرح است. البته برای اجرای هر طرح به ابزارها و راهکارهایی نیاز است که راهکارهای اجرایی این طرح، شناسایی مراکز تجمع کارگر فصلی توسط اداره امور آسیب های مناطق ۲۲ گانه شهرتهران، طرح آسیب شناسی محله ای، شورایاری ها، سامانه ۱۳۷، طرح مددکاری شهر، طرح های جهادی۱۳۷، راه اندازی پایگاه های ساماندهی کارگر فصلی در مناطق تعیین شده با همکاری نهادها و سازمان های مرتبط با طرح، هماهنگی با سازمان های همکار در طرح، اطلاع رسانی و آگاه سازی کارگران فصلی از فعالیت های پایگاه های ساماندهی، ایجاد بانک اطلاعاتی کارگرفصلی، درجه بندی کارگران بر مبنای مهارت شغلی، معرفی کارگران بر اساس تخصص به کارفرمایان متقاضی طبق ضوابط قانون کار، ارائه خدمات مشاوره و مددکاری به کارگرفصلی، معرفی و ارجاع کارگران فصلی به مراکز فنی و حرفه ای جهت ارتقای مهارت های حرفه ای است. نهادها و سازمان های مرتبط با این طرح، وزارت کار، سازمان تامین اجتماعی، وزارت بهداشت، کمیته امداد، سازمان آموزش فنی و حرفه ای، سازمان بهزیستی، مراکز کاریابی خصوصی و نیروی انتظامی هستند.
نوع برنامه ستاد، اجرایی بوده و روند اجرای طرح عبارت است از آسیب شناسی کارگران فصلی و مراکز تجمع آنها، تشکیل کمیته اجرای طرح ساماندهی کارگران فصلی، هماهنگی با نهادها و سازمان های مرتبط با طرح جهت ساماندهی این دسته از کارگران، راه اندازی پایگاه ساماندهی و تشکیل بانک اطلاعاتی کارگران فصلی، اطلاع رسانی و آگاه سازی آنها از فعالیت مراکز و پایگاه ها، احراز صلاحیت، ارائه خدمات اجتماعی و مشاوره شغلی و معرفی و ارجاع کارگران به مراکز فنی و حرفه ای جهت ارتقای مهارت و معرفی کارگران بر اساس تخصص به کارفرمایان است.
مراحل اجرای طرح به ترتیب شامل تشکیل کمیته اجرای طرح ساماندهی، آسیب شناسی کارگران فصلی و مراکز تجمع آن ها، تاسیس پایگاه های ساماندهی، اطلاع رسانی و آگاه سازی کارگران از فعالیت مراکز و پایگاه ها، تشکیل بانک اطلاعاتی و درجه بندی کارگران بر مبنای تخصص، ارائه آموزش های لازم جهت توانمندسازی و مهارت آموزی، ارائه خدمات اجتماعی، مشاوره و مددکاری به کارگران فصلی، معرفی و ارجاع به مراکز فنی و حرفه ای و معرفی کارگران بر اساس تخصص به کارفرمایان است.
بررسی وضعیت مکان های تجمع کارگران قبل و بعد از اجرای طرح و ساماندهی کارگران فصلی، بررسی میزان آگاهی کارفرمایان از وجود پایگاه های کارگران فصلی، بررسی میزان رضایت کارگران و کارفرمایان از اجرای طرح، تعداد کارگران ارجاع شده به مراکز فنی وحرفه ای و تعداد کارگران جذب شده توسط کارفرمایان، شاخص های ارزیابی این طرح هستند.
پس از گذشت مدتها و نادیده گرفتن مشکلات کارگران ساختمانی، مسوولان به یادشان افتاده و تصمیم می گیرند نام این قشر زحمتکش را در گروه افرادی که می توانند بیمه شوند، لحاظ کنند اما جالب اینجاست افرادی مانع این مهم شده اند که می بایست در مقام نمایندگان مردم، حامی قشر محروم جامعه یعنی کارگران باشند.
در این راستا قرار است که لایحه یک فوریتی بیمه اجباری کارگران ساختمانی با بیش از ۶۰ امضا در صحن علنی مجلس مطرح شود.
حمیدرضا حاجی بابایی با اشاره به اینکه دولت پیش از این لایحه ای را به مجلس ارائه کرده بود تا بیمه اجباری کارگران ساختمانی را داشته باشد، اظهار کرد: بر اساس این لایحه ۹ ماده ای، کارگران شاغل در کارگاه های ساختمانی اعم از ایجاد یا توسعه ساختمان، تجدید بنا، تعمیرات اساسی یا تخریب مربوط به ساختمان دارای کارت مهارت فنی از سازمان آموزش فنی حرفه ای کشور و به ترتیب مندرج در این قانون و با نام نویسی و اخذ کد ملی نزد سازمان تامین اجتماعی باید بیمه شوند.
وی با بیان اینکه به موجب این قانون کارگران شاغل در کارگاه های ساختمانی تا زمان تحت پوشش قرار گرفتن همچنان از حیث خدمات مشمول طبق قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی مصوب سال ۱۳۵۲ و اصلاحات بعدی آن هستند و در صورت احراز شرایط از مزایای قانون یاد شده برخورد خواهند شد، افزود: کارگران شاغل در کارهای ساختمانی در موارد ذیل از شمول این قانون خارج هستند.
نماینده همدان خاطرنشان کرد: وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات و شرکت های دولتی وابسته به دولت، موسسات عمومی غیردولتی، شهرداری ها، بانک ها و موسسات عام المنفعه و نیز کارخانجات دارای پروانه بهره برداری اعم از اینکه انجام کار را به پیمانکار واگذار نمایند و یا خود انجام دهند، و نیز در مورد آن دسته از کارهای ساختمانی مشمول این قانون که انجام آنها از طریق انعقاد پیمان به پیمانکار واگذار می شود، حق بیمه کارگران پیمانکار براساس ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی وصول خواهد شد.
به گفته حاجی بابایی در خصوص تعهدات نیز این لایحه به حوادث و بیماری ها، غرامت و دستمزد، ازکارافتادگی، بازنشستگی و فوت اشاره می کند. هم چنین در رابطه با افراد خانواده بیمه شده نیز جهت برخورداری از خدمات موضوع بند الف این ماده، طبق ماده ۵۸ قانون تامین اجتماعی، در مورد بازماندگان طبق مواد ۸۱ و ۸۲ قانون یاد شده انجام می گیرد.
وی با اشاره به بخش دیگری از این لایحه تصریح کرد: در مواردی که کارهای ساختمانی مستلزم حق پروانه باشند مراجع مربوطه مکلفند صدور پروانه و منوط به ارائه رسید پرداخت حق بیمه برای هر متر مکعب در سطح زیربنا معادل چهار درصد حداقل دستمزد ماهانه سال برای پروانه به حساب سازمان تامین اجتماعی اعلام خواهد کرد به حساب دولت واریز کنند. وی افزود: درصورتی که کسی که باید پروانه را می گرفت و نتوانسته بگیرد، اگر اتفاقی برای کارگر بیفتد، علاوه بر خسارت های وارده باید حق بیمه تامین اجتماعی را نیز بپردازد.
این عضو هیات رییسه مجلس با اشاره به این که طبق این لایحه حق بیمه سهم بیمه شده معادل ۷ درصد دستمزد ماهانه خواهد بود، خاطرنشان کرد: در این لایحه دولت مکلف شده است معادل ۳ درصد ماخذ کسر حق بیمه موضوع این ماده به عنوان سهم مشارکت خود به سازمان تامین اجتماعی را پرداخت نماید و با توجه به اعلام تعداد کارگران تخمینی در سال دولت باید این اعتبار را در بودجه سالیانه پیش بینی کند.
وی ادامه داد: هم چنین نقل و انتقال سابقه پرداخت حق بیمه موضوع این قانون بین صندوق های بیمه و بازنشستگی بر اساس قوانین مربوط انجام می شود.
نماینده همدان یادآور شد: مشمولان این قانون در صورت دارا بودن یکی از شرایط زیر می توانند درخواست بازنشستگی نمایند;
۱) داشتن حداقل سابقه و سن مقرر در قانون تامین اجتماعی،
۲) داشتن ۳۵ سال کامل پرداخت حق بیمه. میزان مستمری بازنشستگی هم طبق قانون تامین اجتماعی تعیین می شود. بنابراین مستمری از کارافتادگی جزئی و کلی، نحوه محاسبه و میزان آن و تعیین درجه میزان از کارافتادگی جزئی و کلی تابع مقررات تامین اجتماعی خواهد بود. هم چنین شرایط بیمه شده متوفی، بازماندگان واجد شرایط بیمه شده متوفی، نحوه برقرای مستمری بازماندگان و سهم مستمری هریک از آنان طبق قانون تامین اجتماعی خواهند بود.
به گفته وی، از تاریخ تصویب این قانون آن دسته از مواد قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی مصوب ۱۳۵۲ و سایر قوانین مغایر با این قانون لغو می گردد.
حاجی بابایی یادآور شد: این لایحه که به صورت دوشوری به مجلس آمده به کمیسیون بهداشت و درمان رفته و شور اول آن تصویب شده است.
وی افزود: با توجه به اینکه ممکن است مجلس امسال نتواند این لایحه را به عنوان قانون مصوب کند، لذا برای اولویت بیشتر و برای این که بتوان در طول ۲ ماه آینده به قانون تبدیل شود، ۶۲ نفر از نمایندگان درخواست یک فوریت دادند.
در حالی که به گفته وزیر رفاه، ارائه پیشنهاد بیمه اجتماعی کارگران روزمزد ساختمانی از سخت ترین و دشوار ترین کارهای بیمه ای سال گذشته توصیف می شود و عبدالرضا مصری آن را از مترقی ترین و بهترین کارهای صورت گرفته در حوزه بیمه ای می داند و این پیشنهاد با تصویب نمایندگان مجلس و تایید شورای نگهبان تبدیل به قانون شد، اما با نظر خود نمایندگان در حال حاضر در حالت تعلیق به سر برده و مسکوت مانده است.
در این راستا، نمایندگان مجلس در ادامه بررسی بخش های هزینه ای لایحه بودجه سال ۸۷ مقرر کردند قانون بیمه های اجتماعی کارگران ساختمانی در سال ۸۷ لازم الاجرا نباشد. درحالی که مجلس ۳۰ مرداد سال جاری این قانون را تصویب کرد. نمایندگان مجلس با این استدلال که اجرای این قانون مشکلات عدیده ای را به همراه دارد و باعث افزایش قیمت مسکن می شود، مصوب کردند این قانون در سال ۸۷ لازم الاجرا نشود.
و اما این مصوبه مجلس هفتم مورد اعتراض و مخالفت نماینده تهران و دبیر کل خانه کارگر قرار گرفت. علیرضا محجوب همان زمان گفت: هنوز یک سال از گذشت تصویب این قانون در مجلس نمی گذرد و یکی از افتخارات مجلس هفتم تصویب قانون بیمه های اجتماعی کارگران بود که امروز با این مصوبه نقطه عکس آن طرح می شود اگر این گونه می خواستید این قانون را تصویب نمی کردید و اما رییس مجلس وقت - حداد عادل - در پاسخ به محجوب گفت: قانون بیمه های اجتماعی کارگران مغایر با انتظار کلی جامعه است. به دلیل اینکه در هنگام بررسی این بند لایحه بودجه سال آتی در کمیسیون تلفیق مقرر شد فعلا اجرای این قانون در کشور متوقف شود.
حداد عادل یاد آور شد: این بدان معنا نیست که پرونده قانون بیمه اجتماعی کارگران بسته شود. رییس مجلس از طراحان این قانون خواست تا با اصلاح قانون، طرحی اصلاحی با قید دو فوریت به مجلس ارائه کنند تا این موضوع بار دیگر در دستور کار مجلس قرار گیرد.
البته مخالفت اعضای کمیسیون عمران مجلس و وزیر مسکن، از مهمترین دلایل اجرا نشدن قانون بیمه کارگران ساختمانی عنوان شده است; چرا که به گمان مسوولان، اجرای قانون بیمه کارگران روزمزد ساختمانی می تواند، هزینه های ساخت وساز کشور و به دنبال آن قیمت مسکن را به طور چشمگیری افزایش دهد. وزیر مسکن نیز دلایل مخالفت وزارت مسکن با اجرای این قانون را برشمرد و گفت: بازار مسکن از افزایش عوامل مرتبط با بخش مسکن به شدت تاثیر می پذیرد. محمد سعیدی کیا افزود: بیمه کارگران ساختمانی یکی از موضوعاتی است که با اجرای آن قیمت ساخت و سازهای کشور افزایش پیدا می کند.
و اما رییس انجمن صنفی کارگران ساختمانی تهران و حومه می گوید: کارگران ساختمانی در طول سال بیش از شش ماه کار نمی کنند و در حقیقت نمی توانند که کار کنند و در این مدت هم همیشه با نیروهای انتظامی درگیر هستند. قادر بدری، با اشاره به جمعیت ۳۰۰ هزار نفری این صنف در استان تهران (بیش از ۱/۵ میلیون کارگر ساختمانی در کشور وجود دارد) چنین اظهار داشت: دولتمردان به کارگر توجه لازم را ندارند و اگر هم گاهی صحبت از کارگر می شود، در حد سخنرانی است. او افزود: تجربه چندین ساله به ما ثابت می کند که مشکلات کارگری کاهش نیافته است، زیرا ۹۵ درصد کارگران صنفی بیمه نیستند و با وجود گذشت بیش از دو ماه از تصویب قانون بیمه تامین اجتماعی در مجلس، این قانون هنوز به مرحله اجرا در نیامده است.
بدری تاکید کرد: حتی اگر قانون کار ناقص باشد، نمی توان ادعا کرد که با اصلاح آن مشکلات حل می شود، زیرا اگر این قانون به صورت کامل اجرا می شد، بسیاری از مشکلات جامعه کارگری تا به حال برطرف شده بود.
نکته جالب توجه در کش وقوس قانون بیمه کارگران ساختمانی این بود که حق بیمه ای که از کارفرمایان بابت این بیمه دریافت می شد، بلافاصله با افزایش سرسام آوری روبه رو شد و در حالی که در شرایط بیمه کارگران تغییری رخ نداده بود ، حق بیمه دریافتی یک باره افزایش یافت. تا آنجا که در بهمن ماه سال گذشته، کارفرمایان مشغول در بخش ساختمان، هنگامی که برای گرفتن پروانه کار مراجعه کردند، ناچار به پرداخت حق بیمه بیشتری شدند; حق بیمه ای که از کارفرمایان درخواست می شد، ناگهان ۳۳ برابر شده بود و این افزایش نارضایتی عمومی سرمایه گذاران در بخش مسکن را در پی داشت. بنابراین یکی از تبعات تصویب قانون بیمه کارگران ساختمانی زمانی خود را نشان داد که خود آنها هنوز طعم بیمه را نچشیده بودند.
در همین حال سرپرست دفتر برنامه ریزی بیمه های اجتماعی وزارت رفاه و تامین اجتماعی با اشاره به اتفاقات رخ داده در تصویب و اجرا نشدن قانون بیمه کارگران روزمزد ساختمانی در سال جاری و تاثیر آن بر افزایش قیمت مسکن، گفت: بیش از آنکه واقعیات عملی این قانون بر افزایش قیمت مسکن تاثیر داشته باشد، جو روانی آن اثرگذار بوده است. صمدا... فیروزی با طرح اینکه اگر در یک کارگاه نانوایی، کارفرمایی ۲۰ درصد سهم بیمه کارگرش را بپردازد، بدان معناست که بیمه باعث گرانی نان شده است، افزود: بر اساس فرمول موجود، حداقل دستمزد کارگر از ابتدا تا انتهای یک پروژه ساختمانی و به ازای هر مترمربع، بیش از ۵هزار تومان در سال گذشته محاسبه شده بود که این رقم در سال جاری به بیش از شش هزار تومان می رسد. حال اگر فرض کنیم حق بیمه پرداختی توسط کارفرما به ازای هر کارگر و هر متر مربع ساختمان هفت هزار تومان باشد، این رقم به کجای ساختمان برمی خورد. وی ادامه داد: نمی گوییم این رقم در قیمت تمام شده ساختمان اثر ندارد، اما این تاثیر به حدی نیست که یک مرتبه قیمت تمام شده مسکن را زیر و رو کند. از سوی دیگر این افزایش باید با خطرهای پیش روی یک کارگر سنجیده شود که کدام یک حایز اهمیت است. وی مشکل عمده پیش آمده را اطلاع رسانی نادرست دانست و تصریح کرد: به دلیل اطلاع رسانی نادرست، احساس شده بیمه این قشر باعث گرانی مسکن می شود; در حالی که ضرورت اجرای این قانون بسیار بیشتر از حد تصور است. فیروزی در پاسخ به اینکه یکی از اثرات ابتدایی قانون پس از تصویب آن، افزایش قیمت صدور پروانه ساختمانی بوده که با اعتراضاتی همراه شده بود، بیان کرد: این موضوع نیز به خاطر اطلاع رسانی نادرست است; به طوری که می توان برای آن نیز راهکار درستی تعریف کرد، مثلا تمامی هزینه صدور پروانه ساختمانی را یکجا مطالبه نکرد که این پیشنهاد در حال بررسی است. وی تصریح کرد: در حال حاضر با همکاری سازمان تامین اجتماعی در حال بررسی برای منطقه ای کردن بیمه کارگران ساختمانی هستیم تا بدین ترتیب حق بیمه کارگران بر حسب متراژ ساختمان یا منطقه محاسبه شود. وی عنوان کرد: سعی داریم هر چه زودتر اصلاحیه بیمه کارگران روزمزد ساختمانی را آماده و به هیات دولت ارسال کنیم که این اصلاحیه هم اکنون در حال تدوین است. فیروزی درباره ابلاغ قانون بیمه کارگران ساختمانی توسط رییس جمهور اظهار کرد: آنچه از طرف رییس جمهوراعلام شد، ابلاغ قانون تصویب شده در مجلس بود. حکم اجرایی قانون مستلزم آیین نامه ای است که باید تدوین شده و به تصویب هیات وزیران برسد، تا قابلیت اجرایی پیدا کند. وی افزود: توقف بیمه کارگران ساختمانی به معنای منتفی شدن قانون نیست، بلکه سعی داریم، با توجه به شرایط آن را به گونه ای تعدیل کنیم که اصل قضیه زیر سوال نرود; چرا که این قانون یکی از دستاوردهای ارزشمند نظام و دولت است که باید حفظ شود و استمرار یابد. فیروزی خاطرنشان کرد: مدعی نیستیم بهترین قانون را نوشته ایم و کسی نیز ادعا نکرده این کار بدون نقص است، باید کار را انجام داد، سپس عیب های آن را برطرف کرد.
● با تمام این شرایط، کارگر یعنی چه ؟!
اگر بخواهیم بدون غرض در خصوص افرادی که سخت ترین کارها را انجام می دهند و کمترین دستمزد را می گیرند اظهار نظر کنیم باید بگوییم که کارگر یعنی کسی که مجبور است نیروی کارش را بفروشد، اضافه ارزش تولید کند، به دلیل فروشنده نیروی کار بودن از هر نوع حق و حقوق انسانی محروم است و در یک کلام کسی که از زمین و آسمان آماج هجوم سرمایه و سرمایه دار است. این ها دردهای همه کارگران دنیاست. اما این روند وقتی به طبقه کارگر ایران و جوامعی چون ایران می رسد ابعادی نامناسب تر به خود می گیرد. در درون خود این جوامع نیز در برخی حوزه ها استثمار نیروی کار ضدانسانی تر می شود و بالاخره وقتی به حوزه هایی چون ساختمان می رسد به طور واقعی غیرقابل تحمل می گردد. بدین معنا که کارگر ساختمانی از همان بیمه اجتماعی ابتدایی برخی از کارگران بخش های دیگر هم برخوردار نیست. سوابق کار او هیچ مجوزی برای محاسبه حق بیمه اش حساب نمی شود. بیمه دوران پس از مرگ برای تامین معاش خانواده که به ورطه فساد نیفتند، از کارافتادگی، بازنشستگی و هر آنچه که نشانه ای از حقوق انسانی داشته باشد به او تعلق نمی گیرد. کار کارگر ساختمانی سخت ترین کارهاست، سوانح حین کار در این بخش از همه جا بیشتر است. مرگ کارگران در حین کار از همه جا گسترده تر و هولناک تر است. با همه این ها، کارگران بخش ساختمان تا امروز از هیچ بیمه ای برخودار نبوده و نیستند. در سال های اخیر فشار اعتراضات کارگران، دولت را مجبور کرد که بالاخره ولو در سطح متعارف دست به تنظیم برگه ای زیر نام «قانون بیمه کارگران ساختمانی» بزند. آنچه دولت و وزارت مسکن آماده کرده بود راهی مجلسی شد که موظف بود بر ناکارآمدی ها سرپوش بگذارد و با وجود تورم کمرشکن و معضلات فراوان، حتی یک بار هم تن به استیضاح وزرایی که احمدی نژاد بیکارشان کرد، نداد. این که اگر مصوبه دولت از توشیح مجلس نشینان می گذشت چه چیزی عاید کارگر ساختمانی می شد، معلوم است. اما کاراین مصوبه حتی به توشیح مجلسیان هفتم نیز نرسید و به محض طرح موضوع در نهاد قانون پردازی سرمایه، حاکمان مجلس یکباره غوغا به پا کردند که تصویب قانون بیمه کارگران ساختمانی موجب گرانی بیش از حد مسکن خواهد شد. این که چرا باید کلیه عوامل بنیادی موثر در افزایش بهای مسکن را پنهان ساخت و سپس پای اثرات بیمه کارگر ساختمانی را به این معادلات بازکرد، به راستی موضوعی است که جز کارگرستیزی هیچ چیز دیگری نمی تواند آن را توجیه کند.

نویسنده : کوروش شرفشاهی

منبع : روزنامه مردم سالاری