کنوانسیون حقوق معلولان را جدی بگیریم

تاریخ مشخصی برای حضور معلولان در جامعه بشری نمی توان ذکر کرد، چه به نظر می رسد این گروه در همیشه تاریخ حضور داشته اند لیکن آنچنان مشخص )خودخواسته، ناخواسته و اغلب به اجبار( بوده که هرگاه سخنی هم از آنان به میان آمده با نگرشی همراه با ترحم یا عناد و درشتی برخورد شده است، بدان سان که گویی جامعه اصولاً به آنها نیازی نداشته و ندارد. اما حکایت تاریخ سخت آموزنده است، آنچه دنیا امروز شاهد آن است، شکل گیری نهضتی است تا حقوق اولیه این گروه عظیم را به آنان بازگرداند. گروهی که در طول تاریخ سخت ترین محرومیت ها و آسیب ها را دیده اند، این روزها به آنچه همیشه خواسته اند قبول و پذیرفته شدن به عنوان انسان هایی که حق حیات و زندگی همچون دیگر شهروندان دارند نزدیک شده اند و این امر از مسیر «کنوانسیون جامع حقوق معلولان» محقق می شود که به تازگی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد پذیرفته و تصویب شده است. این کنوانسیون به عنوان بزرگ ترین دستاورد جامعه عظیم و بزرگ معلولان ویژگی های خاصی به خود گرفته است.
اولین کنوانسیون در هزاره سوم است که به تصویب می رسد، جامعه معلولان در تدوین آن نقش بزرگی ایفا کرده اند.
کنوانسیون در مورد بزرگ ترین اقلیت غیرنژادی در جهان است که جمعیتی بالغ بر ۶۵۰ میلیون نفر قریب ده درصد جمعیت جهان را شامل می شود. در نخستین روز گشوده شدن برای امضای کشورها بیش از ۸۸ کشور آن را امضا کردند که خود رکوردی برای سازمان ملل متحد در این زمینه محسوب می شود و تلاش ها برای تامین حقوق انسانی افراد دارای ناتوانی تاریخچه یی طولانی ندارد.
به نظر می رسد بعد از جنگ جهانی دوم است که با توجه به رشد دانش پزشکی و نیز علوم اجتماعی، تغییرات نسبتاً مهمی در جوامع اروپایی، امریکایی نسبت به این موضوع پدیدار می شود که زمینه ساز حضور بیشتر معلولان در جوامع خود می شود.
گسترش مراکز توانبخشی، تهیه و تولید وسایل کمک توانبخشی، ساخت شهرک های ویژه معلولان جنگی باقی مانده از جنگ جهانی دوم و... در این امر دخیل بوده اند. لیکن بیشترین فعالیت ها از سال ۱۹۸۰ به بعد صورت گرفته است.
تعیین سال ۱۹۸۱ به عنوان سال جهانی معلولان و نیز دهه ۱۹۹۳-۱۹۸۲ به عنوان دهه جهانی معلولان و تدوین برنامه اقدام جهانی برای معلولان حاصل این نگاه پیشرو است. به رغم این کارها و نیز تدوین قوانین استاندارد برای حضور معلولان در جامعه و نیز برگزاری دهه معلولان در آسیا و آفریقا و سال معلولان اروپایی )۲۰۰۳(، نتایج آن گونه که انتظار می رفت حاصل نشد.
از همین رو در دهه ۹۰ معلولان دو بار در سازمان ملل متحد برای تصویب کنوانسیون اقدام کردند که با شکست روبه رو شد اما در سال ۲۰۰۱ پیشنهاد مکزیک برای تدوین آن مورد تصویب قرار گرفت و کمیته یی از سوی مجمع عمومی برای این منظور در نظر گرفته شد. این کمیته در طول سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۶ با انجام ساعت ها مطالعه و جلسات ۷گانه اصلی خود سرانجام در دسامبر ۲۰۰۶ کنوانسیون حاضر را تصویب و در روز ۳۰ مارس ۲۰۰۷ یا دهم فروردین ۱۳۸۶ برای امضای کشورها آن را گشود. این مهمترین دستاورد در زمینه تامین حقوق معلولان است.
به نظر می رسد توقع زیادی که در بین جامعه معلولان و نیز کارشناسان حوزه معلولیت، توانبخشی و علوم اجتماعی نسبت بدان وجود دارد، در جامع بودن آن است. تعمق در متن کنوانسیون نشان دهنده آن است که تقریباً تمامی جنبه های انسانی و حقوقی مرتبط با افراد دارای ناتوانی به خوبی پوشش داده شده است و کشورها می توانند به راحتی با داشتن حق تحفظ نسبت به تصویب و اجرای کنوانسیون در حیطه مقررات و قوانین خود اقدام کنند.
اما نکته قابل توجه، تاخیر نگران کننده در امضای ایران بر این سند است. به شخصه انتظار داشتم تا در همان روز اول گشوده شدن سند، ما نیز آن را امضا می کردیم اما این انتظار بحق نه تنها برآورده نشد بلکه این روزها کمی هم بر نگرانی ها افزوده شده است. این در حالی است که به رغم سخنان همکاران در بهزیستی، نشانه امیدوارکننده یی هم به چشم نمی خورد.
به نظر می رسد تلاش ها در مجموعه سازمان بهزیستی، وزارت رفاه، جوامع غیردولتی معلولان و البته وزارت امور خارجه باید گسترده تر از قبل انجام شود تا ان شاءالله شاهد تحقق این امر باشیم. این در حالی است که در این زمینه می توان به دو نکته حائز اهمیت اشاره کرد: اول اینکه ما در سال ۱۳۸۳، قانون جامع حقوق معلولان را در مجلس تصویب کرده ایم.
هر چند این قانون با مشکلات و مسائلی روبه رو است که باید در تجدیدنظر جبران شود اما این پیشگامی خود دلیلی است که ما می توانستیم در امضای کنوانسیون نیز جزء پیشگامان باشیم. نگاه اسلامی ما به موضوع نشان می دهد که ما وظیفه یی دوچندان نسبت به تضمین حقوق انسانی این قشر از جامعه داریم. دوم اینکه امکان امضای کنوانسیون به صورت مشروط )Optional( نیز وجود دارد که تعداد زیادی از کشورها به همین شیوه امضا کرده اند تا در هنگام تصویب آن در پارلمان های خود نسبت به موارد خاصی که مغایر با قوانین جاری خود است، اقدام کنند.
بنابراین در شرایط کنونی، اولویت نخست را باید به امضای کنوانسیون اختصاص داد و در این مسیر همه دوستانی که می توانند باید در زمینه آگاه سازی و روشن کردن افکار عمومی و مسوولان تلاش کنند. این کار نیز باید بدون هیچ گونه شائبه سیاسی انجام شود تا از مشکلاتی که این طرز تلقی و تفکر می تواند در نهایت به عدم امضای کنوانسیون بینجامد، جلوگیری کند.
هنوز تا تامین حقوق نادیده گرفته شده معلولان در جامعه راه درازی در پیش داریم. در این مسیر باید با توکل به خداوند متعال و امید به یاری همه دوستان به ویژه دوستان دارای ناتوانی و همه دست اندرکاران، تلاش ها را دوچندان کرد.

دکتر محمد کمالی

منبع : سایت دکتر محمد کمالی