سه شنبه, ۱۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 30 April, 2024
مجله ویستا

آینه‌ داستان‌های‌ درونی‌


آینه‌ داستان‌های‌ درونی‌
معنی‌ رویا ، از دیدگاه‌ فردی‌ معمولی‌، احتمالا جالب‌ترین‌ پرسش‌ آن‌ است‌ كه‌ آیا رویاها دارای‌ معنی‌ هستند؟ در طی‌ سالها، بعضی‌ از پژوهشگران‌ گفته‌اند كه‌ رویاها معنی‌دارند و بعضی‌ دیگر عنوان‌ كرده‌اند كه‌ رویاها معنی‌ ندارند. پژوهشگرانی‌ نیز عقیده‌ دارند كه‌ محتوای‌ رویاها را بایستی‌ در چارچوب‌ مساله‌ عمده‌تر عصب‌ فیزیولوژی‌ مغز نگریست‌.
● فروید، رویاهای‌ نمادین‌ و تغییر شكل‌ یافته‌
فروید رویاها را ناشی‌ از نیازهای‌ برآورده‌ نشده‌ می‌دانست‌. او عقیده‌ داشت‌ كه‌ رویاها همچون‌ سوپاپ‌ اطمینان‌ عمل‌ می‌كنند تا نیازهای‌ برآورده‌ نشده‌ را برآورده‌ كنند.
رویاها به‌ تخلیه‌ انرژی‌ می‌انجامند كه‌ اگر چنین‌ نشود ممكن‌ است‌ به‌ اعمالی‌ منجر شود كه‌ باعث‌ تعارضات‌ میان‌ فردی‌، احساس‌ گناه‌ یا اضطراب‌ شوند. فروید استدلال‌ می‌كند كه‌ از رویاها می‌توان‌ برای‌ درك‌ انگیزش‌ ناهشیار استفاده‌ كرد. از نظر او نیازهای‌ برآورده‌ نشده‌ زیربنای‌ رویاها، خود را به‌ صورت‌ علایقی‌، بویژه‌ علایق‌ جنسی‌، نشان‌ می‌دهند كه‌ فرض‌ می‌شود محصول‌ نهاد و مدفون‌ در عمق‌ ناهشیارند.
بسیاری‌ از انگیزه‌ها در تعارض‌ مستقیم‌ با وجدان‌ و فراخود هستند و بنابراین‌، انرژی‌ زیادی‌ برای‌ عقب‌ راندن‌ آنها به‌ سمت‌ ناهشیاری‌ مورد نیاز است‌. بر اساس‌ نظریه‌ فروید، این‌ علایق‌ نیرومندتر می‌شوند و سرانجام‌ راه‌ خود را به‌ هشیاری‌ باز می‌كنند. فروید فرض‌ می‌كند كه‌ خود (ego) برای‌ اجتناب‌ از این‌ تعارض‌، تصاویر ذهنی‌ غیرقابل‌ قبول‌ ناشی‌ از نیازها را به‌ تصاویر ذهنی‌ قابل‌ قبول‌ تبدیل‌ می‌كند بویژه‌ به‌ صورت‌ نمادهای‌ همگانی‌. البته‌ فروید عقیده‌ نداشت‌ كه‌ نمادهای‌ همگانی‌ در محتوای‌ ظاهری‌ رویاست‌. او اغلب‌ برای‌ شناسایی‌ محتوای‌ نهفته‌ رویا، از بیماران‌ می‌خواست‌ كه‌ محتوای‌ ظاهری‌ رویاهایشان‌ را تداعی‌ آزاد كنند. برخلاف‌ بعضی‌ از نظریه‌پردازان‌ معاصر، فروید رویاها را معنی‌دار می‌دانست‌ و عقیده‌ داشت‌ امكان‌ تحلیل‌ جزیی‌ترین‌ رویاها و دستیابی‌ به‌ معنی‌ آن‌ وجود دارد.
● هاپسون‌: رویاهای‌ شفاف‌ و تغییر نیافته‌
هاپسون‌ (۱۹۸۸) از این‌ موضع‌ شروع‌ كرد كه‌ رویا ناشی‌ از حالتی‌ عصبی‌ (حالت‌ REM) است‌ و محتوای‌ آن‌ بعد از ورود فرد به‌ این‌ حالت‌ آشكار می‌شود. تجارب‌ حسی‌ یا توهمات‌ اساسا از خاطرات‌ منشا می‌گیرند و سپس‌ مغز تلاش‌ می‌كند با داستان‌ یا حكایتی‌ به‌ آنها معنی‌ دهد. داستان‌ها ممكن‌ است‌ شبیه‌ داستان‌های‌ قبلی‌ باشند، ولی‌ معمولا منحصر به‌ فردند، حتی‌ اگر موضوع‌ اصلی‌ داستان‌های‌ مختلف‌ نیز یكسان‌ باشد. بر طبق‌ نظر هاپسون‌ رویاها شفاف‌ و ویرایش‌ نشده‌ هستند. هاپسون‌ می‌گوید كه‌ رویاهای‌ معنی‌دار، بدون‌ تغییر و غالبا سرشار از تكانه‌های‌ تعارضی‌اند. این‌ نظر با دیدگاه‌ فروید مبنی‌ بر اینكه‌ رویاها مبهم‌ و تغییر شكل‌ یافته‌اند، مغایر است‌. هاپسون‌ عقیده‌ دارد كه‌ رویاها آیینه‌ داستان‌های‌ درونی‌ ما هستند. برای‌ درك‌ رویاها بایستی‌ به‌ حكایتی‌ نگاه‌ كرد كه‌ محتوای‌ متفاوتی‌ را یدك‌ می‌كشد. او همچنین‌ عقیده‌ دارد كه‌ رویاها خلاقانه‌اند. در خلال‌ خواب‌ اندیشه‌های‌ جدید و راه‌حل‌های‌ نو، بطور هشیار یا ناهشیار، از دنیای‌ ذهنی‌ درون‌ ما مشتق‌ می‌شوند. سرانجام‌ اینكه‌ او معتقد است‌ رویاها سرگرم‌ كننده‌اند. بنابراین‌ انسان‌ نیاز دارد آنها را بپذیرد و از آنها لذت‌ ببرد.
● كریك‌ و میچیسون‌: رویاهای‌ بی‌معنی‌
بر طبق‌ نظریه‌ كریك‌ و میچیسون‌ محتوای‌ رویاها اندك‌ معنایی‌ دارند یا هیچ‌ معنایی‌ ندارند. آنها مدعی‌ بودند كه‌ رویاها تنها استفاده‌ از خاطرات‌ ذخیره‌ شده‌ برای‌ معنی‌ بخشیدن‌ به‌ فعال‌ سازی‌ تصادفی‌ هستند. آنها استدلال‌ می‌كنند كه‌ فعال‌سازی‌ تصادفی‌ علت‌ عجیب‌ و غریب‌ بودن‌، نداشتن‌ رابطه‌ منطقی‌ و عدم‌ انسجام‌ رویاها است‌. اگر چه‌ محتوای‌ رویاها مهم‌ فرض‌ نمی‌شوند، با وجود این‌، آنها باور دارند كه‌ خواب‌ رم‌ فرایند مهمی‌ است‌ كه‌ برای‌ پر بازده‌تر كردن‌ ذخیره‌سازی‌ مواد در شبكه‌یی‌ هم‌ پیوند طراحی‌ شده‌ است‌. آنها عنوان‌ كردند كه‌ عملكرد خواب‌ عبارت‌ است‌ از شیوه‌های‌ خاص‌ نامطلوب‌ تعاملات‌ در شبكه‌ سلولی‌ كرتكس‌ مركزی‌.
ما معتقدیم‌ كه‌ این‌ كار به‌ وسیله‌ خواب‌ رم‌ با استفاده‌ از ساز و كار یادگیری‌ وارونه‌ در مغز، به‌ گونه‌یی‌ انجام‌ می‌شود كه‌ ردیابی‌ رویاهای‌ ناهشیار در مغز تضعیف‌ می‌شود و نه‌ نیرومند. به‌ نظر آنها رویا دیدن‌ بر خیال‌پردازی‌ و وسواس‌ در حالت‌ بیداری‌ تاثیر می‌گذارد. به‌ بیان‌ دیگر، اگرچه‌ آنها معتقد نیستند كه‌ محتوای‌ رویاها مهمند، اما قبول‌ دارند كه‌ در مهیاسازی‌ مغز برای‌ عملكرد مطلوب‌ در حالت‌ بیداری‌ موثرند.
● كارترایت‌: رویاها در حكم‌ پردازش‌ اطلاعات‌
مطالعات‌ در مورد محتوای‌ رویاها نشان‌ می‌دهد كه‌ آنها مرتب‌ و منظم‌ هستند محتوای‌ رویاها الگوهای‌ ؤابتی‌ را از یك‌ شب‌ به‌ شب‌ بعد و نیز در خلال‌ یك‌ شب‌ نشان‌ می‌دهند. كارترایت‌ (۱۹۹۰) نشان‌ داده‌ است‌ كه‌ مرتب‌ و منظم‌ بودن‌ رویاها به‌ حالت‌ هیجان‌ بیننده‌ رویا مربوط‌ است‌. او می‌گوید این‌ حالات‌ عاطفی‌ شبكه‌یی‌ از خاطرات‌ را فعال‌ می‌سازد و لذا در طی‌ شب‌، محتوای‌ رویاهای‌ مختلف‌، موضوع‌ مشتركی‌ را منعكس‌ می‌كند. منظور آن‌ است‌ كه‌ با نمونه‌گیری‌ از رویاهای‌ طی‌ شب‌ می‌توان‌ موضوع‌ آن‌ را مشخص كرد.
كارترایت‌ دریافت‌ كه‌ اگر فرد در حالت‌ هیجانی‌ یا عاطفی‌ باشد، زمان‌ وارد شدن‌ به‌ خواب‌ REM در او كوتاهتر می‌شود. این‌ بدین‌ معنی‌ است‌ كه‌ در حالت‌ هیجان‌ سریع‌تر وارد خواب‌ REM می‌شویم‌. توجه‌ كنید كه‌ این‌ یافته‌ها با پژوهش‌های‌ صورت‌ گرفته‌ در مورد نقش‌ خواب‌ REM به‌ هنگام‌ تهدید خود (ego) هماهنگی‌ دارند.
بر اساس‌ نظریه‌ كارترایت‌ رویاها بویژه‌ حالت‌ REM كاركرد بسیار مهمی‌ دارند: آنها این‌ مفاهیم‌ را كه‌ چه‌ كسی‌ هستیم‌ و چگونه‌ عمل‌ می‌كنیم‌ بازنگری‌، تكرار و بازشناسی‌ می‌كند. كارترایت‌ ادعا می‌كند كه‌ رویا را می‌توان‌ در حكم‌ پردازش‌ اطلاعات‌ دانست‌. رویاهای‌ فعال‌ شده‌ توسط‌ حالات‌ عاطفی‌ شدید برای‌ تحلیل‌ خود بسیار ارزشمندند، زیرا معنی‌ شخصی‌ دارند. رویاهایی‌ كه‌ كمتر هیجانی‌ اند، فقط‌ تركیب‌ ساده‌ اطلاعات‌اند.
● كرامر: معنی‌ كابوس‌
كابوس‌ در میان‌ كودكان‌ ۳ تا ۵ سال‌ رایج‌تر است‌. از ۵ سالگی‌ به‌ بعد، اكثر كودكان‌ از آن‌ خلاص‌ می‌شوند. با وجود این‌ بزرگسالان‌ بارها و بارها كابوس‌ را تجربه‌ می‌كنند. كرامر (۱۹۹۰) مساله‌ كابوس‌ را در سربازان‌ جنگ‌ ویتنام‌، كه‌ مبتلا به‌ استرس‌ پس‌ از سانحه‌ بودند، مورد مطالعه‌ قرار داد. رویاهای‌ این‌ افراد صحنه‌های‌ جنگی‌ زیادی‌ داشت‌. برپایه‌ مقایسه‌، گروه‌ كنترل‌، كرامر نتیجه‌ گرفت‌ كه‌ رویاهای‌ سربازان‌ كار كشته‌ تلاش‌ مشتركی‌ را برای‌ جذب‌ تجارب‌ جنگی‌ منعكس‌ می‌كند كه‌ برای‌ خودپنداره‌ آنها بسیار تهدید كننده‌ است‌. عاملی‌ كه‌ مانع‌ حل‌ مشكل‌ می‌شد و بنابراین‌ كابوس‌ها ادامه‌ می‌یافت‌ آن‌ بود كه‌ بسیاری‌ از سربازان‌ قدیمی‌ در ویتنام‌ دست‌ به‌ اعمال‌ خلاف‌ زده‌ بودند و حال‌ بایستی‌ با آن‌ اعمال‌ به‌ جامعه‌یی‌ باز می‌گشتند كه‌ در آن‌ خشونت‌ نادیده‌ گرفته‌ نمی‌شد.
كرامر (۱۹۹۰) نشان‌ داد كه‌ رویاها چیزی‌ بیش‌ از تركیب‌ اطلاعات‌ هستند؛ آنها فرایند برون‌سازی‌ را نیز به‌ عهده‌ دارند. در برون‌سازی‌، فرد ساختارهای‌ شناختی‌ جدیدی‌ را برای‌ برخورد با پیچیدگی‌ اطلاعات‌ زندگی‌ خود ایجاد می‌كند. موضوع‌ اصلی‌ رویاهای‌ بسیاری‌ از سربازان‌ آن‌ بود كه‌ چگونه‌ با زندگی‌ كنار بیایند. كرامر این‌ مطلب‌ را استعاره‌یی‌ برای‌ همه‌ رویاها تلقی‌ می‌كند در رویاها می‌كوشیم‌ تا با تجارب‌ سازش‌ پیدا كنیم‌ و با این‌ كار قادر به‌ حركت‌ كردن‌ به‌ جلو هستیم‌.
● رویابینی‌ روشن‌
اگرچه‌ افراد در رویاهای‌ خود مشاهده‌گران‌ منفعلی‌ هستند، اما شواهدی‌ وجود دارد دال‌ براینكه‌ می‌توان‌ یاد گرفت‌ فعالانه‌، همانند حالت‌ بیداری‌، در رویاهای‌ خود شركت‌ كرد. در این‌ حالت‌ كه‌ رویابینی‌ روشن‌ نام‌ دارد می‌توانیم‌ تصمیم‌ بگیریم‌ كه‌ می‌خواهیم‌ با توهماتی‌ كه‌ تجربه‌ می‌كنیم‌ چه‌ كنیم‌. برای‌ مثال‌ اگر خواب‌ می‌بینیم‌ كه‌ در حال‌ راه‌ رفتن‌ در راهرو هستیم‌، می‌توانیم‌ تصمیم‌ بگیریم‌ به‌ راست‌ بپیچیم‌ یا چپ‌، دری‌ را باز كنیم‌ و ببینیم‌ چه‌ چیزی‌ در داخل‌ اتاق‌ است‌. می‌توانیم‌ با مردم‌ حرف‌ بزنیم‌ و از آنها بخواهیم‌ كارهایی‌ را انجام‌ دهند؛ اگر اتفاقی‌ كه‌ در حال‌ رخ‌ دادن‌ است‌ جالب‌ نباشد، می‌توانیم‌ محیط‌ را ترك‌ كنیم‌. می‌توانیم‌ تهدید كنیم‌ و بجنگیم‌. در رویاهای‌ روشن‌ می‌توان‌ دست‌ به‌ اعمال‌ فوق‌العاده‌ جسمی‌ و روانی‌ زد زیرا قوانین‌ فیزیكی‌ فرد را محدود نمی‌كند. می‌توان‌ پرواز كرد، پرید، از ماشین‌ها عبور كرد، یا از زمانی‌ به‌ زمان‌ دیگر رفت‌. افرادی‌ كه‌ آموخته‌اند رویاهای‌ روشن‌ ببینند، اغلب‌ در این‌ كار پیشرفت‌ كرده‌اند، بطوری‌ كه‌ می‌توانند وارد دنیایی‌ شوند كه‌ كاملاص تحت‌ كنترل‌ آنهاست‌. مطالعات‌ در مورد رویای‌ روشن‌ نشان‌ می‌دهد كه‌ این‌ نوع‌ خواب‌ دیدن‌ هم‌ سرگرم‌ كننده‌ و هم‌ به‌ واسطه‌ نقش‌ آن‌ در خودشناسی‌ و تسلط‌ برخویشتن‌ حایز اهمیت‌ است‌.
● رویای‌ روشن‌ و سلامتی‌
به‌ نظر می‌رسد كه‌ رویای‌ روشن‌ تاثیر زیادی‌ بر سلامتی‌ فرد دارد. رویای‌ روشن‌ در تقویت‌ اعتماد به‌ نفس‌،مهار و احساسات‌ و خوش‌بینی‌ كه‌ همه‌ با سلامتی‌ در ارتباط‌ است‌، تاثیر می‌گذارد. لازم‌ است‌ این‌ شواهد كه‌ بیشتر توصیفی‌ هستند به‌ كمك‌ مطالعات‌ آزمایشگاهی‌ بررسی‌ و تایید شوند.
● رویابینی‌ روشن‌ به‌ مثابه‌ داشتن‌ اختیار
در این‌ نوع‌ رویا افراد، موقعیت‌ها و چیزها به‌ نظر كمتر تهدید كننده‌ می‌رسند. در نتیجه‌ می‌توان‌ با افراد، موقعیت‌ها و كارهای‌ تهدید كننده‌ مقابله‌ كرد و نحوه‌ روبرو شدن‌ با آنها را آموخت‌. برای‌ مثال‌ افرادی‌ كه‌ در حالت‌ بیداری‌ قادر نیستند با والدین‌ خود روبرو شوند، می‌توانند در رویا این‌ كار را بكنند. واضح‌ است‌ كه‌ آنها با این‌ كار می‌توانند یادگیری‌ را به‌ حالت‌ بیداری‌ انتقال‌ دهند.
از آنجایی‌ كه‌ امكان‌ دستكاری‌ محتوای‌ رویا وجود دارد، بیننده‌ رویا می‌تواند فعالانه‌ با مكان‌ها، موقعیت‌ها یا اشخاصی‌ كه‌ منبع‌ اضطراب‌ و تعارض‌ هستند، ارتباط‌ برقرار كند و اضطراب‌ یا تعارض‌ را حل‌ كند. افراد حتی‌ ممكن‌ است‌ با تصرف‌ بدن‌ شخص دیگر، دید جدیدی‌ نسبت‌ به‌ موقعیتی‌ خاص‌ به‌ دست‌ آورند. براساس‌ گزارش‌های‌ بالینی‌، بعضی‌ افراد در خواب‌ از بدن‌ خود جدا می‌شوند و به‌ بدن‌ شخص دیگر می‌روند و آن‌ را تصرف‌ می‌كنند.

افشین‌ ارجمند
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید