شرق هدف ناتو

● درآمد:
ماحصل دو جنگ جهانی اول و دوم، شكل‌گیری سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی بود. علت تاسیس سازمان‌های بین‌المللی تنظیم و به قاعده درآوردن ارتباطات بین‌المللی است. از طریق این نوع ارتباطات بین‌المللی سهم صلح و امنیت نسبت به جنگ بیشتر خواهد شد. بنابراین باید سازمان‌های بین‌المللی را به عنوان كارگزاران نظام بین‌المللی و مكانیسم همبستگی مورد ارزیابی قرار داد. از جمله سازمان‌های تاثیرگذار در نظام جهانی، سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) است. كشورهای اروپایی به خاطر خستگی ناشی از دو جنگ جهانی اول و دوم و عدم كارایی لازم در برابر تهدیدات شوروی سابق، دست نیاز به سوی آمریكا دراز كردند. (ایالات متحده آمریكا به خاطر سیاست‌های بی‌طرفانه خود براساس دكترین مونروئه در طول دو جنگ جهانی، به یك قطب اقتصادی قوی تبدیل شده بود.) بدین ترتیب سازمان پیمان آتلانتیك شمالی(ناتو) با همكاری كشورهای اروپایی، كانادا و ایالات متحده آمریكا در ۴ آوریل ۱۹۴۹ تاسیس گردید.
● رویكرد ناتو به شرق
اهداف اولیه ناتو امنیت دسته‌جمعی كشورهای عضو در مقابل تهدیدات اتحاد جماهیر شوروی كه در قالب پیمان ورشو صورت می‌گرفت، بود. در طول دوران جنگ سرد تمام فعالیت‌های ناتو در مقابل همتای شرقی خود تعریف می‌شد. دشمن اصلی ناتو در دوران جنگ سرد شوروی و اندیشه‌های كمونیسم بود. به عبارتی دیگر فلسفه شكل‌گیری ناتو به خاطر تهدیدات كمونیسم بود و ناتو در راستای این استراتژی برنامه‌های متفاوت خود را دنبال می‌كرد. تا اینكه با از بین رفتن اردوگاه شرق، «دفاع سرزمینی» و «دفاع ایدئولوژیك» كه برای سازمان آتلانتیك شمالی از اولویت ویژه‌ای برخوردار بود، اهمیت سابق خود را از دست داد و همه منتظر بودند ناتو هم مثل همتای شرقی خود از بین برود. ولی سازمان آتلانتیك شمالی به خاطر دو دلیل همچنان رسالت خود را ادامه می‌دهد:
۱) ناتو معرف اردوگاه كاپیتالیسم بود. لیبرال دموكراسی هم زائیده كاپیتالیسم می‌باشد. بدین‌ترتیب با فروپاشی كمونیسم، عرصه برای گسترش اندیشه كاپیتالیسم فراهم شد. بقای ناتو و تعریف جدید از این پیمان كمك بسیار شایانی برای گسترش لیبرال دموكراسی است.
۲) رهبری ایالات متحده آمریكا بر این سازمان است. كاخ سفید نفوذ بسیار قوی و سنتی در ناتو دارد و بدون شك سیاست‌های آمریكا در راهبردهای جدید ناتو تاثیرگذار است.
با این شرایط سازمان پیمان آتلانتیك شمالی بعد از جنگ سرد علاوه بر حفظ خود به عنوان یك پیمان نظامی، افق نگرشی خود را تغییر داد و از موقعیت اروپایی صرف به موقعیت جهانی روی آورد. بدین ترتیب دخالت ناتو در بحران‌های كوچك و بزرگ در نقاط مختلف جهان، جایگزین دشمن سنتی یعنی كمونیسم گردید. لشكركشی ناتو در مناطق بحرانی در ذیل سازمان‌ ملل متحد، كار ویژه جدید سازمان پیمان آتلانتیك شمالی است. (بحران كوزوو و جنگ با طالبان در افغانستان)
● رویكرد ناتو از غرب به شرق دو دلیل مهم دارد:
۱) امروزه بحث معضل امنیت در جهان به یك دلمشغولی اساسی برای دولت‌ها تبدیل شده است. بدین ترتیب كشورهای مختلف برای دوری از معضل امنیت اشتیاق زیادی به پیمان‌های دسته‌جمعی دارند. این اشتیاق كشورها را امروزه ناتو با گسترش خود در عرصه بین‌المللی درصدد برطرف كردن آن است. مبارزه تروریسم مركز ثقل همكاری كشورها با ناتو است. برای اینكه مبارزه با تروریسم منافع مشترك ناتو و دیگر كشورهاست.
۲) مبحث انرژی در شرق است. یكی از چالش‌های مهم در اروپا تامین انرژی در این قاره است. با گسترش ناتو به شرق بخصوص آسیای میانه و قفقاز و عضویت كشورهای این منطقه به ناتو تا حدودی بحران انرژی در اروپا را مرتفع خواهد كرد. به موازات دو علت فوق برای گسترش و نفوذ ناتو به شرق، یك نكته اساسی و مهم وجود دارد كه با هدایت آمریكا در ناتو، گسترش این سازمان در شرق موجب نگرانی روسیه كه زمانی یك قدرت برتر در مقابل آمریكا بود، شده است. با عضویت كشورهای استقلال‌یافته به ناتو حیاط خلوت روسیه از بین خواهد رفت و كرملین در محاصره ناتو قرار خواهد گرفت و از مانورهای سیاسی روسیه كاسته خواهد شد.
● سخن آخر
ایالات متحده آمریكا بعد از فروپاشی نظام دوقطبی و خارج شدن شوروی از گردونه بازیگران قدرتمند جهانی، از طریق سازمان‌های كوچك‌تر نسبت به سازمان ملل متحد به دنبال نقش‌آفرینی در نظام جهانی است، ناتو یكی از این سازمان‌هاست. امروزه آمریكا به خاطر شكل‌گیری سخت اجماع در سازمان ملل متحد برای نقش‌آفرینی در سراسر گیتی، رویكرد خود را از طریق مجامع و سازمان‌های كوچك و یكدست پیگیری می‌كند. واشنگتن استراتژی سیاسی و اقتصادی در سطح كلان بین‌المللی را از طریق جی‌۸ دنبال می‌كند. برای اینكه اعضای جی‌۸ از هم‌پیمانان آمریكا هستند و كاخ سفید با اجرایی شدن تصمیمات اتخاذ شده در جی‌۸ با مشكلی روبه‌‌رو نیست، از طرف دیگر آمریكا بخشی از استراتژی نظامی خود را از طریق ناتو دنبال می‌كند. برای مثال جنگ ناتو در افغانستان با طالبان. به عبارتی دیگر می‌توان گفت ناتو به بازوی نظامی آمریكا تبدیل شده است. به هر حال، نقش‌آفرینی سازمان آتلانتیك شمالی بعد از فروپاشی نظام دوقطبی بیشتر شده است. ناتو علاوه بر جنبه نظامی در دیگر مولفه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی فعالیت‌های زیادی را در دستور كار دارد. امروز ناتو یكی از پركارترین سازمان‌های به وجود آمده بعد از جنگ جهانی دوم است. حركت شتابنده ناتو به سوی شرق آن هم در تمام مولفه‌های ذكر شده حكایت از آن دارد كه شناسنامه ناتو ممهور به شرق هم شده است و دیگر نمی‌توان صرفا یك تعریف غربی از ناتو ارائه داد.

علی كرمی

منبع : روزنامه تهران امروز