موسس فقه جعفری

امام جعفر صادق (ع) در پگاه روز جمعه یا دوشنبه هفدهم ربیع الاول سال ۸۰ هجری، معروف به سال قحطی، در مدینه دیده به جهان گشود. اما بنا به گفته شیخ مفید و شیخ کلینی، ولادت آن حضرت در سال ۸۳ هجری اتفاق افتاده است. لیکن ابن طلحه روایت نخست را صحیح ‌تر می ‌داند و ابن‌خشاب نیز در این باره می گوید: چنانکه ذراع برای ما نقل کرده، روایت نخست، سال ۸۰ هجری، صحیح است. وفات آن امام (ع) در دوشنبه روزی از ماه شوال و بنا به نوشته مولف جنات الخلود در ۲۵ شوال و به روایتی نیمه ماه رجب سال ۱۴۸ هجری روی داده است. با این حساب می‌توان عمر آن حضرت را ۶۸ یا ۶۵ سال گفت که از این مقدار ۱۲ سال و چند روزی و یا ۱۵ سال با جدش امام زین العابدین (ع) معاصر بوده و ۱۹ سال با پدرش و ۳۴ سال پس از پدرش زیسته است که همین مدت، دوران خلافت و امامت آن حضرت به شمار می‌آید و نیز بقیه مدتی است که سلطنت هشام بن عبد الملک و خلافت ولید بن یزید بن عبد الملک و یزید بن ولید عبد الملک، ملقب به ناقص، ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد ادامه داشته است. کنیه مادر امام (ع) را ام فروه گفته‌‌اند. برخی نیز کنیه او را ام القاسم نوشته و اسم او را قریبه یا فاطمه ذکر کرده‌اند. کنیه آن حضرت ابوعبد الله بوده است و این کنیه از دیگر کنیه ‌های وی معروف‌ تر و مشهور تر است. محمد بن طلحه می گوید: برخی کنیه آن حضرت را ابو اسماعیل دانسته ‌اند. ابن شهر آشوب نیز در کتاب مناقب می‌ گوید: آن حضرت مکنی به ابو عبد الله و ابو اسماعیل و کنیه خاص وی ابو موسی بوده است. آن حضرت القاب چندی داشت که مشهور ترین آنها صادق، صابر، فاضل و طاهر بود. از آنجا که وی در بیان و گفتار راستگو بود، او را صادق خواندند.
● فضایل امام جعفر صادق (ع)
مناقب و فضایل آن حضرت بسیار است که به اختصار از آنها یاد می ‌کنیم؛ فضایل امام صادق بیش از آن است که بتوان ذکر کرد. از شیخ مفید نقل شده است علومی که از آن حضرت نقل کرده‌ اند به اندازه‌ای است که ره‌توشه کاروانیان شد و نامش در همه جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (ع) بیشترین نقل ها را از امام صادق کرده ‌اند. هیچ یک از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه که از آن حضرت بهره برده ‌اند از دیگران سود نبرده ‌اند. محدثان، نام راویان موثق آن حضرت را جمع کرده ‌اند که شمار آنها، با صرف نظر از اختلاف در عقیده و گفتار، به چهار هزار نفر می‌ رسد. بیشترین حجم روایات، احادیثی است که از امام صادق‌(ع) نقل شده است. اهمیت معارف منقول از جعفر بن محمد (ص) به میزانی است که شیعه به ایشان منسوب شده است؛ «شیعه جعفری.» کمتر مسئله دینی (اعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی) بدون رجوع به قول امام صادق (ع) قابل حل است.
کثرت روایات منقول از امام صادق (ع) به دو دلیل است؛ یکی اینکه از دیگر ائمه، عمر بیشتری نصیب ایشان شد و ایشان با شصت و پنج سال عمر، شیخ الائمه محسوب می شود (۱۴۸ - ۸۳ هجری) ، و دیگر اینکه به مراتب مهم تر از اولی است، شرایط زمانی خاص حیات امام صادق (ع) است. دوران امامت امام ششم مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است. امام با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی به بسط و اشاعه معارف دینی همت می گمارد. گسترش زائد‌الوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افکار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون، اقتضای جهادی فرهنگی داشت و امام صادق (ع) به بهترین وجه به تبیین، تقویت و تعمیق هویت مذهبی تشیع پرداخت. از عصر جعفری است که شیعه در عرصه های گوناگون کلام، اخلاق، فقه، تفسیر صاحب هویت مستقل می شود. عظمت علمی امام صادق (ع) در حدی است که ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالک، خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید، نشانی از سعه صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام صادق (ع) کمتر از قیام خونین سید الشهداء (ع) نیست.
● امام و فقه اسلامی
فقه شیعه امامیه که به فقه جعفری مشهور است، منسوب به امام جعفر صادق (ع) است زیرا قسمت عمده احکام فقه اسلامی بر طبق مذهب شیعه امامیه از آن حضرت است و آن اندازه که از آن حضرت نقل شده است از هیچ یک از اهل بیت علیهم السلام نقل نگردیده است. اصحاب حدیث، اسامی راویان موثق را که از او روایت کرده اند به ۴۰۰۰ شخص بالغ دانسته اند.
● آثار امام صادق (ع)
غالب آثار امام (ع) ، کتابت مستقیم خود ایشان نیست و غالبا املای امام (ع) یا بازنوشت بعدی مجالس ایشان است. بعضی از آثار نیز منصوب است و قطعی الصدور نیست؛
از آثار مکتوب امام صادق (ع) رساله عبدالله نجاشی (غیر از نجاشی رجالی) است. نجاشی صاحب رجال، معتقد است که تنها تصنیفی که امام به دست خود نوشته اند همین اثر است.
- کتاب الاهلیلجه که آن نیز روایت مفضل بن عمر است و همانند توحید مفضل در خداشناسی و اثبات صانع است و تماما در بحارالانوار، مندرج است.
- مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه که منسوب به امام صادق (ع) و بعضی از محققان شیعه از جمله مجلسی،‌ صاحب وسایل (حرعاملی) و صاحب ریاض العلماء، صدور آن را از ناحیه حضرت رد کرده اند.
- رساله ای از امام (ع) خطاب به اصحاب که کلینی در اول روضه کافی به سندش از اسماعیل بن جابر ابی عبدالله نقل کرده است.
- رساله ای در باب غنایم و وجوب خمس که در تحف العقول مندرج است.
- بعضی رسائل که جابربن حیان کوفی از امام (ع) نقل کرده است.
- کلمات القصار که بعدها به آن نثرالدرر نام داده اند که تماما در تحف العقول آمده است.
- چندین فقره از وصایای حضرت خطاب به فرزندش امام موسی کاظم‌(ع) سفیان ثوری،‌ عبدالله بن جندب، ابی جعفر نعمان احول، عنوان بصری،‌ که در حلیه الاولیاء و تحف العقول ثبت گردیده است.
- همچنین ادعیه امام صادق (علیه السلام( )الصحیفه الصادقیه)؛ مجموعه ادعیه معتبره ای است که از دو امام بزرگوار پنجم و ششم (علیهما السلام) در کتب روایی شیعه وارد شده و دانشگاه امام صادق (ع) آن را به مناسبت بیستمین سالگرد تاسیس دانشگاه همزمان با میلاد مسعود نبی مکرم اسلام (ص) و امام جعفر صادق‌(ع) منتشر کرده است.

منبع: دایره المعارف تشیع - جلد ۲

منبع : روزنامه رسالت