نقش ژنرالها در تاریخ سیاسی پاکستان

بررسی تاریخ سیاسی پاکستان نشان می دهد که نظامیان این کشور نقش عمده ای در آن ایفا کرده اند. از زمان استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷میلادی (۱۳۲۶شمسی) تاکنون، چهار ژنرال در صدر هیأت حاکمه این کشور قرار گرفته اند. دلیل گاه به گاه ظهور ژنرال های پاکستانی در عرصه قدرت را باید در ریشه های ساختار سیاسی این کشور جست وجو کرد. تحلیلگران سیاسی «دغدغه امنیت» و «ترس از هند» را دو دلیل عمده ظهور ژنرال ها در صدر قدرت و نیز گسترش نهادهای نظامی، دفاعی و امنیتی در ساختار سیاسی و حکومتی پاکستان عنوان می کنند. پاکستان را می توان کشوری تحت نظارت «پراتور» ها (گارد محافظ امپراتور رم باستان) نامید زیرا ژنرال ها تجربه کافی درخصوص غلبه برنهادهای اصلی سیاسی را بدست آورده اند. ژنرال ها خود را مهمترین عامل بقای کشور و دفع کننده تهدیدها تلقی کرده و با تکیه بر این باور هویت ویژه ای را برای خود قائل هستند.
به تعبیر دیگر ژنرال ها هرزمان منافع ملی را درخطر ببینند و هرگاه رقابت سیاسی بین گروه های غیرنظامی و نهادهای دولتی دچار بی نظمی شود، در آن صورت آنان نقش «منجی» را بر عهده می گیرند. پاکستان پس ازجدایی ازهند به تقاضای جمعیت مسلمانان شبه قاره برای تشکیل یک دولت اسلامی در ۱۴اوت سال ۱۹۴۷میلادی (۲۲مرداد سال ۱۳۲۶شمسی) تأسیس شد. ژنرال «محمد ایوب خان» علیه ژنرال «اسکندر میرزا» رئیس جمهوری وقت پاکستان دست به کودتا زد و وی را وادار به استعفا کرد. ژنرال اسکندر میرزا نخستین رئیس جمهوری پاکستان بود که پس از تغییر نظام سیاسی حاکم بر این کشور از فرمانداری به جمهوری در سال ۱۹۵۶میلادی (۱۳۳۵ شمسی) به این سمت منصوب شد. وی تا پیش از احراز این سمت، مقام فرماندهی کل ارتش پاکستان را در اختیار داشت. ژنرال ایوب خان پس از این کودتا مقام نخست وزیری پاکستان را نیز برعهده گرفت و در کشور حکومت نظامی برقرار کرد. ژنرال ایوب خان در سال ۱۹۵۵میلادی (۱۳۳۴شمسی) بطور رسمی به ریاست جمهوری پاکستان برگزیده شد اما خود قربانی یک کودتای نظامی دیگر شد.
این کودتا که در حقیقت به منزله دومین کودتای نظامی در پاکستان محسوب می شود، در ۲۳مارس سال ۱۹۶۹میلادی (سوم فروردین سال ۱۳۴۸شمسی) توسط ژنرال یحیی خان بوقوع پیوست و سبب سقوط ایوب خان شد. یحیی خان در زمان انجام کودتا ریاست ستاد ارتش پاکستان را نیز برعهده داشت. جدا شدن بنگلادش از پاکستان به عنوان مهمترین رویداد دوران حکومت ژنرال یحیی خان برشمرده می شود. یحیی خان پس از عهده داری زمام امور، نام رسمی کشور را «جمهوری فدرال اسلامی پاکستان» برگزید. ژنرال یحیی خان پس از جدا شدن بنگلادش از پاکستان از مقام خود در ۲۰ دسامبر سال ۱۹۷۱میلادی (۲۹آذر سال ۱۳۵۰شمسی) استعفا داد. سومین کودتا در پاکستان در تاریخ پنجم ژوئن سال ۱۹۷۷میلادی (۱۵خرداد سال ۱۳۵۶شمسی) توسط ژنرال «ضیاء الحق» که ریاست وقت ستاد ارتش را به عهده داشت علیه «ذوالفقار علی بوتو» نخست وزیر پاکستان صورت گرفت. ژنرال ضیاءالحق پس از اعدام ذوالفقار علی بوتو، احزاب سیاسی پاکستان را منحل و تمامی فعالیت های سیاسی را در کشور ممنوع ساخت. وی پس از ۱۱سال حکومت سرانجام روز ۱۷اوت سال ۱۹۸۸میلادی (۲۶مرداد سال ۱۳۶۷شمسی) به اتفاق ۲۹نفر از همراهان خود ازجمله «آرنولد رافل» سفیر آمریکا در پاکستان و ژنرال «هربرت واسون» نماینده وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در اسلام آباد در یک سانحه هوایی کشته شد. چهارمین کودتای نظامی در پاکستان توسط «پرویز مشرف» رئیس ستاد ارتش و رئیس کمیته ستاد روسای مشترک روز سه شنبه ۱۲اکتبر ۱۹۹۹میلادی (۲۰مهر ۱۳۷۸ شمسی) روی داد. در حالیکه ژنرال مشرف با هواپیما از سریلانکا به پاکستان بازمی گشت، نواز شریف نخست وزیر این کشور با اعلام برکناری وی از فرماندهی ارتش، تلاش کرد «خواجه زین الدین» رئیس وقت سازمان اطلاعات داخلی پاکستان (آی.اس.آی) را جایگزین وی نماید. مقاومت فرماندهان ارشد پاکستان در مقابل اقدام نواز شریف، مانع از موفقیت طرح وی برای برکناری مشرف شد. زمانی که هواپیمای حامل ژنرال مشرف وارد آسمان کراچی شد، نواز شریف به مسئولان فرودگاه دستور داد تا مانع از فرود هواپیمای وی شوند اما دیگر دیر شده بود، زیرا در هماهنگی انجام شده از سوی ژنرال مشرف با دیگر فرماندهان ارشد ارتش - از داخل هواپیما- فرودگاه تحت کنترل نظامیان قرار گفت و نواز شریف نیز پس از یکساعت بازداشت شد. ژنرال مشرف پس از ورود به خاک پاکستان بطور رسمی خود را رئیس اجرایی کشور معرفی کرد. «رفیق تارر» رئیس جمهوری وقت پاکستان نیز تا ۲۰ژوئن سال ۲۰۰۱میلادی (۳۰ خرداد سال ۱۳۸۰شمسی) به کار خود ادامه داد و از این تاریخ، ژنرال مشرف مقام رئیس جمهوری پاکستان را همزمان با تصدی فرماندهی ارتش برعهده گرفت. ژنرال پرویز مشرف در سال ۱۹۸۸میلادی (۱۳۶۷شمسی) به درجه ژنرالی ارتقاء و به عنوان رئیس ستاد ارتش منصوب شد. وی در سال ۱۹۹۹میلادی (۱۳۷۸شمسی) درحالیکه ریاست ستاد مشترک ارتش پاکستان را نیز برعهده داشت، ۱۲اکتبر (۲۰مهرماه) همین سال با برکناری نواز شریف، رئیس اجرایی دولت شد، وی به زودی از ریاست ارتش کناره گیری خواهد کرد. با توجه به اینکه پاکستان کشوری است که به مدد ژنرال های خود در مواقع تاریخی به «سرزمینی در دل یک پادگان» تبدیل شده است، اینگونه به ذهن متبادر می شود که این روند ادامه یابد و ژنرالی دیگر در عرصه تاریخ سیاسی این کشور ظهور کند.

منبع : روزنامه ابرار