نگاهی به مجموعه طنز تلویزیونی «یک وجب خاک»

سال گذشته سریال «زیرزمین»، به عنوان پربیننده ترین مجموعه مناسبتی پخش شده در ماه رمضان شناخته شد و گوی سبقت را از دیگر رقیبان ربود. این نکته نشان می دهد که مجموعه های طنز و کمیک از ظرفیت های بالایی برای جذب مخاطب برخوردارند.
امسال نیز ماموریت ساخت تنها سریال کمدی مناسبتی به شبکه ٣ واگذار شد. این شبکه نیز با مجموعه «یک وجب خاک»، در ماراتن نفس گیر سریال های ماه رمضان حضور یافت. اما حالا می توان گفت: «یک وجب خاک» به دلایل متعدد، نمی تواند موفقیت سریال های سال گذشته شبکه ٣ را تکرار کند.«یک وجب خاک» نخستین تجربه «علی عبدالعلی زاده»، در مقام کارگردانی یک مجموعه طنز شبانه است.
کارگردانی که نه در سینما و نه در تلویزیون کارنامه پربار و موفقی دارد. او چند فیلم سینمایی را از جمله «سیزده گربه روی شیروانی داغ» و«سرتو بدزد رفیق» کارگردانی کرده است که هیچ کدام گیشه موفقی نداشته و با واکنش سرد منتقدان مواجه شده اند.
در عرصه تلویزیون نیز وی مجموعه های «دانی و من»، «گروه نجات» و «دردسر بزرگ» را جلوی دوربین برده است.
«یک وجب خاک» به لحاظ کارگردانی برگ برنده ای در دست ندارد و چند گام عقب تر از مجموعه های مشابهش حرکت می کند. زیرا فیلم نامه این مجموعه آن قدر محکم و سنجیده نیست، که بتواند این کمبود را جبران کند. فیلم نامه «یک وجب خاک»، از همان ساختار و قالب بیانی ساده و ثابت سریال های سال های قبل بهره گرفته است.
در این الگوی آزموده شده مانند سریال «زیرزمین»، چند شخصیت بدجنس و لمپن به عنوان کلاهبردار و چند نفر آدم پاک و ساده دل و تهیدست به عنوان مالباخته حضور دارند که کشمکش اصلی بین این دو گروه شکل می گیرد.
معمولا چند شخصیت نیز به لحاظ اخلاقی دچار تغییر و تحول می شوند. یعنی یا آدم های کلاهبردار، بر اثر هم نشینی با آدم های مومن توبه می کنند و تغییر رویه می دهند یا به عکس. ظاهرا در مجموعه «یک وجب خاک» قراراست اتفاق دوم رخ دهد. یعنی افشاری (رضا بابک) پس از رسیدن به پول و ثروت، هویتش را گم می کند و از قالب یک انسان خیر و نیکوکار بیرون می آید.نکته جالب درباره این گونه روایت ها این است که غالبا رابطه بین «ثروت و معنویت»، در خط اصلی قصه نسنجیده و نادرست تعریف می شود.معمولا در این گونه داستان ها شخصیت های سرمایه دار، آدم های کلاهبردار و بی اعتقاد به مسائل مذهبی معرفی می شوند.
کاراکترهای تهیدست نیز در جایگاه انسان های دیندار و معتقد قرار می گیرند. رد پای این دیدگاه در بیشتر سریال های ایرانی دیده می شود که این تلقی با آموزه های دینی همخوانی ندارد.«یک وجب خاک» به لحاظ مضمون و محتوا حرف تازه ای برای گفتن ندارد. دیگر مولفه تاثیرگذار در کاهش اقبال مخاطبان به این مجموعه، استفاده نکردن از بازیگران محبوب و شناخته شده است. سریال های سال های قبل از بازیگران حرفه ای مثل «رضا عطاران»، «حمید لولایی»، «رضا شفیعی جم» و «فتحعلی اویسی» بهره می بردند، که در کارهای کمدی بارها امتحانشان را پس داده بودند و می توانستند با بداهه پردازی هایشان برخی ضعف های فیلم نامه را بپوشانند.
تجربه نشان داده است که در سریال های کمدی، حضور یک بازیگر توانا نقش مهمی در ایجاد لحظات شاد و مفرح دارد. به عنوان مثال چند سریال طنز، زمانی که به بن بست رسیده بودند، با بهره گیری از بازیگری چون «جواد رضویان» جان تازه ای گرفته، به راهشان ادامه دادند.
اما متاسفانه «یک وجب خاک» فاقد بازیگر شاخصی است که بتواند این ماموریت را انجام دهد. در این سریال بار کمیک داستان بر دوش یوسف تیموری (ایاز) و محسن قاضی مرادی (دایی) است.
«یوسف تیموری»، در قالب یک جوان شلوغ و پرشر و شور همان نقش کلیشه ای اش را ایفا می کند. وی با استفاده از تکیه کلام هایی چون «بستگی داره از چه زاویه ای نگاه کنیم» و «من چند سال حبس بودم» و... سعی در خنداندن مخاطب دارد.
«قاضی مرادی» نیز به عنوان یک آدم لمپن و منفعت طلب، بخش دیگری را از شوخی های کلامی روایت «یک وجب خاک» برعهده دارد.
بیشتر شوخی های این مجموعه (اعم از کلامی و موقعیت) تنها با حضور این دو بازیگر شکل می گیرد. به همین سبب در لحظاتی که آن ها از مسیر داستان خارج می شوند، لحن کمدی سریال نیز کمرنگ می شود. (به عنوان نمونه به یاد بیاورید سکانس هایی را که همسایه ها از افشاری درخواست کمک می کنند، جر و بحث داماد خانواده -رامتین خداپناهی- با آقای مهندس -ابوالفضل پورعرب- و...)به عبارت دیگر کارگردان و فیلم نامه نویس نتوانسته اند توازن و تعادلی، میان سکانس های کمیک و جدی سریال ایجاد کنند. به همین دلیل نیز ریتم شوخی ها مناسب به نظر نمی رسد.
در مجموع عبدالعلی زاده در «یک وجب خاک»، طنزی را ارائه می کند که از عمق و پختگی لازم برخوردار نیست و فقط می تواند برای لحظاتی پس از افطار مخاطبانش را سرگرم کند.
به هر حال «یک وجب خاک» توسط کارگردانی ساخته شده که نخستین مجموعه طنز شبانه خود را تجربه می کند. به همین خاطر نباید انتظار زیادی از وی داشت. بی شک سپردن سریال های روتین به کارگردان های جدید و تازه نفس، می تواند انحصار موجود را در ساخت این گونه سریال ها بشکند. اما بهتر آن است که در مواقع حساس و پراهمیتی چون ماه رمضان، این مسئولیت به همان کارگردان های امتحان پس داده واگذار شود.

منبع : فیلم‌نگار