ضرورت آموزش محیط زیست به دانش آموزان

در دهه های اخیر، بشر با دگرگون سازی، محیط زیست خود را با تغییرات عمده ای مواجه ساخته است.برای برقراری تعادل طبیعی، انسان ناگزیر به تغییر شیوه زندگی به سمت توسعه پایدار است که این تحول می تواند تغییرات عمده ای در جامعه کنونی و نیز نسل های آینده به وجود آورد.
از دیدگاه متخصصان محیط زیست، مسئله اصلی، بالا بردن کیفیت زندگی بشر در چار چوب موازین توسعه پایدار بوده که برای دستیابی به آن باید آموزش های لازم علمی و عملی در زمینه حفظ محیط زیست در جامعه اجرا شود.با توجه به وضعیت محیط زیست متوجه می شویم که علت دگرگونی و تخریب، ناشی از ناآگاهی و یا بی توجهی انسان به محیط اطراف، خودخواهی انسان و پشت پا زدن به ارزش ها و آداب و رسوم گذشته برای حفظ و حمایت از آن بوده است.
آموزش می تواند تاثیر قابل توجهی در تقویت فرهنگ زیست محیطی و رسیدن به اهداف توسعه پایدار داشته باشد.آشنایی جوانان با علوم پایه زیست محیطی در مقاطع مختلف تحصیلی می تواند روحیه سازگاری و حس مسئولیت پذیری در حفاظت از منابع طبیعی را در آن ها تقویت کند.
متاسفانه هنوز درسی با عنوان محیط زیست در متون درسی مدارس کشور گنجانده نشده و فقط به بخش های محدودی از کتاب های علوم وسیعی اکتفا شده است.در دانشگاه ها نیز به جز رشته های تخصصی محیط زیست و منابع طبیعی و تا حدودی کشاورزی در دیگر رشته ها دروس محیط زیست حتی دروس اختیاری آنان ارائه نشده است.
بدیهی است در چنین وضعیتی مطلوب ترین روشهای آموزشی توام با دسترسی به دانش روز و نیز تشویق دانش آموزان به یادگیری و مطالعه می تواند در دستیابی به اهداف مدیریتی برای حفظ و حمایت از محیط زیست کمک موثری کند.
آموخته های علمی می تواند توسط افراد در زندگی روزمره استفاده شود و این آموزش ها زمانی بیشترین کارایی را خواهد داشت که افراد با استفاده از راهکارهای اجرایی کسب شده درصدد رفع مشکلات و موانع زیست محیطی برآیند.
گردش علمی؛ فعالیتی است که خارج از محیط آموزشی یا کلاس درس صورت می گیرد و یک روش آموزشی است که باعث می شود دانش آموزان محیط طبیعی و ارتباط بین موجودات زنده وغیر زنده را لمس کنند.گردش علمی باعث می شود مشاهده در دانش آموزان تقویت و سوالات مختلفی برای آنان مطرح شود که برای به دست آوردن جواب، شروع به طرح پرسش های متعدد و جمع آوری اطلاعات و یافتن معماهای به وجود آمده می کنند .پژوهش های علمی نشان می دهد که فراگیری علم در محیطی مطلوب و باز، موثرتر از فراگیری در محیطی بسته همانند کلاس است و بهترین آن ها برقراری کلاسها در محیط طبیعی نظیر بوستان ها و... است.این کار باعث می شود دانش آموزان ، ضمن لمس طبیعت، با گفتارهای علمی معلمان خود ارتباط برقرار کرده و آموزشهای کلاسی را به تجربه دریابند.در گردش های علمی نه فقط تدریس در یک محدوده وسیع، بلکه برای کسب تجربیات با ارزشی است که از طریق ادراکات حسی (دیدن، شنیدن، بو کردن، لمس کردن و چشیدن) به دست می آید تا دانش آموز با تطبیق واقعیات موجود و بحث های نظری حاصل از کلاس ها، مطالب بیشتری را به حافظه سپرده و اطلاعات علمی اش را کامل کند.یک گردش علمی که با دقت طرح ریزی شده باشد و با موفقیت اجرا شود فواید زیر را به دنبال خواهد داشت:
۱) فرصت هایی را برای دانش آموزان فراهم می کند که در مشاهده کنندگان نکته سنج، عادت لذت بردن از زیبایی ها و نظم حوادث و رخدادهای طبیعی توسعه یابد.افرادی که محیط زیست طبیعی خود را تحسین می کنند نسبت به حفاظت از آن کوشا خواهند بود.
۲) دانش آموزان را قادر می سازد تا صحت و سقم مطالب درسی کلاسی، مطالعات کتابخانه ای یا تجربیات آزمایشگاهی را بررسی و مطالب را بهتر در ذهن خود متمرکز کنند.
۳) دانش آموزان فعالانه در کلاس شرکت می کنند و می آموزند که اعضای مسئولی در گروه هستند.
۴) رابطه شاگرد معلم را توسعه داده، توجه و انگیزه دانش آموزان را به سوی توسعه بخشیدن یا غنی ساختن برنامه های درسی جلب می کند.
هدف از آموزش محیط زیست، پرورش افرادی فعال و آگاه نسبت به مسائل محیط زیست و درک مسئولیت آن ها در حفاظت و حمایت از آن است.
برای رسیدن به این هدف، آموزش باید شناخت افراد را افزایش دهد، انگیزه های لازم را برای حفظ محیط زیست در آنان تقویت کند.همچنین مهارت های لازم را برای نیل به راه حل های کارشناسانه مسائل محیط زیست به دست آورند.یکی از فواید بزرگی که از گردشهای علمی به دست می آید، پی بردن به ارزش محیط زیست توسط دانش آموزان است که خود اولین گام در دستیابی به توسعه آموزش پایدار زیست محیطی است.مشاهده طبیعت می تواند نقش بسیار مهمی در ذهنیت بخشی تجربیات به دست آمده داشته باشد، که تا مدت ها این تجربیات همراه دانش آموزان خواهد بود و در موارد مختلف، از معضلات زیست محیطی جلوگیری و به حل بسیاری از مشکلات احتمالی در آینده کمک خواهد کرد.آشنایی با محیط زیست و لمس مشکلات و معضلات موجود در آن، ذهن دانش آموزان را برای حفاظت و مراقبت از آن آماده می کند که این کار می تواند در مرحله اول از خانه شروع شود.به عنوان مثال استفاده نکردن از محصولات یک بار مصرف، تفکیک زباله های قابل تجزیه از زباله های تجزیه ناپذیر و زباله های قابل بازیافت، صرفه جویی در مصرف آب و انرژی و غیره.آموزش محیط زیست در طبیعت باعث می شود که دانش آموزان از نزدیک با چگونگی تاثیرات محیط طبیعی در محدوده شهری آشنا شوند و انواع خسارات حاصل از پیشرفت فناوری را با چشم ببینند.در این گونه آموزش ها، معلمان باید اطلاعات اولیه ای از تعریف محیط زیست، زیست بوم ها، موجودات زنده و غیر زنده، زنجیرهای غذایی، آلودگی ها آلوده کننده ها، بیماری های ناشی از آن ها و... را به دانش آموزان انتقال داده، با بازدید از بوستان، کارخانجات صنعتی، رودخانه، آب های آلوده و ... به درک بهتر مسائل زیست محیطی در دانش آموزان کمک کنند.
برپایی مسابقات عکاسی، نقاشی، روزنامه دیواری و... می تواند انگیزه دریافت اطلاعات زیست محیطی را افزایش دهد، مشارکت در کارهای گروهی را دوام بخشد.سازمان ها و نهادهای مرتبط باید تخفیف ویژه ای برای بازدید دانش آموزان از محیط های طبیعی و مصنوعی و... در نظر بگیرند تا ضمن تفرج و لذت بردن از فضای طبیعی از آموزش های لازم بهره مند شوند.

فاطمه رحمانی
دبیر دبیرستان های بیرجند

منبع : آرش رضائی