استاد علی نعمت

هنرمندی به قدرت و استعداد و با تکیه بر نیروی ایمان شاهکارهای آفریده و امروز در موزه‌ها کاخهای بزرگ دنیا درخشش و جلوه خاص دارد.
یکی از مسایلی که از دیرباز، در شناساندن کشور ما به جهانیان تاثیر بسزایی داشته و نام ایران و ایرانیان را در سراسر گیتی بلند آوازه ساخته است هنرهای ملی ما و آثار ارزنده‌ای است که زاییده دستهای هنر‌بار و اندیشه‌های پر ایمان هنرمندان ایرانی است. هنرهای ملی ایرانیان که هر کدام به نوبه خود دارای ارزش خاصی می‌باشند عبارتند از: خاتم‌کاری- منبت‌کاری- قالی‌بافی- زری‌بافی- کاشی‌سازی- میناکاری- تذهیب‌کاری- مینیاتورسازی و فنون مختلف دیگر که امروز مورد توجه و استقبال مردم جهان قرار دارد و برای هر یک از آنها اعتبار و اهمیت خاصی قایل میباشند. با توجه به اهمیت موضوع، از این پس، کوشش ما نیز بر این پایه خواهد بود که خوانندگان گرامی مجله "هنر و مردم" را با هنرهای ملی ایران و هنرمندانی که این شاهکارهای هنری را با نیروی ایمان و ذوق و قریحه خود می‌آفرینند، بتدریج آشنا سازیم.
استاد علی نعمت هنرمند خاتم‌کار، نخستین چهره‌ای است که ما در این شماره به معرفی او می‌پردازیم و شما را با او که به حق یکی از هنرمندان چیره‌دست و مبتکر کشور ما بشمار می‌رود و آثار ارزنده‌اش امروز در موزه‌ها و کاخ‌های بزرگ دنیا معرف ذوق لطیف ایرانی است بیش از پیش آشنا می‌کنیم. اما پیش از معرفی این هنرمند، بجا است که اگر برای مزید اطلاع خوانندگان شمه‌أی درباره خاتم‌کاری و تاریخچه این هنر ظریف بطور اختصار درج کنیم:
خاتم‌کاری یا بعبارتی خاتم بندی از هنرهای است که بصورت امروز ،تقریبا از چهارصد یا پانصد سال پیش در ایران رایج بوده و در حقیقت از زمان سلطنت صفویان رو به تکامل نهاده است . خاتم‌کاری در عصر صفویان آنچنان مورد توجه بوده که بعضی از شاهزادگان هنرمند و با ذوق صفوی مانند سلطان میرزای صفوی در این کار استعداد قابل توجهی داشته و ساعات فراغت خود را بکار خاتم کاری که در آن زمان به « خاتم بندی » ‌مشهور بوده مصروف میکرده اند و فرار گرفتن این هنر را مایه فخر و مباهات خود میدانسته اند .
● مصالح
مصالح و مواد اولیه ای که در ساختن خاتم‌کاری بکار میرود، عبارت است از:
۱) چوب(انواع مختلف)
۲) استخوان(انواع گوناگون)
۳) عاج
۴) فلزات
۵) سریشم(نوعی چسب)
۶) نخ پرک
۷) رنگ (برای رنگ کردن استخوان‌ها ).
در دوران صفویه خاتم‌کاری در شهرهای جنوبی ایران بخصوص در شهر های شیراز –اصفهان و کرمان راه پیشرفت و ترقی را بسرعت پیموده و هنرمندان آن دوره آثار بسیار زیبا و قابل توجهی از خود باقی گذاردند اما در دوره قاجاریه بعلت عدم توجه اولیای امور به خاتم‌کاری، متاسفانه این هنر رو به انحطاط و زوال گذارد و هنرمندان خاتم‌کار بتدریج دلسرد شده از کار خود کناره گرفتند و تنها معدودی از خاتم‌کاران در گوشه و کنار ایران، بطور پراکنده بکوششهای هنری خود ادامه دادند.
خوشبختانه با ظهور سلسله پهلوی و دوران سلطنت رضا شاه ، به موازات توجه خاصی که به صنایع مستظرفه مبذول شد و موجبات احیای آنها فراهم گردید ،هنر خاتم سازی نیز از حال رکود خارج شد و بار دیگر راه پیشرفت و تکامل گرفت و در این دوران بود که آثار درخشان و تحسین انگیزی مانند « تالار خاتم » ‌ ساخته شد و باید دانست که سازندگان این آثار پر ارزش هنرمندان شایسته ای بودند که سالها در گمنامی و انزوا به‌سر میبردند.
نکته ای که ذکر آن در اینجا حتما لازم است موضوع یکنواختی کار و تقلید از ابتکارات گذشتگان در خاتم‌کاری بود که همین چند ساله اخیر نیز بشدت رواج داشت و کار ابتکاری و تازه ای که بتواند تنوعی در این هنر پدید آورد عرضه نمیگردید و به همین جهت یک نوع یکنواختی خسته کننده برروی این هنر پر ارزش سایه افکنده بود و طبع تازه جوی مردم هنر دوست را اقناع نمیکرد، تا اینکه هنرهای زیبای کشور به بهبود و پیشرفت هنر خاتم‌کاری توجه خاصی مبذول داشت و مخصوصا با استفاده از وجود هنرمند باذوق و مبتکر آقای علی نعمت استاد و سرپرست کارگاه خاتم‌سازی ،که طرحهای نو اشکال کاملاً تازه و ابتکاری را، جانشین اشکال ساده و یکنواخت گذشته نمود، موجبات اعتلای هنر خاتم‌کاری را فراهم ساخت.
حال که تا اندازه ای شما با هنر خاتم‌کاری و تاریخچه آن آشنا نمودیم، بهتر است به سراغ هنرمند شایسته برویم که در سالهای اخیر با خلق طرحهای نو و فرمهای بی سابقه، شاهکارهائی در خاتمه کاری بوجود آورده است که موجب مباهات و سرفرازی جامعه هنری کشور است. این هنرمند پر استعداد و مبتکر، استاد علی نعمت است که سرپرستی کارگاه خاتم‌سازی هنرهای زیبای کشور را عهده دار میباشد.
زادگاه علی نعمت شهر هنر خیز شیراز است، او در چهل و چهار سال پیش در این شهر، دیده بجهان هستی گشود، از اوان کودکی به خاتم‌سازی، علاقه ای وافر داشت، اصولا مقدمات هنر خاتم‌کار را نزد استاد محمد خلیل گلریز، فرار گرفت و زیر نظر این استاد، به رموز و ریزه‌کاریها ی این فن آشنائی یافت و بتدریج در این کار فردی بصیر و متبحر شد، تا اینکه شخصا کارگاهی دائر نمود و مدت چهار سال به تنهائی به این کار اشتغال ورزید.
استاد نعمت در سال ۱۳۱۷ به تهران آمد و با سایر هنرمندان خاتم‌ساز، در ساختن تالار خاتم همکاری نزدیک و صمیمانه ای بعمل آورد، آنگاه به منظور تکمیل هنر خود، مدتی نیز نزد [۲۲] مرحوم محمد حسین صنیع خاتم، استاد مشهور و فقید خاتم‌سازی بکار مشغول شد و در سال ۱۳۲۸بنا به پیشنهاد آن مرحوم در کارگاه خاتم‌سازی هنرهای زیبای کشور مشغول کار شد.
پس از در گذشت مرحوم صنیع خاتم ،به پاس زحمات و کوششهای قابل تحسینی که علی نعمت در پیشرفت هنر خاتم‌کاری بعمل آورده بود ،از طرف هنرهای زیبای کشور برپاست کارگاه مزبور منصوب گردید و فعلا نیز در این سمت به ادامه کوششهای هنری اشتغال دارد.
امروزه در کارگاه خاتم‌سازی هنرهای زیبای کشور جمعی از هنرمندان زیر نظر استاد علی نعمت با کوشش و تلاشی خستگی ناپذیر، به خلق آثار نو و جالبی در زمینه های خاتم کاری مشغول می‌باشد ،آثاری که بدون شک در معرفی هنر ملی ما به‌جهانیان تاثیر فراوانی در بر دارد.
از کارهای بسیار جالب و در خور تقدیری که استاد علی نعمت تاکنون ساخته و اغلب اهدا گردیده است ، می توان آثار زیر را نام برد:
۱) سرویس بسیار زیبای لوازم التحریر که از طرف محمدرضاپهلوی به رئیس جمهور ایتالیا اهدا گردید.
۲) میز خاتم بسیار زیبا و نفیسی که در سفر پرزید نت ایزنهاور رئیس جمهور امریکا به ایران، از طرف شاهنشاه ایران، به ایشان اهدا گردید. این میز خاتم از شاهکار های هنر خاتم‌سازی بشمار می‌رود و به همین جهت در نمایشگاه جهانی بروکسل به اخذ مدال طلا، بزرگترین مدال نمایشگاه مزبور، نائل گردید. این میز بسیار جالب فعلا در موزه ملی واشنگتن نگاهداری می شود .
۳) میز زیبا و مجلل خاتم به طول ۲۲۰و بعرض ۱۱۰ سانتیمتر که مجموعاً ۱۱ متر مربع خاتم دارد و در هر سانتیمتر مربع تقریباً ۲۸۰ قطعه و در سراسر میز سی‌میلیون و هشتصد هزار قطعه خاتم بکار رفته است در جلوی این میز که به منظور اهدا به علیا حضرت ملکه انگلستان ساخته شده بود ، آرم سلطنتی انگلستان نقش شده است . این اثر بسیار زیبا که در شمار یکی از آثار پرارزش هنر خاتم‌کاری قرار دارد فعلاً در کاخ بوکینگهام نگاهداری می‌شود . لازم به تذکر است که طرحها و نقشهای زیبای این میز خاتم بوسیله آقای عیسی بهادری رئیس هنرستان هنرهای زیبای اصفهان ، که از جمله هنرمندان باارزش به شمار می رود، تهیه شده بود.
۴) میز خاتم با طرح جدید و کاملاً ساده، که فعلاً در موزه هنرهای زیبای کشور حفظ میشود. این میز ساده خاتم نیز از ذوق و ابتکار بی‌پیرایگی سازنده آن که میخواهد کارش خالی از تقلید باشد، حکایت می‌کند. به پاس کوششها و مجاهدات قابل تحسینی که استاد علی نعمت درساختن آثار پرارزش هنری خود نشان داده و در زمینه کار خاتم‌کاری افتخاراتی برای مردم و میهن خود در کشورهای دیگر کسب نموده، بارها افتخار شرف یابی به پیشگاه مبارک شاهنشاه را بدست آورده و مورد تفقد شهریار هنر پرور ایران قرار گرفته است، با توجه به همین نکته است که در چهارم آبان ماه سال گذشته استاد نعمت به اخذ نشان درجه یک همایون نایل گردید و در نمایشگاه جهانی بروکسل نیز نشان طلای «گراند پری» بزرگترین و ارزنده‌ترین جایزه نمایشگاه را دریافت نمود.
این هنرمند شایسته فعلاً با جدیت بیشتر به ادامه کوششهای هنری و تهیه طرحهای تازه‌تر و جالبتر اشتغال دارد و بدون شک در آینده نیز بهتر از گذشته موفق خواهد شد که شاهکارهایی در زمینه هنر خاتم‌سازی بیافریند و افتخاراتی دیگر بر افتخارات گذشته میهن خود بیافزاید.
استاد علی نعمت درباره علل موفقیت خود، اظهار میدارد که در درجه اول به استعداد و قریحه ذاتی خود متکی هستم و بعد تشویقهای هنرهای زیبای کشور و فراهم ساختن وسایل کار از طرف این موسسه عظیم هنری، مرا به ادامه کوششهایم ترغیب و دلگرم میسازد.
استاد نعمت بهترین خاطره زندگی خود را تشرف به پیشگاه محمدرضاپهلوی و اصغاء فرمایشات تشویق آمیز و نیروبخش معظم له میداند.

منبع : مجله هنر و مردم