درباره فتحعلی واشقانی فراهانی

فتحعلی واشقانی،استاد نستعلیق،
▪متولد ۱۳۰۹ در قریه واشقان از توابع فراهان اراك، فراگیری قرآن كریم و تحصیلات مكتبی از كودكی،
▪یادگیری اصول اولیه خط نزد میرزا ذبیح الله،
▪ حضور در كلاسهای آزاد خوشنویسی استاد سید حسن میرخانی در سال ،۱۳۰۷
▪ مهاجرت به تهران در سال ،۱۳۳۵
▪ بهره مند از مكتب استادان سید حسن و سید حسین میرخانی،
▪ مورد تأیید اساتیدی چون «سید حسین میرخانی»، «سید حسن میرخانی» و «علی اكبر كاوه»،
▪ مربی و معلم خط نستعلیق در كلاسهای انجمن خوشنویسان ایران از سال ،۱۳۴۶
▪ اخذ مقام استاد نستعلیق در سال ،۱۳۵۸
▪ از بنیانگذاران انجمن خوشنویسان استان مركزی،
▪ تأسیس كلاسهای رسمی خوشنویسی در شهرهای اراك، خمین، محلات، دلیجان، آشتیان و تفرش،
▪عضو هیأت داوران انجمن خوشنویسان در زمینه خط نستعلیق،
▪ دریافت نشان درجه یك هنری، توسط وزیر فرهنگ و ارشاد وقت در سال ،۱۳۶۷
▪ برپایی نمایشگاه های متعدد هنری در داخل و خارج از كشور
▪ برخی از آثار او عبارتند از: كلك مشكین، چشمه خورشید، آیت مهر، نگارش ترجمه كامل قرآن كریم، نام حق جلی قلم و دیوان حافظ
گر بود عمر به میخانه رسم بار دگر
به جز از خدمت رندان نكنم كار دگر
این بیت ناب حافظ را ای كاش در سیاه مشق استاد كهنه كار خوشنویسی ایران، فتحعلی واشقانی می دیدید تا رابطه پنهان شعر فارسی با هنر ناب خوشنویسی را بهتر و بهتر درمی یافتید.صلابت در عین سادگی و استواری در عین ظرافت، از ویژگی های خط ممتاز واشقانی است، چه آنجا كه سیاه مشق های شوریده نوشته و یا آنجا كه مصرع و بیتی را با ظرافت و دقت در قالب نستعلیق نگاشته و یا آنجا كه در كنار دیگر استادان شاخص خوشنویسی ایران، صفحاتی چند از نگارش یك روزه قرآن كریم را با رعایت رسم الخط عربی به پایان رسانده است.شخصیت واشقانی نیز به نقل از شاگردان و دوستان و همنشینان او، همچون خط خوشش، آمیخته با سادگی و پختگی است.این خلق و خو را به راستی كه استادان هنر های سنتی در هر رشته ای ،از ذات ناب هنر خویش وام می گرفتند؛ «كه این هنر آیینه ذات بود و ذات در منتهای هستی خویش به هنر نمایان شد،چه؛ ذات شیفته در صورت و صورت غرقه در كمال و كمال آراسته جمال بود.»
نوشتن پدیده ای است كه همه انسانها برای انجام كارهای روزانه و برقراری ارتباط با دیگران به آن نیاز دارند.نیاكان ما در گذشته به خوانا نویسی و زیبا نویسی خط، اهمیت زیادی می دادند، به طوری كه كاتبان و افراد خوش خط در جامعه از احترام و جایگاه ممتازی برخوردار بودند، این امر سبب شد كه ایرانیان برای خط پارسی نوعی رسم الخط روان وزیبا به نام نستعلیق پدید آورند، كه بعد ها به عنوان عروس خطوط اسلامی در دنیا شناخته شد.ایران شناس مشهور پروفسور پوپ دركتاب شاهكارهای هنر ایران، نستعلیق را چنین توصیف می كند: «... صفحه ای به خط خوش نستعلیق، جلوه و جمالی دارد كه هیچیك از خطوط بشر، با آن نمی تواند برابری كند»، نظری كوتاه به نقشی كه خط در فرهنگ و تمدن داشته است ، ارزش آن را برای ما روشن می كند.
در حفاریهای باستانشناسی، پر ارج ترین آثار، سنگ نوشته ها و یا اشیایی است كه حاوی خط باشد.زیرا این گونه آثار بیش از دیگر اسناد، روشنگر گوشه های تاریك تاریخ گذشتگان است.با شناخت خط به عنوان میراث گرانبهای معنوی، فرهنگ و دانش بشری، باید به این اصل مهم توجه كرد كه خط بدان سبب پدید آمد كه وسیله ای برای نمایش و حفظ و مبادله فكر و دانش باشد.تنها از این راه بود كه دانش و افكار انسانها در طول دوران جاویدان شد.
در حدود پنج سده، خط معمول برای نوشتن قرآن، كتیبه های بنا ها و یا وسیله تزئین اشیا، خط كوفی بود.سرانجام در پایان سده سوم و آغاز سده چهارم هجری قمری چهره درخشانی چون محمد بن علی الفارسی (معروف به ابن مقله بیضاوی شیرازی وزیر مقتدر عباسی) در عالم خوشنویسی جلوه گر شد.با ظهور «ابن مقله» خط وارد مرحله تازه ای شد. او از خط كوفی اقلام سته (نسخ - ثلث - رقاع - ریحان - توقیع و محقق) را پدید آورد.این مرحله نخستین و مهمترین گام در راه تكامل هنر خوشنویسی بود كه در سده های بعد به اوج كمال و زیبایی رسید.
ظهور ابن مقله بار دیگر برتری ایرانیان را بردیگران ثابت كرد.
در این مقطع از زمان، برای نوشتن كتاب یا دیگر نوشتنی ها از نوعی خط شبیه به نسخ ]كه در نگارش به تعلیقی كه بعد ها وضع شد بی شباهت نبود[ استفاده می شد.بعد ها در ایران با فاصله ای اندك سه نوع خوشنویسی ابداع شد كه حاكی از روح زیبا پسند و ذوق و نبوغ ایرانی بود.این سه خط برای نوشتن فارسی به وجود آمد كه به ترتیب عبارت بودند از: تعلیق - نستعلیق و شكسته نستعلیق.
هنرمندان ما در كوتاه ترین زمان ممكن آنها را به اوج زیبایی و تكامل رساندند.خوشنویسی در این سرزمین در فاصله سده های هشتم تا دوازدهم هجری قمری به نهایت كمال و جمال خود رسید.این مهم به دست هنرمندانی توانا چون خواجه اختیار منشی گنابادی، میر عماد سیفی قزوینی و درویش عبدالمجید طالقانی به سرانجام خود نائل آمد.
در این میان، خط نستعلیق نشانه ای بارز از طبع و ذوق زیبا پرست ایرانی است و بی شك زیباترین و ظریف ترین خط فارسی نیز هست.اگر چه جمعی معتقدند كه خط نستعلیق پیش از ظهور میر علی تبریزی وجود داشته، اما آنچه مسلم است اونخستین كسی است كه خط نستعلیق را به صورت مستقل و با قاعده در آورده است.او در قرن هشتم هجری قمری می زیسته و این عروس خطوط اسلامی را تحت قاعده و قوانین خوشنویسی در می آورد.سپس در سده یازدهم هجری، میر عماد قزوینی مشهورترین خوشنویس ایرانی این نوع خوشنویسی را به تكامل و اوج زیبایی می رساند.(۱)
اما آنچه كه در طول تاریخ پرفراز و نشیب این هنر متعالی وجه پایدار و عامل پیوند دهنده سبك و سیاق های گوناگون بوده، همانا پیوند خط فارسی با معانی معرفت دینی و حكمت ایرانی، تأویل، عرفان و تعمق در جهانبینی عرفانی بوده است.به همین سبب است كه شرط دست به قلم بردن را گذشتگان ما حضور قلبی و ایمان به معرفت الهی می دانستند و كمتر هنرمندی از آن دوران را در عرصه هنرهای سنتی ایران می توان یافت كه واجد كرامات عرفانی نباشد.هنرهای سنتی آیینه بهشت مؤمن و ابزار اتصال ناسوت به لاهوت بوده است.با همه این اوصاف، اما امروزه هنرهای سنتی ایران از آن شرایط كهن بسیار فاصله یافته و هنر سنتی در بازار آشفته كالایی شدن،از ماهیت قدیم خویش فاصله گرفته و هنرمند سنتی را نیز با خود به این سو كشانده است! از قضای روزگار این نگرش در خوشنویسی به سبب ماهیت كاربردی كه می تواند داشته باشد و یا امنیت ظاهری آن در عصر حرمت های هنری، بیشتر از سایر این هنر ها دستخوش آشفتگی و پریشانی شده است.در این شرایط است كه وجود استادانی كه هنوز بوی آن گذشته ناب را می دهند،مشام هنرجوی كهنه شناس را خوش می كند.فتحعلی واشقانی یكی از این هنرمندان است.
استاد فتحعلی واشقانی در سال ۱۳۰۹ در قریه واشقان از توابع فراهان اراك چشم به جهان گشود.آن زمان نیز خطه فراهان و تفرش وآشتیان همانند ایام گذشته كانون علم و ادب و خاستگاه مردان نامی فرهنگ وهنر ایران بوده است.فتحعلی واشقانی در چنین محیطی به دنیا آمده و پرورش یافته است.در اوان كودكی نخست به فراگیری قرآن كریم و تحصیلات مكتبی و تمرین خوشنویسی پرداخت.اولین استاد او در خط، شادروان میرزا ذبیح ا..واشقانی بود كه نسبتی نیز با فتحعلی جوان داشت.نخستین سرمشق را میرزا ذبیح ا..بر لوح چوبین با عبارت: «اول كارها به نام خداوند» بر او تعلیم كرد.فتحعلی واشقانی در سال ۱۳۰۷ در كلاسهای آزاد خوشنویسی، نزد استاد سید حسن میرخانی به فراگیری خط نستعلیق مشغول شد.استاد سید حسن و استاد سید حسین میرخانی از بزرگان خوشنویسی معاصر ایران و از عارفان وارسته این عرصه هنری بوده اند.با اقبال بلندی، واشقانی جوان نیز این توفیق را داشت كه از تعالیم این دو استاد بهره مند شود و از بركت وجود هر دو توشه برگیرد.تعالیم این دو استاد نه تنها درس خط مشق بلكه حكمت و عرفان، صداقت و تقوا و بلند نظری بود و هر آنچه كه اگر كسی در هنر آموختن مورد عنایت قرار ندهد، هنر به معنای واقعی را نخواهد دریافت. او در سال ۱۳۳۵ از واشقان به تهران مهاجرت كرد و در سال ۱۳۳۷ در كلاس های آزاد اساتید خوشنویس مرحوم «سید حسین و سید حسن میرخانی» به فراگیری خط نستعلیق مشغول شد.و به سرعت مدارج هنری و ظرافت ها و صلابت های خوشنویسی را آموخت و در اندك زمانی مورد تأیید اساتیدی چون «سید حسین میرخانی»، «سید حسن میرخانی» و «علی اكبر كاوه» قرار گرفت.
واشقانی از سال ۱۳۴۶ به عنوان مربی و معلم خط نستعلیق در كلاسهای انجمن خوشنویسان ایران به تعلیم هنر جویان پرداخت.این همكاری تاكنون بی وقفه ادامه داشته و عرصه تعلیم این هنر را به زادگاه خویش نیز كشانده است.در طول سالها تدریس، واشقانی هنرجویان بسیاری را تعلیم داده و بسیاری از او تعلیم دیده اند و مدارج عالیه را طی كرده و برخی نیزبه تعلیم شاگردانی همت گماشته اند.فتحعلی واشقانی در سال ۱۳۵۸ رسماً از سوی انجمن خوشنویسان ایران به مقام استاد نستعلیق نایل آمد.
گرچه او راه آموختن را تا امروز نیز ادامه داده و همواره به شاگردانش آموختن و همیشه آموختن را توصیه كرده است.از این جهت كه او كمال خط را طالب است و كمال و حسن را در دایره ادراك انسان نهایتی نمی شناسد.استاد فتحعلی واشقانی از بنیانگذاران انجمن خوشنویسان استان مركزی است كه از بدو تأسیس تا كنون، زحمات فراوانی را در حفظ و تعالی تربیت هنر جویان متحمل شده وچونان چراغی روشنگر راه رهروان این هنر اصیل بوده است.فتحعلی واشقانی پس از پیروزی انقلاب در بهمن ماه ۱۳۵۹ با تأسیس كلاسهای رسمی خوشنویسی در شهرهای اراك، خمین، محلات، دلیجان، آشتیان و تفرش سطح خوشنویسی در این مناطق را ارتقا داد.
در سال ۱۳۶۷ با استناد به آثار قلمی و نمایشگاه و فعالیتهای فرهنگی هنری كه در این سالها از واشقانی به جای مانده بود، نشان درجه یك هنری توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به استاد اعطا شد همچنین چندی پیش در كنار ۹ نفر از پیشكسوتان صنایع دستی استان مركزی كه زادگاه آنان در این استان است،از واشقانی هم تجلیل و قدردانی شد.
عزت الله ابراهیمی، محمد فراهانی، مهدی ملك زاده، مصطفی هجرتی، عبدالحسین اخوان ملایری، سید كمال میرطیبی، علی بصیرت نژاد، مصطفی اخواص به ترتیب در عرصه رواج نقوش سنتی و نقاشی فرش، نقاشی قهوه خانه ای، مشبك فلز، طراحی فرش، گلیم برجسته، منبت، گچ بری سنتی، نگارگری و تذهیب در كنار فتحعلی واشقانی مورد تجلیل قرار گرفتند.
این هنرمندان از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی مورد تقدیر قرار گرفته و لوح و تندیس نقره دریافت كردند.بی جهت نیست كه خانه صنایع دستی و نگارخانه مهمی را در شهر اراك، به نام استاد «فتحعلی واشقانی» نامگذاری كرده اند.او در سال ۱۳۷۱ به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران جهت اشاعه هنر خوشنویسی به كشور یمن رفت و در سال ۱۳۷۵ نیز به همراه سایر استادان به كشور جمهوری آذربایجان سفر كرد.در طی این سالها نیز استاد واشقانی در كنار استاد غلامحسین امیرخانی، استاد كیخسرو خروش، استاد عباس اخوین، استاد محمد سلحشور، استاد صداقت جباری و...جزو هیأت داوران انجمن خوشنویسان ایران در زمینه خط نستعلیق بوده است.
كلك مشكین ۱ و ،۲ چشمه خورشید، آیت مهر، ترجمه كامل قرآن كریم، نام حق جلی قلم و دیوان حافظ از جمله آثار و تألیفات مهم استاد واشقانی است. همچنین در كلیه مكتوبات منتشر شده انجمن خوشنویسان، آثاری از این استاد گرانقدر به چاپ رسیده است.
برایش آرزوی طول عمر و سلامتی داریم.

پی نوشت:
۱- گروه آموزشی هنر آموزش و پرورش استان اصفهان

منبع : روزنامه ایران