هنر تسلیم جنایت نمی شود

«ژان آرپ» یكی از دادائیست های مشهور درباره جنبش «دادا» گفته: ما در سال ۱۹۱۵ در زوریخ، كه هیچ علاقه ای به كشتارگاه های جنگ جهانی اول نداشتیم، خود را وقف هنرهای زیبا كردیم. در حالی كه صدای غرش توپ ها از دور می آمد، نقاشی می كردیم و شعر می خواندیم، شعر می نوشتیم و با صدای بلند آواز می خواندیم. ما هنری ابتدایی می خواستیم و فكر می كردیم انسان را از جنون عجیب آن روزها نجات می دهد. آرزوی ما داشتن نظمی تازه بود. دادائیست ها هنرمندانی معترض به زمانه خود بودند. ضد جنگ بودند اما بی توجه به جنایت هایی كه انسان ها علیه هم مرتكب می شدند نبودند. هنرمندان نه در كشور ما و نه در هیچ كجای جهان به طور معمول علاقه ای به جنگ و كشتار ندارند. نفرت از «جنایت» را از زبان همه حتی آمران و عاملان جنایت هم می توان شنید و البته باور نكرد. اما پاسخ هنرمندانی كه در واكنش به وقوع جنایت در جهان، فعالیت هنری خود را تعطیل می كنند، بیشتر نشانه تسلیم شدن به شرایطی است كه جنایتكاران پدید آورده اند تا اعتراض به آن.
تفكر «آدورنو»یی كه پس از آشوویتس نوشتن شعر را غیرممكن می داند، با هر خوانش و تفسیری كه از آن داشته باشیم با شرایط امروز جهان هماهنگ و همخوان نیست. هنر در شرایط وقوع جنایت های گسترده ای كه بازتاب جهانی دارند می تواند حتی به صرف حضورش عامل تسكین دهنده ای برای انسان ها باشد. دادائیست های جهان وطن با جنبش شورشی خود علیه جنایت فریاد می زدند نه درباره جنایت. كاری كه آنها می كردند نمایش نمادین رفتاری بود كه جنون و هیجان را به جای كشتن انسان، صرف ساختن هنر می كرد. فریاد آنها غرش توپ های جنگی را خاموش نمی كرد و تاثیری در نتیجه جنگ نداشت. اما اجازه خاموش شدن صدای انسان را هم نمی داد. دادائیست ها در بحبوحه جنگ كشورها و نژادها، هنرمندانی با ملیت های مختلف بودند كه مرزهای جغرافیایی و قدرت های حاكم در آنها را به رسمیت نمی شناختند. امروز هم نه به احساساتی شدن نسبت به تعهد القا شده از رسانه ها و آن را وظیفه ای هنری تلقی كردن، آن هم با تاریخ انقضایی كوتاه مدتش، نیازی هست، و نه به سكوت هایی كه نشانه تسلیم شدن به جنون جنایتكاران است. فقط كافی است به یاد داشته باشیم حفظ هنر، در هر شرایطی، نفرت از جنایت است.

محمد آزرم

منبع : روزنامه شرق