زندگی کاکتوس‌ها

کاکتوس‌ها به دلیل وضع وجودی خود و اندام‌های گوشتی و آب‌دار غالباً در مقابل عوامل متغیر محیطی مقاومت نشان می‌دهند. برخی از آنها ماه‌ها بدون هیچ‌گونه مواظبتی زنده باقی می‌مانند و به رشد و نمو ادامه می‌دهند. مانند بسیاری از گیاهان گوشتی دیگر، کاکتوس‌ها نیز در برگ‌ها و ساقه‌ها و تنه‌های خود آب ذخیره می‌کنند. این گیاهان نوردوست می‌باشند و باید در آفتاب کامل رشد و نمو کنند. چون کم و بیش نسبت به خشکی و گرما مقاومت دارند از گیاهان مناسب برای نگهداری در منازل به شمار می‌روند. کاکتوس‌ها را می‌توان در خانه‌ها، در پشت پنجره‌های رو به جنوب، و در پاسیوهای نسبتاً خشک نگاهداری کرد.
اصل و منشاء این گیاهان از آمریکای مرکزی و جنوبی است. در بیابان‌های این قاره پهناور بیش از ۲۰۰۰ گونه از کاکتوس‌ها به اشکال و اندازه‌های مختلف در حال رشد و نمو می‌باشند. بیشتر این گونه‌ها در شیلی، پرو، بولیوی و آرژانتین شناخته شده‌اند. برخی از آنها بسیار کوتاه و در بیابان‌ها پنهان می‌شوند و تعدادی از آنها درختان غول‌پیکری را تشکیل می‌دهند که بازوان خود را تا ارتفاعات زیاد در آفتاب سوزان بیابان‌ها می‌گسترانند. در جنگل‌های برزیل بسیاری از کاکتوس‌ها به‌صورت اپی‌فیت همراه با گیاهانی از بروملیادها و ارکیده‌ها در تنه‌های درختان زندگی می‌کنند، و در این حالت آب و مواد غذائی را ازا هوا، باران و تنه درختان دریافت می‌کنند و با اندک رطوبت موجود در خزه‌ها و پوست تنه درختان که به ریشه‌های آنها می‌رسد به زندگی ادامه می‌دهند انواع و گونه‌هائی که در بیابان‌های خشک و سوزان رشد و نمو می‌کنند نسبت به گیاهان دیگر شکل‌هائی غیرمعمولی و عجیب یافته‌اند. این وضع در طی میلیاردها سال تکامل به وجود آمده است و گونه‌های به‌خصوصی از کاکتوس‌ها در طی دوران‌های مختلف با تغییر شکل و اندازه، شرایط نامساعد محیطی را که در نتیجه از بین رفتن جنگل‌ها حاصل شده است، متحمل شده‌اند. ساقه‌ها نظیر برگ‌ها به عمل فتوسنتز می‌پردازند و به وسیله تیغ‌هائی به رنگ‌ها و شکل‌های مختلف از خود دفاع می‌کنند. از صفات مشترک این گیاهان وضع کنگره‌ای یا بندبند بودن ساقه‌ها است. در این گروه‌ها نقاط رشد وجود دارند و از آنها برگ‌ها، گل‌ها و تیغ‌ها می‌رویند. خانواده کاکتوس به سه زیرخانواده تقسیم می‌شوند:
▪ پرسکیه
▪ اوپانسیه
▪ سرئه
زیرخانواده پرسکیه از قدیمی‌ترین کاکتوس‌هاست و بیشتر شباهت به درختان جنگلی دارد. گیاهانی بوته مانند می‌باشند و غالباً برگ‌هائی پهن دارند. این نوع کاکتوس‌ها بی‌شباهت به درختان کوچک مرکبات نیستند. گل‌ها دارای دمگل کوتاهند و به‌صورت دسته‌ای و شبیه به گل نسترن‌های وحشی‌اند. بوته‌های آن تیغ‌دار است، لیکن تیغ‌های این گیاهان شباهتی به تیغ‌های کاکتوس‌های دیگر ندارند. پرسکیای گل درشت از مهم‌ترین گیاهان این زیرخانواده است و به زبان انگلیسی رز کاکتوس نامیده می‌شود.
زیرخانواده اوپانسیه دارای ساقه‌های گوشتی و آب‌دار است، ساقه‌ها بندبند و در محل گره ترد و شکننده‌اند، روی آنها تیغ‌های مجتمع و کوتاه و نرم پوشانده است که به آسانی از جا کنده شده، با لمس کردن آنها تعداد زیادی تیغ به دست می‌چسبد. از انواع معروف این زیرخانواده، نوع اوپانسیا و نوپالئا است. این انواع برگ ندارند و گل‌هایشان شبیه به چرخ‌دنده و بدون دمگل‌اند. زیرخانواده‌ سرئه، همان‌گونه که در بالا اشاره شد، شامل تعداد بسیار زیادی از گونه‌های کاکتوس است که برخی از آنها کشت و کار می‌شوند و در مناطق سردسیر به‌عنوان گیاهان گلخانه‌ای در منازل نگاهداری می‌شوند. این زیرخانواده‌ خود به راسته‌های زیر تقسیم می‌شود:
سرئنه، هلیو سرئنه، اکینو سرئنه، اکینو کاکتانه، کاکتانه، کوری فانتانه، اپی‌فیلانه، ریپسالیدانه
● طرز نگهداری
به‌طور کلی پرورش کاکتوس‌ها در ایران با وجود آفتاب روشن و قوی و خاک مملو از مواد معدنی، خصوصاً مواد آهکی که غالباً در مورد سایر گل‌ها از موارد محدودکنندهٔ پرورش است و برعکس در مورد کاکتوس‌ها از مزایا محسوب می‌شود به آسانی میسر است. در فصل رویشی باید آب کافی به آنها داده شود، لیکن همواره باید دقت کنیم که گلدان‌ها زکشی خوب داشته باشند و آب زیادی در خود نگهداری نکنند. بهترین مخلوط خاک برای بسیاری از کاکتوس‌ها ۳/۱ خاک باغچه و ۳/۱ خاک برگ پوسیده و یا هوموس است. انواع مامیلاریا و آستروفیتوم نیاز به خاک‌های آهکی و Ph بیش از ۷ دارند. کاکتوس‌ها در مجموع گیاهانی کم‌توقع بوده نیازی به مرقبت زیاد ندارند. غالباً این گیاهان نیاز به نور کامل آفتاب دارند، بنابراین در ماه‌های زمستان در منازل می‌بایستی آنها را در پشت پنجره‌های رو به جنوب گذاشت. بیشتر کاکتوس‌ها فصل زمستان را در حال رکود سپری می‌کنند، در این حال در محلی نسبتاً سرد (حدود ۱۰ درجه سانتی‌گراد) نگه‌داری می‌شوند. برخی از آنها در این زمان نیازی به آبیاری ندارند. در میانه تابستان که هوا خیلی گرم می‌شود کاکتوس‌ها را باید روزانه آبیاری کرد و آبیاری در صبح زود انجام می‌شود. در این فصل کاکتوس‌ها به مواد غذائی بیشتری نیاز دارند و باید هر چند وقت کودهای غنی از پتاسیم و فسفر به آنها داد، از کودهای مخلوط و کامل می‌توان استفاده کرد.
● نارسائی در کاکتوس‌ها
هنگامی‌که ساقه بد شکل و دراز شده است گرمای زیاد در زمستان و نور کم در تابستان عامل آن است.
هنگامی‌که لکه‌های آرد آلود در سطح ساقه مشاهده می‌شود شپشک عامل آن است با نظر کارشناس دفع آفات سمپاشی کنید.
هنگامی‌که لکه‌های سخت استخوانی روی ساقه‌ها است عامل آن حشره‌ سپردار است با نظر کارشناس سمپاشی کنید.
هنگامی‌که در قاعده گیاه پوسیدگی سیاه و نرم به وجود آمده است رطوبت و آبیاری بیش از حد در زمستان زمینه را برای عوامل قارچی و باکتریائی فراهم کرده است. گیاهان احتمالاً خشک خواهند شد. از ساقه دیگر برای قلمه‌گیری استفاده کنید.
هنگامی‌که نوک ساقه چروک می‌خورد و انتهای آن نرم و پوسیده است آبیاری خصوصاً در زمستان بیش از حد است.
هنگامی‌که رشد متوقف است در تابستان با کمبود آب روبه‌رو شده و یا برعکس در زمستان در آبیاری زیاده‌روی گردیده است.
هنگامی‌که لکه‌های برنزه روی سطح ساقه مشاهده می‌گردد کنه قرمز عامل آن است. سطح ساقه را آب‌فشانی کنید تا کنه‌ها شسته شوند.
هنگامی‌که لکه‌های کرک‌دار در سطح ساقه وجود دارد. عوامل زیادی باعث آن هستند حمله حشرات، صدمات فیزیکی، سرمای شدید و ناگهانی و یا کمبود آبیاری در تابستان.
هنگامی‌که که لکه‌های نرم و پوسیده قهوه‌ای رنگ روی ساقه به وجود آمده است عوامل قارچی باعث آن هستند، کاکتوس خود را قوی نگهدارید تا قارچ‌ها نتوانند حمله کنند. بریدن قسمت آلوده و ترمیم آن توصیه می‌گردد.

منابع:
خلیقی، احمد، ۱۳۶۴، گلکاری، نشر روزبهان
پیش‌بین، اسماعیل، ۱۳۸۴، گلکاری، نشر آئیژ
Donaldson, Stephanie and Mchoy peter ۲۰۰۱
The containergarden handbook. Island Book. London

منبع : فصلنامه جهان گل