پیامدهای اشغالگری در عراق

حمله آمریکا و متحدانش به عراق علاوه بر اینکه باعث کشته شدن بیش از یک میلیون عراقی طی پنج سال گذشته شده، آوارگی چند میلیون شهروند این کشور را نیز به دنبال داشته است.
آوارگی و جابه جایی ۴میلیون عراقی که معادل یک هفتم جمعیت این کشور است بزرگترین تغییر مکان جمعیت در خاورمیانه بعد از سال ۱۹۴۸ میلادی- که جمعیت زیادی از فلسطینی ها از خانه وکاشانه خود آواره شدند. بوده است.
همانطور که تغییر مکان فلسطینیان اثرات سیاسی و امنیتی بر منطقه و حتی بر مناسبات جهانی در ۶۰ سال اخیر داشته است، جابجایی عراقی ها، نیز تاثیر بلند مدت بر جامعه بین المللی خواهد گذاشت.
پس از سال ۲۰۰۳ و حمله آمریکا به عراق، تعداد عراقی هایی که در اثر خشونت های فزاینده و مستمر مجبور به نقل مکان شده اند، چه در داخل عراق و چه درخارج از این کشور، افزایش چشمگیری داشته است.
براساس تخمین ها دو میلیون عراقی درکشورهای همسایه بسر می برند که حداقل بین ۱.۲تا ۱.۵میلیون نفر از آنها هم اکنون درسوریه زندگی می کنند. اهمیت مسئله آوارگان عراقی به حدی است که کمیته ای اجرایی برای بررسی وضعیت آوارگان عراق در نشست کشورهای همسایه ، این کشور تشکیل شده است.
● اشغال و ناامنی دلایل اصلی آوارگی درعراق
طی ۲۵ سال گذشته، دو موج مهاجرت آوارگان عراقی به سوریه را شاهد بوده ایم. اولین موج مهاجرت به دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی برمی گردد که طی آن سنی های عراقی که مخالف رژیم صدام حسین بودند به علاوه شیعیان عراقی تحت تعقیب رژیم بعثی، وارد این کشور شدند.
موج دوم مهاجرت از سال ۲۰۰۳ میلادی و متعاقب حمله آمریکا به عراق صورت گرفت. با تداوم خشونت ها و درگیری درعراق هنوز هم مهاجرت ادامه دارد. پیش از این حمله آمریکا به عراق، دولت های منطقه خاطر نشان کرده بودند که حمله آمریکا به عراق خطر مهاجرت انبوه عراقی ها به کشورهای همسایه را در برخواهد داشت. و خیم تر شدن اوضاع امنیتی و سیاسی در سال های پس از حمله آمریکا، زمینه وسیع تری برای مهاجرت گسترده از عراق را بوجود آورد، به طوری که بسیاری از عراقی ها با ترک وطن خود به دنبال امنیت بودند.
طی سال های گذشته تاکنون نقل مکان و جابجایی عراقی ها چه در داخل این کشور و چه در خارج از مرزهای این کشور در نتیجه دو عامل اساسی بوده است. عامل اول، درگیری و جنگ بین نیروهای چند ملیتی و حکومتی عراق با شورشیان و دوم، درگیری های قومی می باشد.
براساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در خصوص جابجایی عراقی ها ناشی از درگیری های نیروهای چند ملیتی و شورشیان، توجهی نمی شود اما درگیری ها بیشتر در نواحی سنی نشین «الانبار» و نینوا صورت می گیرد. همچنین دراثر درگیری های صورت گرفته بین نیروهای آمریکایی و جیش المهدی در تابستان ۲۰۰۴ در نجف اشرف، شاهد نقل مکان شماری از شیعیان بودیم که بسیاری از آنها مجددا به خانه و کاشانه خود بازگشتند.
دومین عامل مهم برای نقل مکان عراقی ها و آوارگی ها آنها، جنگ های قومی و مذهبی بوده است و ریشه بسیاری از خشونت های مذهبی فعلی، میراث به رژیم بعث صدام می باشد. چرا که رژیم صدام، سبب تفرقه بیشتر میان سنی ها و شیعیان شد. نمونه ای از این میراث به سرکوب شیعیان در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی درآن کشور برمی گردد.
برای بسیاری از سنی های تندرو، خرابکاری و شورش معنای دیگری دارد. بسیاری از سنی های تندرو درصدد از بین بردن اشغالگری آمریکا و فرایند سیاسی موجود درعراق بودند، زیرا ساختار سیاسی موجود از نظر آنها تحت کنترل شیعیان قرار دارد و ایجاد فضای بی قانونی و هرج و مرج درعراق می تواند حکومت تحت کنترل شیعیان را زیر سؤال ببرد.
در همین سال فشار گروه های افراطی اعم از شیعه و سنی در جنوب عراق بر مسیحیان و سبایی ها (savaam) منجر به مهاجرت آنها به سوریه شد.
۴-بمب گذاری در حرمین عسگریین در فوریه ۲۰۰۶ سبب افزایش درگیری های مذهبی و مهاجرت صدها هزار نفر از عراقی ها به سایر نقاط از جمله سوریه شد.
۵-درگیری های صورت گرفته بین نیروهای کرد عراق از یک طرف و یزیدی ها و عسیری ها در اطراف موصل سبب هجوم بسیاری از یزیدی ها به سوریه شد.
به لحاظ جایگاه اقتصادی و مذهبی پناهندگان عراقی در سوریه، همان گونه که اشاره شد گروه های قومی- مذهبی مختلف با پایگاه های مختلف اجتماعی- اقتصادی در این کشور به سر می برند.
قبل از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، اکثر پناهندگان به سوریه را شیعیان تشکیل می دادند. آنها در این کشور مشغول بکار شده و در رفت و آمد به کشور خود بودند. پس از حمله آمریکا به عراق، پناهندگان اولیه عراقی، اعضای رژیم گذشته عراق بودند که عمدتاً از طبقات ثروتمند بودند. پناهندگان بعدی را ثروتمندان، مسیحیان و سبایی ها تشکیل می دادند. در سال ۲۰۰۶ موجی از آوارگان شیعی که به لحاظ اقتصادی فقیر بودند، وارد سوریه شدند.
● تاثیر ورود آوارگان عراقی بر سوریه
سوریه به لحاظ اقتصادی کشور ثروتمندی محسوب نمی شود، لذا ورود ناگهانی و فوری شمار زیادی از آوارگان عراقی به این کشور، تاثیر قابل ملاحظه ای بر ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این کشور داشته است.
به ویژه اینکه در برهه ای ورود آوارگان عراقی به این کشور همزمان با ورود پناهندگان و آوارگان لبنانی، متعاقب جنگ ۳۳ روزه اسرائیل و حزب الله لبنان در تابستان ۲۰۰۶، به این کشور شده است.
حضور این آوارگان در سوریه سبب شده تا قیمت بسیاری از کالاها، اجاره بهای مسکن و جرایم افزایش پیدا کند. به طوری که قیمت انواع کالاها از جمله حمل و نقل و اجاره مسکن به طور چشمگیری افزایش یافته است.
حضور نیروی کار عراقی در سوریه و به کار گرفتن آنها از سوی کارفرمایان سوری به صورت غیرقانونی سبب شده است تا نیروی کار سوری، بیکار بماند به ویژه اینکه نیروی کار عراقی، با دستمزدهای پایین حاضر به انجام کار هستند که سبب شده دستمزد نیروی کار پایین بیاید و تعادل در بازار نیروی کار به زیان نیروی کار سوری، به هم بخورد.
از طرف دیگر، ورود آوارگان عراقی به سوریه به افزایش نقدینگی کمک کرده است. تجارت و داد و ستد کالا بین دو کشور و از مرزهای دو کشور که عمدتاً توسط عراقی ها صورت می گیرد سبب گشوده شدن بازار جدیدی برای کالاهای سوریه شده است. اگرچه آمار و اطلاعات دقیقی راجع به تاثیر اقتصادی حضور آوارگان عراقی در سوریه وجود ندارد اما آنچه مسلم است تاثیر حضور آوارگان بر اقتصاد سوریه حداقل در کوتاه مدت، تماماً منفی نبوده است.
اما این فرضیه برخلاف اظهارات مقامات رسمی دولت سوری می باشد.
دولت سوریه اظهار می دارد که جریان ورود آوارگان به سوریه، به شدت تقاضا برای کالا و خدمات یارانه دولتی را افزایش داده و سهم هزینه های دولت در این بخش ها را از بودجه افزایش داده است.
براساس گزارش ارائه شده توسط وزارت امور خارجه سوریه در کنفرانس مربوط به آوارگان عراقی در سال ۲۰۰۶ خاطرنشان شده است؛ حضور آوارگان عراقی در سوریه سبب افزایش مصرف داخلی کالاهای یارانه ای در سال ۲۰۰۶ شده است. تقاضا برای کالاهای اساسی به طور چشمگیری بالا رفته است برای نمونه تقاضا برای نان، ۳۵ درصد افزایش یافته است که هزینه ای معادل ۳۴ میلیون دلار برای دولت داشته است.
همچنین دولت سوریه نسبت به افزایش هزینه هایی که دولت در بخش خدمات عمومی ناشی از حضور و ورود آوارگان عراقی متحمل می شود، شکایت دارد. مثلا در بخش آموزش و پرورش، وزارت مربوطه پیش بینی کرده است: استفاده هر فرد عراقی از خدمات آموزش و پرورش سوریه هزینه ای معادل ۶۰۰ دلار سرانه برای سوریه دارد. یعنی برای تعداد تقریبی ۳۰ هزار کودک عراقی که در مدارس سوریه ثبت نام کرده اند هزینه ای معادل ۱۸ میلیون دلار به صورت سرانه متوجه دولت می شود.
بحران آوارگان عراقی می تواند به طور قابل توجهی ثبات داخلی در سوریه را به چالش بکشد. در حالی که دولت سوریه سعی می کند که خود را با بحران آوارگان تطبیق دهد، تداوم ورود آوارگان و فشارها و محدودیت ها بر خدمات عمومی و اجتماعی و بخش های یارانه ای اقتصادی دولت را بیشتر خواهد کرد و سبب نارضایتی عمومی مردم سوریه، گسست اجتماعی و ناآرامی خواهد شد.

منبع : روزنامه کیهان