اپوس

Opus اوپوس یک کلمه لاتین میباشد که معنای کار را میدهد که معمولا برای کارهای هنری از این کلمه استفاده میشود. جمع اوپوس - اپرا - میشود که در موسیقی خود یک شاخه و سبک محسوب میشود. اما از منظر تاریخی می بینیم در حدود قرن ۱۷ میلادی بسیاری از آهنگسازان همچون بتهوون آثار موسیقیایی خود را بر اساس شماره گذاری بصورت اپوس دسته بندی نموده اند. که به صورت مختصر آنرا به صورت “Op” مینویسند و جمع آن “Opp” میباشد.
اما در حدود قرن ۱۸ بسیاری از ناشران بودند که برای چاپ مجموعه آثار یک آهنگساز بصورت گروهی آنرا تقسیم بندی مینمودند؛ شماره اپوس که معمولا در دسته های ۳ - ۶ و یا دوازده تایی بود و این تقسیم بندی بیشتر بر حسب تاریخ ساخت اثر توسط آهنگساز بود (و یا در صورت ناشناخته بودن وی هنگام کشف آن آثار)
در نتیجه آثاری که در آن دوره به چاپ نرسیدند، فاقد شماره گذاری بصورت اوپوس بودند که این شماره گذاری برای محققین در زمینه موسیقی بسیار مفید و کار آمد میباشد و راهنمای خوبی برای شناخت آثار موسیقی و زمان ساخت قطعات و غیره میباشد اما این نوع شماره گذاری مشکلاتی را نیز برای خود دارد.
یکی از شایعترین مشکلات وجود قطعاتی معین اما با اختلاف در شماره اپوس ها میباشد که علت این امر این بود: گاهی دو ناشر با هم و یا در مقاطع مختلف آن اثر را به چاپ میرساندند که هر یک بر اساس شیوه کار خود آنها را شماره گذاری مینمودند!
همین امر سر منشا اختلافات بسیاری در میان موسیقی شناسان میباشد. بعنوان مثال بسیاری از شماره اوپوسهای آثار موزار و باخ بقدری از طرف انتشارات مختلف شماره گذاری شده اند که امروزه این شماره گذاری ها را بی ارزش و فاقد اعتبار میدانند و قادر به شناخت اپوس صحیح بر روی این مجموعه ها نمیتوان شد.
یکی از بهترین مثالهایی که دارای تعدد در شماره گذاری بصورت اپوس میباشد، کوارتت های زهی هایدن است. همانطور که گفته شد در ابتدا آهنگسازان بودند که خود آثار خود را بر اساس اپوس شماره گذاری مینمودند و یکی از روشهای مورد قبول این بود که در برخی آثار تکی خود شماره اوپوس های مجوعه قبلی خود را نیز به این آثار تسری میدادند که این بیشتر در قطعات کوتاه به چشم می آید و در زمانهای بعد ناشران این کار را بعهده گرفتند اما بتدریج رابطه میان شماره گذاری اوپوس و انتشاراتیها از بین رفت ( البته، تا حدود سال ۱۹۰۰ که باز بسیاری از آهنگسازان خودشان شماره اوپوس قطعات را انتخاب مینمودند و مهم نبود تا آنها به مرحله چاپ برسد.)
اما امروزه شماره اوپوس ها روش خوبی است برای محققان تا سیر تاریخی قطعات و تحولات مربوط به زندگی آهنگساز پی ببرند هرچند همیشه قابل اعتماد نیستند!
بعنوان مثال بتهوون خود آثارش را با شماره اپوس مربوطه اش انتخاب میکرد و حتی در برخی از آثاری که برای انتشاراتی های مختلف میفرستاد، گاهی اوپوس آنرا از قلم میانداخت و بخاطر همین بسیاری از آثارش تا زمان مرگش با عنوانwithout an opus number- بدون شماره اوپوس - منتشر شد.
اما بعد از سالها بتهون برخی از آثار ابتدائیش را با شماره اپوسهای بالایی منتشر نمود و یا بعد از مرگ او برخی از آثار وی را شماره اوپوس گذاری نمودند. این مثال نشان میدهد که نباید اتکا چندانی از نظر سیر تاریخی قطعات بر حسب شماره اپوس داشت.
در آثاری که بعد از مرگ نویسنده شماره اپوس گذاری میشد عنوان Op. posth که اختصارposthumous opus را مینهادند البته نه در تمامی مواقع. در این زمینه میتوان به آثار فلیکس مندلسون اشاره نمود که بعد از مرگ وی وراث او شماره اپوس های وی را بر آثارش قرار دادند. برای مثال در دوران زندگی و حیات مندلسون سه سمفونی منتشر نمود شماره ۱-۲-۳ با شماره اوپوس های ۱۱ - ۵۲ - ۵۶ اما در بین سمفونی های شماره ۱ و ۲ وی دو سمفونی دیگر با نامهای Italian و Reformation را ساخت که از انتشار آن صرفنظر کرد اما بعد از مرگش، بعنوان سمفونی ۴ و ۵ و شماره اوپوس های ۹۰ و ۱۰۷ به چاپ رسید!
اما در حال حاضر نیز موسیقیدانان معاصر به شماره گذاری بصورت اپوس بر آثارشان علاقه نشان میدهند. بعنوان مثال آهنگسازانی مانند بلا بارتوک و سزار فرانک در ابتدا قطعات خود را بصورت اوپوس شماره گذاری مینمودند اما بعد از مدت کوتاهی آنرا متوقف کردند. در هر حال اشخاص مانند پل هیندمیت و کارل نیلسن علاقمند به این سیستم بودند و یا آهنگساز بزرگ پرکوفیف که بنوعی آنرا وظیفه خود میدانست!
یکی از سرگرمی ها و نکات جالب این اهنگساز این بود که وی قبل از این که اثری را خلق کند آنرا شماره گذاری مینمود! و بعد از مرگش برخی از آثارش بصور ناقص اوپوس گذاری شده بودند و یا اوپوس هایی بدون وجود قطعه! و حتی گاهی وی دو شماره اپوس متفاوت بر روی یک کار میگذاشت و آن هنگامی بود که اثری را دوباره بازنگری مینمود مانند: سمفونی شماره ۴ که دارای دارای شماره اوپوسهای ۴۷ و ۱۱۲ میباشد و یا سونات پیانو شماره ۵ وی که دارای دو شماره اوپوس ۳۸ و ۱۳۵ بود.
بخاطر مشکلانی که استفاده از شماره اوپوس برای ساختن قطعات بالاخص آثار آهنگسازان دوره باروک تا کلاسیک وجود دارد بسیاری از موسیقی شناسان و محققان برای دسته بندی این آثار از روش های دیگری مانند شیوه آهنگسازی در زمانهای مختلف و در طی حیات هنری آهنگساز و سایر موارد مشابه استفاده مینمایند

نویسنده : حامد فتحی

منبع : سایت تخصصی گیتار