دو نگاه پیش‌داورانه به معلولان

یک فرد معلول مانند دیگر افراد جامعه با اولین واحد اجتماعی‌ ارتباط برقرار می‌کند و به نظر می‌رسد این خانواده است که باید با آگاهی و مهارت لازم در زمینه محدودیت‌ها و توانمندی‌های فرد معلول، گام‌های اساسی برای کاهش مشکلات وی بردارد.
با کمال تاسف باید گفت دو دیدگاه غلط در گذشته در خانواده‌های افراد معلول موجب افزایش معضلات اجتماعی معلولان شده است.
دیدگاه اول که لازم است در آن بیشتر تأمل شود انکار وجود فرد معلول در خانواده است.
برخی از خانواده‌ها که با مشکل معلولیت فرزند خود روبه‌رو می‌شوند بی‌آنکه آینده وی را درنظر بگیرند از بیم آنکه مبادا اطرافیان به این فرد طوری بنگرند که مایه سرافکندگی خانواده شود سعی می‌کنند وجود چنین کودکی را در خانواده انکار کنند، یا به عبارت دیگر او را از دید سایرین پنهان کنند.
به نظر می‌رسد این نگرش نه‌تنها مشکلی از آن فرد معلول و خانواده‌اش کم نمی‌کند، بلکه در آینده موجب ایجاد مشکلات عدیده‌ای مانند انزواطلبی فرد معلول می‌شود.
اگر این دیدگاه جای خود را به پذیرش واقعیت و نگاه به توانمندی‌های فرد معلول دهد می‌توان با ایجاد فرصت و امکانات برای وی از او به جای یک فرد منزوی و نیازمند، یک انسان توانمند و موفق ساخت.
البته نباید انکار کرد که نقش اساسی در این راستا برعهده خود فرد معلول است زیرا یک معلول باید با پذیرش محدودیت‌ها و با باور توانمندی‌های خود و بروز آنها با این دیدگاه مبارزه کند تا بتواند به جایگاه واقعی خود در زندگی برسد.
دیدگاه دیگری که جا دارد به آن پرداخته شود «نگاه ترحم‌آمیز» در برخورد با فرد معلول است که متاسفانه هم در خانواده و هم در جامعه موجب ایجاد مشکلات بی‌شمار روحی و اجتماعی برای فرد معلول می‌شود.
البته شاید در نظر طرف مقابل این رفتار خیرخواهانه و متین باشد، اما نباید این موضوع را نادیده گرفت که فرد معلول هرقدر هم ناتوان باشد اما مانند یک انسان سالم دارای شأن و کرامت انسانی است که باید حفظ شود. در اینجا لازم است برای روشن‌تر شدن موضوع به چند مورد از این برخوردها اشاره شود: مثلا خانواده از بیم اینکه فرد معلول با توجه به وضعیتی که دارد نمی‌تواند به تنهایی برای پیگیری امورات خود از خانه بیرون آید او را از این کار باز می‌دارند و سعی می‌کنند.
خود این وظایف را برعهده گیرند یا در انجام وظایف شخصی وی دخالت بی‌مورد می‌کنند. شاید انگیزه خانواده از این نوع برخورد با فرد معلول از روی حس کمک و دلسوزی باشد اما باعث می‌شود فرد معلول نتواند از توانمندی خود برای رفع مشکلاتش بهره گیرد که این خود موجب بروز حس بیهودگی و ناتوانی بیشتر در فرد معلول می‌شود.
همچنین برخی از مردم در برخورد با یک معلول بی‌آنکه به توانمندی وی بنگرند وی را فردی ناتوان و بیچاره می‌بینند و از روی ترحم و دلسوزی فکر می‌کنند با دادن مقداری پول می‌توانند کمکی به او کنند یا سعی دارند با به زبان آوردن بعضی جملات ترحم‌آمیز نسبت به فرد معلول ابراز همدردی کنند در حالی که این‌گونه برخوردها نه‌تنها مشکلی از فرد معلول کم نمی‌کند بلکه موجب بروز تنش‌های روحی فراوان برای فرد معلول می‌شود که وی باید علاوه بر تحمل مشکلات جسمی خود این‌گونه برخوردها را هم تحمل کند. عوامل مختلفی که در ایجاد چنین نگرش‌هایی نسبت به اینگونه افراد موثر است در اینجا به آنها اشاره می‌شود:
یکی از این عوامل را باید عدم آشنایی جامعه نسبت به توانمندی‌های افراد دارای معلولیت دانست. عامل دوم را باید پخش برخی فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی دانست که در آنها یا فرد معلول را به عنوان یک انسان ناتوان و بیچاره نشان می‌دهند یا از شخصیت معلول به عنوان یک سوژه طنزآمیز و خنده‌آور بهره می‌گیرند و عامل سوم را باید حرکات و رفتارهای غیرمنطقی و غیرمسئولانه برخی معلولان ناآگاه دانست که بی‌آنکه به توانمندی‌های خود توجه کنند برای آنکه بتوانند کمک ناچیزی از دیگران دریافت کنند به کارهای غیرمعقول مانند تکدی‌گری می‌پردازند که این خود عامل اصلی ایجاد نگرش‌های غلط نسبت به افراد معلول است.
برای تفسیر این نگرش‌ها باید از راهکارهایی بهره گرفت مانند نشان دادن توانمندی‌های افراد معلول به جامعه با معرفی معلولان موفق به جامعه از سوی صدا و سیما و بالا بردن سطح آگاهی خانواده‌های دارای فرزند معلول نسبت به چگونگی رفتار با این فرزند.
آموزش افراد معلول نسبت به چگونگی برخورد با معلولیت و ایجاد حس خودباوری و اعتماد به نفس در فرد معلول هم جهت ابراز وجود موثر است.
● در جست‌وجوی جایی برای توانمند شدن
هرچند که جمعیت ثابت دریافت‌کننده خدمات کمیته امداد شامل سالمندان نیازمند و معلولان می‌شود اما به نظر می‌رسد که ارگان اختصاصی‌ای با بودجه‌ای مشخص برای کارآفرینی و حمایت از بازگشت معلولان به جامعه وجود ندارد.
این در شرایطی است که به گفته حسین انواری سرپرست کمیته امداد، سالانه حدود ۹ میلیون نفر از ۳ دهک پایین جامعه به این نهاد حمایتی مراجعه می‌کنند. از سوی دیگر سالانه ۹۳ هزار نفر از چرخه حمایت کمیته امداد خارج می‌شوند. انواری با بیان اینکه سالانه حدود یکصد هزار نفر از حوزه خدمات خودکفایی خارج می‌شوند، در مورد وام‌های پرداختی به مددجویان و تاخیر پیش آمده در واگذاری وام‌های بانکی به آنها، می‌گوید: وجوهات وام‌های واگذار شده، از ۲ طریق صندوق وام کمیته امداد و تسهیلات بانکی تامین می‌شود.
مسئولان کمیته امداد همچنین بیان می‌کنند که نوسانات اقتصادی همواره ضرایب سرویس‌دهی را تغییر می‌دهد.در سال‌جاری ۲۰۰ میلیارد تومان به صندوق وام و اشتغال کمیته امداد اختصاص یافت.
در سال گذشته نیز حدود ۴۰۳ میلیارد تومان از بانک‌های عامل، وام اشتغال‌زایی دریافت شد که امسال این رقم به ۱۰ تا ۱۲ درصد رقم سال گذشته می‌رسد.بی‌تردید ایجاد فرصت اشتغال و درآمدزایی برای افراد کم‌توان در راستای جلوگیری از حضور افرادی که به عنوان معلول در اجتماع از جایگاه مناسبی برخوردار نیستند و در برخی موارد درچار سرخوردگی نیز می‌شوند، یکی از راهکارهایی است که می‌تواند به توانمند شدن جامعه معلولان کم‌توان یا ناتوان ما کمک کند

بهرام امیدی

منبع : روزنامه همشهری