یکشنبه, ۹ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 28 April, 2024
مجله ویستا

از مکتبخانه‌ تا استادی‌ دانشگاه‌


از مکتبخانه‌ تا استادی‌ دانشگاه‌
استاد شهید آیت‌ الله‌ مطهری‌ در ۱۳ بهمن‌ ۱۲۹۸ هجری‌ شمسی‌ در فریمان‌ واقع‌ در ۷۵ كیلومتری‌ شهر مقدس‌ مشهد در یك‌ خانواده‌ اصیل‌ روحانی‌ چشم‌ به‌ جهان‌ می‌ گشاید. پس‌ از طی‌ دوران‌ طفولیت‌ به‌ مكتبخانه‌ رفته‌ و به‌ فراگیری‌ دروس‌ ابتدایی‌ می‌پردازد. در سن‌ دوازده‌ سالگی‌ به‌ حوزه‌ علمیه‌ مشهد عزیمت‌ كرده‌ و به‌ تحصیل‌ مقدمات‌ علوم‌ اسلامی‌ اشتغال‌ می‌ ورزد. در سال‌ ۱۳۱۶ علیرغم‌ مبارزه‌ شدید رضاخان‌ با روحانیت‌ و علیرغم‌ مخالفت‌ دوستان‌ و نزدیكان‌، برای‌ تكمیل‌ تحصیلات‌ خود عازم‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌ می‌ شود در حالی‌ كه‌ به‌ تازگی‌ موسس‌ گرانقدر آن‌ آیت‌ الله‌ العظمی‌ حاج‌ شیخ‌ عبدالكریم‌ حائری‌ یزدی‌ دیده‌ از جهان‌ فروبسته‌ و ریاست‌ حوزه‌ را سه‌ تن‌ از مدرسان‌ بزرگ‌ آن‌، آیات‌ عظام‌ سید محمد حجت‌، سید صدرالدین‌ صدر و سید محمد تقی‌ خوانساری‌ به‌ عهد گرفته‌ اند. در دوره‌ اقامت‌ پانزده‌ ساله‌ خود در قم‌ از محضر مرحوم‌ آیت‌ الله‌ العظمی‌ بروجردی‌ (در فقه‌ و اصول) و حضرت‌ امام‌ خمینی‌ (به‌ مدت‌ ۱۲ سال‌ در فلسفه‌ ملاصدرا و عرفان‌ و اخلاق‌ و اصول) و مرحوم‌ علامه‌ سید محمد حسین‌ طباطبایی‌ (در فلسفه‌، الهیات‌ شفای‌ بوعلی‌ و دروس‌ دیگر) بهره‌ می‌ گیرد.
قبل‌ از هجرت‌ آیت‌ الله‌ العظمی‌ بروجردی‌ به‌ قم‌ نیز استاد شهید گاهی‌ به‌ بروجرد می‌ رفته‌ و از محضر ایشان‌ استفاده‌ می‌ كرده‌ است‌. مولف‌ شهید مدتی‌ نیز از محضر مرحوم‌ آیت‌ الله‌ حاج‌ میرزا علی‌ آقا شیرازی‌ در اخلاق‌ و عرفان‌ بهره‌ های‌ معنوی‌ فراوان‌ برده‌ است‌. از اساتید دیگر استاد مطهری‌ می‌ توان‌ از مرحوم‌ آیت‌ الله‌ سید محمد حجت‌ (در اصول‌) و مرحوم‌ آیت‌ الله‌ سید محمد محقق‌ داماد (در فقه) نام‌ برد. وی‌ در مدت‌ اقامت‌ خود در قم‌ علاوه‌ بر تحصیل‌ علم‌، در امور اجتماعی‌ و سیاسی‌ نیز مشاركت‌ داشته‌ و از جمله‌ با فداییان‌ اسلام‌ در ارتباط‌ بوده‌ است‌. در سال‌ ۱۳۳۱ در حالی‌ كه‌ از مدرسین‌ معروف‌ و از امیدهای‌ آینده‌ حوزه‌ به‌ شمار می‌رود به‌ تهران‌ مهاجرت‌ می‌كند. در تهران‌ به‌ تدریس‌ در مدرسه‌ مروی‌ و تالیف‌ و سخنرانیهای‌ تحقیقی‌ می‌پردازد. در سال‌ ۱۳۳۴ اولین‌ جلسه‌ تفسیر انجمن‌ اسلامی‌ دانشجویان‌ توسط‌ استاد مطهری‌ تشكیل‌ می‌ گردد. در همان‌ سال‌ تدریس‌ خود در دانشكده‌ الهیات‌ و معارف‌ اسلامی‌ دانشگاه‌ تهران‌ را آغاز می‌كند. در سالهای‌ ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ كه‌ انجمن‌ اسلامی‌ پزشكان‌ تشكیل‌ می‌ شود، استاد مطهری‌ از سخنرانان‌ اصلی‌ این‌ انجمن‌ است‌ و در طول‌ سالهای‌ ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ سخنران‌ این‌ انجمن‌ بود. كنار امام‌ بوده‌ است‌ بطوری‌ كه‌ می‌توان‌ سازماندهی‌ قیام‌ پانزده‌ خرداد در تهران‌ و هماهنگی‌ آن‌ با رهبری‌ امام‌ را مرهون‌ تلاشهای‌ او و یارانش‌ دانست‌.
در ساعت‌ ۱ بعد از نیمه‌ شب‌ روز چهارشنبه‌ پانزده‌ خرداد ۱۳۴۲ به‌ دنبال‌ یك‌ سخنرانی‌ مهییج‌ علیه‌ شخص شاه‌ به‌ وسیله‌ پلیس‌ دستگیر شده‌ و به‌ زندان‌ موقت‌ شهربانی‌ منتقل‌ می‌ شود و به‌ همراه‌ تعدادی‌ از روحانیون‌ تهران‌ زندانی‌ می‌گردد. پس‌ از ۴۳ روز به‌ دنبال‌ مهاجرت‌ علمای‌ شهرستانها به‌ تهران‌ و فشار مردم‌، به‌ همراه‌ سایر روحانیون‌ از زندان‌ آزاد می‌شود. پس‌ از تشكیل‌ هیات‌های‌ موتلفه‌ اسلامی‌، استاد مطهری‌ از سوی‌ امام‌ خمینی‌ همراه‌ چند تن‌ دیگر از شخصیتهای‌ روحانی‌ عهده‌ دار رهبری‌ این‌ هیات‌ها می‌شود. پس‌ از ترور حسنعلی‌ منصور نخست‌ وزیر وقت‌ توسط‌ شهید محمد بخارایی‌ كادر رهبری‌ هیات‌های‌ موتلفه‌ شناسایی‌ و دستگیر می‌شود ولی‌ از آنجا كه‌ قاضی‌ یی‌ كه‌ پرونده‌ این‌ گروه‌ تحت‌ نظر او بود مدتی‌ در قم‌ نزد استاد تحصیل‌ كرده‌ بود به‌ استاد مطهری‌ پیغام‌ می‌ فرستد كه‌ حق‌ استادی‌ را به‌ جا آوردم‌ و بدین‌ ترتیب‌ استاد شهید جان‌ سالم‌ بدر می‌برد. در این‌ زمان‌ وی‌ به‌ تالیف‌ كتاب‌ در موضوعات‌ مورد نیاز جامعه‌ و ایراد سخنرانی‌ در دانشگاهها، انجمن‌ اسلامی‌ كردن‌ محتوای‌ نهضت‌ اسلامی‌ پزشكان‌، مسجد هدایت‌، مسجد جامع‌ نارمك‌ و غیره‌ ادامه‌ می‌ دهد.
بطور كلی‌ استاد شهید كه‌ به‌ یك‌ نهضت‌ اسلامی‌ معتقد بود نه‌ به‌ هر نهضتی‌، برای‌ اسلامی‌ كردن‌ محتوای‌ نهضت‌ تلاشهای‌ ایدئولوژیك‌ بسیاری‌ كرد و با كجروی‌ها و انحرافات‌ مبارزه‌ سرسختانه‌ كرد. در سال‌ ۱۳۴۶ به‌ كمك‌ چند تن‌ از دوستان‌ اقدام‌ به‌ تاسیس‌ حسینیه‌ ارشاد نمود بطوری‌ كه‌ می‌توان‌ او را بنیانگذار آن‌ موسسه‌ دانست‌. ولی‌ پس‌ از مدتی‌ به‌ علت‌ تكروی‌ و كارهای‌ خودسرانه‌ و بدون‌ مشورت‌ یكی‌ از اعضای‌ هیات‌ مدیره‌ و ممانعت‌ او از اجرای‌ طرحهای‌ استاد و از جمله‌ ایجاد یك‌ شورای‌ روحانی‌ كه‌ كارهای‌ علمی‌ و تبلیغی‌ حسینیه‌ زیر نظر آن‌ شورا باشد سرانجام‌ در سال‌ ۱۳۴۹ علیرغم‌ زحمات‌ زیادی‌ كه‌ برای‌ آن‌ موسسه‌ كشیده‌ بود از عضویت‌ هیات‌ مدیره‌ آن‌ موسسه‌ استعفا داد .
در سال‌ ۱۳۴۸ بخاطر صدور اعلامیه‌یی‌ با امضای‌ او و حضرت‌ علامه‌ طباطبایی‌ و آیت‌ الله‌ حاج‌ سید ابوالفضل‌ مجتهد زنجانی‌ مبنی‌ بر جمع‌ اعانه‌ برای‌ كمك‌ به‌ آوارگان‌ فلسطینی‌ و اعلام‌ آن‌ طی‌ یك‌ سخنرانی‌ در حسینیه‌ ارشاد دستگیر شد و مدت‌ كوتاهی‌ در زندان‌ تك‌ سلولی‌ بسر برد. از سال‌ ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ برنامه‌ های‌ تبلیغی‌ مسجدالجواد را زیر نظر داشت‌ و غالبا خود سخنران‌ اصلی‌ بود تا اینكه‌ آن‌ مسجد و به‌ دنبال‌ آن‌ حسینیه‌ ارشاد تعطیل‌ گردید و بار دیگر استاد مطهری‌ دستگیر و مدتی‌ در بازداشت‌ قرار گرفت‌. پس‌ از آن‌ استاد شهید سخنرانیهای‌ خود را در مسجد جاوید و مسجد ارك‌ و غیره‌ ایراد می‌كرد. بعد از مدتی‌ مسجد جاوید نیز تعطیل‌ شد.
در حدود سال‌ ۱۳۵۳ ممنوع‌ المنبر شد و این‌ ممنوعیت‌ تا پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ ادامه‌ داشت‌.اما مهمترین‌ خدمات‌ استاد مطهری‌ در طول‌ حیات‌ پر بركتش‌ ارایه‌ ایدئولوژی‌ اصیل‌ اسلامی‌ از طریق‌ درس‌ و سخنرانی‌ و تالیف‌ كتاب‌ است‌. این‌ امر خصوصا در سالهای‌ ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ بخاطر افزایش‌ تبلیغات‌ گروههای‌ چپ‌ و پدید آمدن‌ گروههای‌ مسلمان‌ چپ‌ زده‌ و ظهور پدیده‌ التقاط‌ به‌ اوج‌ خود می‌رسد. بعد از حضرت‌ امام‌، استاد مطهری‌ اولین‌ شخصیتی‌ است‌ كه‌ به‌ خطر سران‌ سازمان‌ موسوم‌ به‌ «مجاهدین‌ خلق‌ ایران‌» پی‌ می‌برد و دیگران‌ را از همكاری‌ با این‌ سازمان‌ باز می‌ دارد و حتی‌ تغییر ایدئولوژی‌ آنها را پیش‌ بینی‌ می‌كند.
در این‌ سالها استاد شهید به‌ توصیه‌ حضرت‌ امام‌ مبنی‌ بر تدریس‌ در حوزه‌ علمیه‌ قم‌ هفته‌یی‌ دو روز به‌ قم‌ عزیمت‌ نموده‌ و درسهای‌ مهمی‌ در آن‌ حوزه‌ القا می‌كند و همزمان‌ در تهران‌ نیز درسهایی‌ در منزل‌ و غیره‌ تدریس‌ می‌ كند. در سال‌ ۱۳۵۵ به‌ دنبال‌ یك‌ درگیری‌ با یك‌ استاد كمونیست‌ دانشكده‌ الهیات‌! زودتر از موعد مقرر بازنشسته‌ می‌ شود. همچنین‌ در این‌ سالها استاد شهید با همكاری‌ تنی‌ چند از شخصیت‌های‌ روحانی‌، «جامعه‌ روحانیت‌ مبارز تهران‌» را بنیان‌ می‌ گذارد بدان‌ امید كه‌ روحانیت‌ شهرستانها نیز بتدریج‌ چنین‌ سازمانی‌ پیدا كند. گرچه‌ ارتباط‌ استاد مطهری‌ با امام‌ خمینی‌ پس‌ از تبعید ایشان‌ از ایران‌ به‌ وسیله‌ نامه‌ و غیره‌ استمرار داشته‌ است‌ ولی‌ در سال‌ ۱۳۵۵ موفق‌ شد مسافرتی‌ به‌ نجف‌ اشرف‌ كرده‌ و ضمن‌ دیدار با امام‌ خمینی‌ درباره‌ مسائل‌ مهم‌ نهضت‌ و حوزه‌ های‌ علمیه‌ با ایشان‌ مشورت‌ كند. پس‌ از شهادت‌ آیت‌ الله‌ سید مصطفی‌ خمینی‌ و آغاز دوره‌ جدید نهضت‌ اسلامی‌، استاد مطهری‌ بطور تمام‌ وقت‌ درخدمت‌ نهضت‌ قرار می‌ گیرد و در تمام‌ مراحل‌ آن‌ نقشی‌ اساسی‌ ایفا می‌كند. در دوران‌ اقامت‌ حضرت‌ امام‌ در پاریس‌، سفری‌ به‌ آن‌ دیار كرده‌ و در مورد مسائل‌ مهم‌ انقلاب‌ با ایشان‌ گفت‌وگو می‌ كند و در همین‌ سفر امام‌ خمینی‌ او را مسئول‌ تشكیل‌ شورای‌ انقلاب‌ اسلامی‌ می‌ كند.
هنگام‌ بازگشت‌ امام‌ خمینی‌ به‌ ایران‌ مسئولیت‌ كمیته‌ استقبال‌ از امام‌ را شخصا به‌ عهده‌ می‌ گیرد و تا پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ و پس‌ از آن‌ همواره‌ در كنار رهبر عظیم‌ الشان‌ انقلاب‌ اسلامی‌ مشاوری‌ مورد اعتماد برای‌ ایشان‌ بود تا اینكه‌ در یازدهم‌ اردیبهشت‌ ماه‌ سال‌ ۱۳۵۸ در حالی‌ كه‌ از یكی‌ از جلسات‌ فكری‌ سیاسی‌ بیرون‌ آمده‌ بود با گلوله‌ گروه‌ جنایتكار فرقان‌ به‌ شهادت‌ می‌ رسد و امام‌ و امت‌ اسلام‌ در حالی‌ كه‌ امیدها به‌ آن‌ بزرگمرد بسته‌ بودند در ماتمی‌ عظیم‌ فرو می‌ روند.
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید