نقش آموزش و مانور در کاهش مخاطرات زلزله در مدارس

● مقدمه:
سالهاست که درکشور ایران و سایر کشور های زلزله خیز جهان شاهد تکرار سناریوی زلزله بوده و هستیم ، سناریوئی که با خواب و بی خیالی شروع شده و با خواب و بی خیالی پایان می یابد . پس از وقوع زلزله و خسارات بیشمار جانی و مالی آن شاهد اشک و ناله از طرف مردم و فراخوان عمومی برای ارسال کمک ها از طرف دولت هستیم . در این بین مردم نه تنها خود را قربانی زلزله، بلکه قربانی سیاست ها ی دولت در زمینه زلزله دانسته و تمام تیر های نقصان و کم کاری را به سوی دولت و دستگاه های اجرائی نشان می دهند و در نهایت تمام هیاهوها با بلا خواندن زلزله به اتمام می رسد و چون واکنش در برابر بلا غیر ممکن بوده ، به ظاهر مردم واقعاً قربانی و دولتها نیز واقعاً بی تقصیر می باشند .
دانش آموزان، چه در محیط مدرسه و چه در محیط منزل از جمله گروههای جامعه هستند که همواره در معرض خطرات ناشی از زلزله قرار دارند.
در این بین آموزش و مانورهای مداوم و مستمر برای آمادگی این عزیزان در برابر زلزله بعنوان حلقه گم شده در چرخه مدیریت بحران زلزله در کشور اجتناب ناپذیر و امری ضروری است.
از طرفی دیگر عموما دولت در امر مدیریت بحران باز هم دارای منابع محدودی از نظر نیرو و امکانات خواهند بود، بنابر این با آموزش و برگزاری مانورهای هدفمند برای دانش آموزان، جهت مقابله با بحران ، امداد رسانی و پیشگیری از زلزله، آنهارا میتوان در محیط مدرسه و منزل جهت مقابله در برابر زلزله آماده نمود.
لذا مهمترین گام در مدیریت بحران زلزله در مدارس، آموزش ( حتی اجباری) برای بالا بردن دانش و آگاهی عمومی دانش آموزان است .
از طرفی شبیه سازی صحنه زلزله های گذشته و انجام تمرینات و مانور های دوره ای و مداوم توسط آحاد مردم وعلی الخصوص دانش آموزان و نیز ارزیابی نتایج حاصله از آن و شناسایی نقاط ضعف و قوت آن با بهره گیری از تجربیات افراد در کاهش مخاطرات زلزله بسیار موثر است.
● نقش آموزش در کاهش مخاطرات زلزله در مدارس :
آموزش در خصوص زلزله تجربه ای است مبتنی بریادگیری که می تواند عملکرد مردم و علی الخصوص دانش آموزان را سامان دهد.آموزش زلزله به منظور ایجاد تغییرات به نسبت ماندگاری در رفتار افراد صورت می گیرد تا آنها بتوانند توانایی های خودشان را برای انجام دادن کارهای مشخص، در هنگام زلزله ، قبل و بعد از آن بهبود ببخشند.
پس آموزش در برابر زلزله باید دو ویژگی داشته باشند:
۱) هدفمند باشد .
۲) مستمر و مداوم باشد.
در واقع آموزش در برابر زلزله فرایندی است که در آن انتقال معلومات ، نگرش ها و مهارت های زلزله از فرد یا گروهی، به فرد یا گروه دیگر برای ایجاد تغییرات در ساختار آنها انجام میپذیرد، به گونه ای که سطح دانش ، آگاهی و مهارت های فنی وحرفه ای در برابرزلزله را ارتقا داده و رفتار مطلوب در آنها ایجاد می کند تا آماده انجام وظایف و مسئولیت های اجتماعی خود در هنگام زلزله ، قبل و یا بعد از آن شوند.
مهمترین نکته در یک مدیریت بحران موفق زلزله در مدارس و مراکز آموزشی، ایجاد آگاهی مستمر و پویا در عموم دانش آموزان و مربیان آموزشی بوده، تا شاهد مسئولیت پذیری همه آنها در برابر زلزله باشیم تا با انتقال آموخته های خود به جامعه و محیط زندگی ، باعث ایجاد محیطی امن برای خود و دیگران در برابر زلزله شوند.
از طرفی با ارتقای سطح آموزش و باز نگری مطالب آموزشی در مورد زلزله میتوان آمادگی ، شناخت و ادراک صحیح دانش آموزان را از زلزله و خطراتی که محیط تحصیل و زندگی آنها را تهدید می کند ،تقویت نموده و در واقع راهکارها ، روش های ایمنی ، کنترل وکاهش خطرات زلزله را به آنها یاد داد .
در واقع شناخت ودرک صحیحی از زلزله های گذشته ، مخاطرات و ویژگی های گوناگون آن می تواند راهنمای مناسبی برای دانش آموزان و سایر مردم در پیشگیری از عواقب ناگوار زلزله و آمادگی آنها برای مقابله با آن باشد.
آموزش در خصوص زلزله در مدارس یکی از روش های مداخله در مخاطرات زلزله محسوب می شود .
بنابراین آموزش به عنوان یک ابزار مداخله موثر، باید در تمام اقدام های مدیریت بحران زلزله و به طور هدفمند و مستمر در مدارس انجام گیرد.
● مانور و نقش آن در کاهش مخاطرات زلزله در مدارس :
بطور کلی مانور مجموعه ای است از راهکارهای مناسب که قبل از وقوع زلزله به منظور بالا بردن سطح آگاهی و آموزش مهارت های عملی با تعمیم به کل جامعه طراحی شده است.
در واقع مانور شبیه سازی شرایط بحرانی است و مجموعه ای از تمرین ها و ممارست هاست که برای ارزیابی برنامه های تدوین شده جهت مقابله و مواجهه باحوادث وبلایا علی الخصوص زلزله در تمامی مکانها از جمله در مدارس به کار می رود .
در مانور ها دانش آموزان در شرایط حادثه قرار گرفته و همین امرباعث می شود که شیوه رویارویی با زلزله را که از پیش با استفاده از روش های علمی و نتیجه بخش تدوین شده و مورد ارزیابی نیز قرار گرفته را بیاموزند و این یافته های تجربه شده را نیز در طول زندگی و در هنگام زلزله مورد استفاده قرار دهند و به عبارتی آموزه ها و آموخته هایی که در مانور ها در مدارس ارائه و تمرین می شوند، می توانند گره های به وجود آمده در اوج حادثه ای همچون زلزله را باز کند و دانش آموزان با اتکا به این آموزش ها و آموخته ها با آرامش و اطمینان خاطر به استقبال حادثه بروند و همین آرامش نسبی روانی می تواند تا حد بسیار زیادی از تلفات و آسیب های روحی و روانی در هنگام و بعد از زلزله بکاهد.
جدی گرفتن ، هدفمند بودن، تداوم و استمرار مانور های زلزله در مدارس و افزایش کیفی و کمی آنها به ویژه در مناطق و نقاط زلزله خیز همواره می تواند به عنوان یک موضوع مهم در برنامه های مسئولین مراکز آموزشی قرار گیرد و بدون شک توجه به آن ، با درنظر گرفتن امکانات طبیعی و غیر طبیعی منطقه مانور ، مولفه های فرهنگی و نیروی انسانی منطقه ای که مانور در آن به اجرا در می آید، در کاهش تلفات انسانی بسیار موثر است.
مانور در مدارس باید به صورت برنامه ای همیشگی ،مستمر و مداوم بوده و بطورواقعی وجدی اجرا شود ودر واقع شبیه سازی زلزله های گذشته باشد و لزومی ندارد زمان اجرای آن خیلی طولانی باشد ، بلکه مهم این است که هدفمند و واقعی بوده و بطورمستمر در طول سال انجام گیرد . به این ترتیب تمام دانش آموزان که عضو اصلی یک جامعه هستند ، از نظر روانی و جسمی برای مقابله با زلزله آماده می شوند .
با تکرار و استمرار این مانورها( حد اقل ماهی یک بار در مدرسه یا منزل) ترس ناشی از ناگهانی بودن زلزله و پیامدهای آن ( اضطراب ، شوک و دلهره ) در بین انش آموزان از بین رفته و ضمن آمادگی خود و آموزش آموخته های خود به سایر اعضای خانواده در هنگام وقوع زلزله آرامش وخونسردی را برای تصمیم گیری و اجرای نکات ایمنی که مهمترین رکن نجات فرد و اجتماع است ، حفظ می کنند. در واقع ضمن مقابله و عکس العمل درست در هنگام زلزله، امدادگر خود و دیگران نیز میباشند.
در هر محیط آموزشی(دانشگاه،مدارس، مهد های کودک) و منزل می توان مانور را با حداقل امکانات و بر اساس توانمندی های فرهنگی ، محیطی و مالی اجرا نمایند. بعد از هر مانورنیز برای بالا بردن سطح کیفی عملیات مستند سازی و تشویق افراد را نباید فراموش کرد.
از این رو همانطور که مسئولین در سال های اخیر به درستی به این مهم عنایت داشته اند( که از آن جمله میتوان به مانور های زلزله در هفته کاهش بلایای طبیعی در مهر ماه ، مانور های سراسری زلزله در مدارس در ۸ آذر ماه،مانورهای زلزله در سالروز زلزله بم در ۵ دی ماه و سایر مانورهای زلزله در طول سال در سالهای اخیر اشاره نمود )، برگزاری مانورهای مختلف،هدفمند، واقعی ، مداوم و مستمر در طول سال در قالب مانورهای شبیه سازی شده اقدامات در زلزله های گذشته، باید به عنوان یک اصل در راس برنامه های مدارس و مراکز آموزشی قرار گرفته وحتی باید اجرای مانور های خانوادگی نیزدر تک تک خانواده های ایرانی مد نظر باشد ،تا در صورت وقوع زلزله مهیب در یک منطقه از کشور ، با اقدامات صحیح و سریع شاهد چشمان گریان کمتری باشیم .

بهزاد پور محمد

منبع : خبرگزاری ایسکا نیوز