پاسخ به نیازها پایه امنیت اجتماعی

امنیت مفهوم پیچیده ای است كه ارائه تعریف واحد برای آن چندان ساده به نظر نمی رسد. بسیاری بر این باورند كه این مفهوم بیش از آن كه تعریف كردنی باشد درك كردنی است. بنابراین امنیت اجتماعی آرامش خاطری است كه در تعامل فرد بادیگران در اجتماع حاصل می شود. وجود نظام سیاسی در هر جامعه نیز برای رسیدن افراد آن جامعه به امنیت اجتماعی و احساس خوشایند آسودگی نقش پررنگی دارد.
دكتر «سید حسن حسینی» جامعه شناس در تعریف مفهوم امنیت اجتماعی می گوید: «امنیت اجتماعی یك مفهوم عام است به این معنی كه هر فرد در جامعه خود باید بتواند یك ذهنیت آرام نسبت به برخورداری از امكاناتی از قبیل تأمین شغل، امكان تحصیل، مسكن و رفت و آمد در شهر داشته باشد.»
دكتر «قاسم قاضی» روان شناس نیز در تعریف امنیت اجتماعی با تأكید بر مفهوم ایمنی می گوید: «امنیت اجتماعی یا ایمنی علاوه بر بعد اجتماعی آن یك نیاز شخصی است كه فرد در درون آن را طلب می كند. هرگاه فرد احساس كند كه هیچ محرك بیرونی و عامل خارجی به او صدمه ای وارد نمی كند و آرامش او را بر هم نمی زند و به نیازهای اولیه او مانند سرپناه، آب و غذا و نیازهای جسمی او پاسخ داده می شود، امنیت اجتماعی را به خوبی احساس می كند.»
عفت شریعتی عضو كمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم در این باره می گوید: «امنیت یكی از مهم ترین نیازهای جامعه بشری است. باید شرایطی در جامعه فراهم شود كه در آن به نحو مطلوب استعدادها رشد یابد، امكان زندگی، تحصیل، انجام امور روزانه، آرامش خانواده ها و انجام برنامه های فردی و اجتماعی مهیا و به تبع آن امنیت اجتماعی برقرار شود و در پرتو آن، جامعه سیر تكاملی خود را در بعد اجتماعی و فردی طی كند.»
● پاسخ به نیازهای اولیه بشر
همواره در یك جامعه برای رسیدن به امنیت اجتماعی، توجه به ابعاد مختلف آن ضرورت دارد. در همین راستا بعد فردی واجتماعی مفهوم امنیت اجتماعی نیز قابل توجه و تأمل است. دكتر قاضی با اشاره به حدیثی از حضرت علی (ع) در این باره می گوید: «حضرت علی (ع) می فرماید، دو نعمت برای انسان مجهول است، سلامتی وامنیت. امنیت در كلام ایشان به ابعاد مختلف آن اشاره دارد و به بعد اجتماعی آن محدود نشده است. برای مثال در بعد فردی و شخصی، انسان باید در درون خود به آرامش برسد و به امنیت خاطر دست یابد. برای رسیدن به امنیت اجتماعی باید از مرحله پاسخگویی به نیازهای اولیه بشر عبور كرد، چرا كه پاسخ ندادن به نیازهای اولیه باعث رشد ناامنی و در پی آن سلب امنیت اجتماعی می شود.»
وی می افزاید: «تحقیقات علمی نشان می دهد كه جامعه باید به سمتی حركت كند كه امنیت اجتماعی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و برای رسیدن به آرامش درونی بیشتر، شرایط و امكانات آن فراهم شود.»
● ثمره فرهنگ اجتماعی
زندگی در جامعه انسانی و تعاملات موجود بین افراد باید به گونه ای باشد كه همواره نه تنها آسایش خود بلكه آسایش و آرامش دیگران نیز مورد توجه قرار گیرد. در مقوله امنیت اجتماعی همه افراد و بویژه همه نهادها باید با توجه به جایگاه خود نقش ایفا كنند.
شریعتی در این باره می گوید: «در جامعه به دو شكل می توان امنیت اجتماعی را استحكام بخشید. باید فرهنگ اجتماعی و عمومی و خود كنترلی به اندازه ای قوی باشد كه ثمره آن آرامش و ثبات باشد. علاوه بر آن متولیانی در هر جامعه نیاز داریم كه حافظ امنیت اجتماعی باشند. چراكه امنیت پس از حاصل شدن نیاز به حفاظت دارد. در قوانین ما نیز جایگاه چنین متولیانی مشخص شده است. قوه قضائیه و نیروی انتظامی مهمترین این دستگاه ها هستند.
او با تأكید بر این كه وجود قوانین لازم است اما كافی نیست، می گوید: «قوانین فقط می توانند حافظ امنیتی باشند كه به وجود آمده و ایجاد امنیت برعهده نهادهای دیگر است. نهاد خانواده نخستین و مهمترین نهادی است كه دراین میان حضور مؤثر دارد. نقش خانواده در تعلیم و تربیت كودكان و در فرهنگ سازی بسیار قابل توجه است. برخی مواقع ناهنجاری های موجود در جامعه برخاسته از این طرزتفكر برخی والدین است كه گمان می كنند تعلیم و تربیت برعهده كودكستان ها، مدارس و دانشگاه هاست.
هرچند كه نقش آموزش و پرورش، دانشگاه ها و نهادهای فرهنگی دیگر ازجمله رسانه ها در این میان بسیارمهم است. به این معنی كه در تبیین جایگاه خانواده در فرهنگ سازی كمك می كند. نكته مهم در این زمینه، همخوانی آموزش هایی است كه درنهادهای مختلف به كودك داده می شود. این آموزش ها باید با آن چه در سطح جامعه رخ می دهد نیز همخوانی داشته باشد. درغیر این صورت فرزندان مان دچار تناقض خواهندشد. بنابراین در سایه توجه به این عوامل، رشد فكری، عقلی، معنوی، روانی و اجتماعی در افراد به وجود می آید كه ماحصل آن امنیت اجتماعی خواهدبود.»
● ریشه ناامنی اجتماعی
انسان موجودی اجتماعی است. بسیاری از استعدادها و توانایی های او در بطن جامعه و در ارتباط با دیگران شكوفا می شود. تأثیر رابطه دوسویه بین فرد و جامعه، هم بر فرد و هم بر جامعه كاملاً مشهوداست. دكتر قاضی دراین باره می گوید: «زبانی كه با آن صحبت می كنیم و همدیگر را می فهمیم از مادر فراگرفته ایم و مادر نیز برحسب نیاز از جامعه فراگرفته است. بنابراین هرچه داریم از جامعه داریم. پس باید در مسیر سلامت و رشد جامعه تلاش كنیم.»
وی می افزاید: «ناامنی اجتماعی ریشه در كمبودها و كاستی های مادی انسان دارد. اگر تأمین نشود روزبه روز برناهنجاری های اجتماعی افزوده می شود و اگر به درستی تأمین شود مطابق مبانی دینی، فلسفی و اعتقادی «دنیا مزرعه آخرت است»، خودشناسی و خداشناسی نیز محقق می شود. در این مسیر، انسان تبدیل به یك نیروی خلاق و مؤثر می شود كه در سایه آن اخلاقیات نیز رشد می كند و جامعه به سوی تأمین امنیت اجتماعی گام برمی دارد.»
● تعامل بین نهادهای تربیتی
در یك جامعه انسانی، تحقق امنیت اجتماعی در سایه حفظ حریم دیگران، حفظ شأن و منزلت افراد، توجه به نیازها، خواسته ها و علایق آن ها و احترام به جایگاه هر فرد در جامعه چندان دشوار به نظرنمی رسد.
دكترحسینی دراین باره می گوید: «بخشی از امنیت، فرهنگی است و برای تأمین امنیت ذهنی شهروندان در هرجامعه قوانینی وضع می شود كه برای جلوگیری از تجاوز به حریم دیگران قابل اجراست. هرچه میزان تخلفات ازقبیل تخلفات رانندگی، تجاوز به عنف و بسیاری از كج رفتاری های دیگر در سطح جامعه بالا باشد، احساس نارضایتی درمردم نسبت به وضع موجود پدیدآمد و افزایش می یابد و سطح امنیت اجتماعی كاهش می یابد.»
وی می افزاید: «اخیراً نیروی انتظامی به دنبال اجرای سیاست هایی است كه ضریب تأمین امنیت اجتماعی را بالا ببرد و به كاهش آسیب های اجتماعی مانند جمع آوری اراذل و اوباش و معتادان كمك كند. در قوانین اسلامی، نظارت بر اجرای درست مقررات موردتوجه است. اما در این میان آن چه به نظر می رسد این است كه قوه قضائیه و نیروی انتظامی پس از پدیدارشدن مسأله اجتماعی پا به میدان می گذارند. گذشته از این، تعامل و هماهنگی بین نهادهای تربیتی خانه، مدرسه، رسانه ها و دانشگاه ها به منظور آگاهی بخشی، مبادله آرا و اندیشه ها و رسیدن به یك اقناع جمعی نسبت به یك پدیده فرهنگی و اجتماعی بسیاراهمیت دارد.
فراهم كردن شرایط و امكانات موردنیاز برای رشد كودكان و توجه به گوناگونی فرهنگی جامعه باید موردتوجه قرارگیرد. اگر همه نهادها وظایف خود را به درستی انجام دهند، بسیاری از ناهنجاری های موجود در جامعه كاسته می شود و شرایط برای تأمین امنیت اجتماعی بیشتر حاصل می شود.»
برای رسیدن به جامعه سالم نیازمند فراهم كردن شرایط موردنیاز یك خانواده سالم هستیم. شرایط مناسبی كه همه نهادها، افراد و سازمان ها ملزم به فراهم كردن و رعایت چارچوب های آن هستند.
با مهیا ساختن چنین امكاناتی است كه می توان امنیت روانی، شغلی و اجتماعی را فراهم كرد و جامعه را به سمت توسعه در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و روانی پیش برد.

شهناز سلطانی

منبع : روزنامه ایران