دوچشمی‌ها

دو چشمی هارصد و خواندن نقشه باعث می شود مهارت لازم را برای کارهای سختتر بدست آورید. در نتیجه بعداً می توانید از تلسکوپ بهتر استفاده کنید. در حقیقت گام اول در آشنائی با آسمان رصد با چشم برهنه و در مرحله بعد استفاده از دوربین دو چشمی و در آخر یک تلسکوپ بزرگ آماتوری است. پس دو چشمی ها در واقع نیمه راه برای استفاده از تلسکوپ هستند. انتخاب یک وسیله مناسب موضوع مورد بحث ماست و نکات زیر به شما در این مسیر کمک می کند .
‌● انتخاب دوربین دوچشمی برای رصد :
هر وسیله اپتیکی به چشم برهنه برای نگاه کردن به اعماق آسمان کمک می کند، و هر دوربین دوچشمی برای این کار قابل استفاده می باشد اما بعضی از انواع آنها برای کارهای نجومی مناسب ترند.
انواع مختلف محصولات در بازار گیج کننده است ولی در همه دو چشمی ها، منشور بر یک اساس ساخته می شود. این دوربین های تجاری صدها سال است که فروخته می شوند بنابراین تولید کنندگان آنها از زمانهای گذشته به این صنعت بهبود بخشیده اند پس این یک تکنولوژی پیشرفته است. بر خلاف روند متعارف پیشنهاد می شود که شما در ابتدا دوربین دو چشمی های کوچکتر و بزرگنمائی های بیشتر را به کار ببرید.
▪ بزرگنمائی و گشادگی : هر دوربین دو چشمی دو عدد مخصوص دارد که آن را معرفی می کند. مثل۳۰×۶ یا ۵۰×۸ ، عدد اول بزرگنمائی دوربین و عدد دوم قطر دهانه بر حسب میلیمتر است. مبتدی ها معمولا تصور می کنند که دوچشمی هایی که قدرت بیشتری دارند بهتر هستند اگر چه به طور کلی دو چشمی های با قدرت بالا ترجیح داده می شوند زیرا آنها در داخل آلودگی نوری نفوذ می کنند و مخصوصاً برای بررسی ستاره های دو تایی، خوشه های ستاره ای و اجرام دیگر مثل ماه و مشتری مناسب ترند. اما دوربینهای با قدرت بالاتر میدان دید کوچکتری دارند و این امر پیدا کردن راهتان را در میان ستاره ها مشکل می کند و بدتر از همه اینها این است که هر چه قطر دهانه بزرگتر باشد وزن آن نیز بیشتر می شود و نگه داشتن آن نیز سختتر. دوربین هایی که قدرت آنها حداکثر(×۱۰) است متوانند با دست نگه داری شوند مگر اینکه آنها ساکن شوند که این هم به ساختمان ویژه ای برای خنثی کردن تکانها نیاز دارد.
▪ گشادگی دهانه : اغلب اجرام آسمانی به سختی دیده می شوند نه به دلیل اینکه آنها کوچکند و به بزرگنمائی بیشتری نیاز دارند بلکه به این علت که آنها کم نورند و به گشادگی بیشتری نیاز دارند. نوری که یک دوچشمی ۵۰×۸ جمع آوری می کند دو مرتبه از نوری که یک دو چشمی ۳۵×۸ جمع آوری می کند بیشتر است. البته توجه داشته باشید که ۵۰×۸ بزرگتر و سنگینتر است و معمولاً برای کارهای طولانی مدت استفاده نمی شود. برای پیاده روی یا شکار ۳۵×۸ بهترین انتخاب است یا حتی۳۰×۷ یا ۲۴×۶. در اینجا ما قدرت و گشودگی را برای وزن سبک قربانی می کنیم. البته تکنولوژی«تثبیت تصویر» دوچشمی های کوچک را قادر می کند نسبت به دوچشمی هایی که بزرگتر و سنگینترند بهتر عمل کند.
▪ فوکوس(کانونی کردن) : اغلب دو چشمی ها فوکوس مرکزی دارند. این بدان معناست که شما دکمه ای را که در مرکز قرار گرفته می چرخانید و چشمی ها با هم کانونی می شوند. عدسی چشمی سمت راست معمولاً به طور مجزا قابل کانونی شدن است. بنا بر این می توانید اختلاف بین بینایی تان را تنظیم کنید. این تنظیم فقط یک بار انجام می شود. فوکوس مرکزی برای شکار و دیگر و دیگر نشانه گیری هایی که اغلب جا به جا می شوند مناسب است. اما اخترشناسان به این خصیصه احتیاجی ندارند چون همه چیز در آسمان در فاصله بی نهایت است و عدسی ها باید در فاصله بی نهایت کانونی شوند. با توجه به این نکته می توانید پولتان را ذخیره کنید چون این دوچشمی ها گران ترند و پیچیدگی مکانیکی دارند. به وسیله انتخاب فوکوس مجزای چشمی ها هر عدسی چشمی جداگانه کانونی می شود.
▪ قیمت و کیفیت : یک وسیله ارزان ممکن است برای یک استفاده کننده غیر جدی بهترین باشد ولی در نجوم کیفیت بسیار مهم است. بنابراین یک آماتور باید به بهترین ها توجه کند. حتی یک دوربین ۵۰×۸ می تواند یک انتخاب مناسب برای کارهای نجومی است.
▪ امتحان دو چشمی ها : دو لوله دو چشمی را در دست بگیرید و آنها را اندکی بپیچانید، اگر هیچ یک از بندها حرکت نمی کرد این دوربین خوب نیست. لوله ها را با هم و جدا گانه حرکت دهید محور آنها باید با یک ایستادگی ثابت به نرمی حرکت کند. همچنین در مرکز کانونی دو چشمی ها، قاب عدسی چشمی نباید کج باشد .به عدسی چشمی با یک نور درخشنده نگاه کنید بطوری که داخل لوله ها روشن شود، اگر روی هر کدام از عدسی ها غبار یا زنگ بود آن دو چشمی مناسب نیست(گرد و غبار در بیرون مشکلی نیست) به انعکاس نور در مقابل و پشت عدسی شیئی که با حرکت آن به جلو و عقب منتشر می شود توجه کنید. اگر لنزها (عدسی ها) با آنتی رفلکس (ضد بازتاب) پوشیده شده باشد بازتابها باید آبی، ارغوانی، کهربایی، یا در قالب متمایل به سبز باشد نه سفید.
عدسی چشمی را به یک لامپ روشن نشانه بگیرید و عدسی را به اطراف حرکت دهید تا یک ردیف(سری) از بازتاب را در داخل ببینید. نسبت قسمت رنگی به سفید به درصدی از سطح پوشیده شده به قسمت اندود نشده اشاره دارد. عدسی های اندود دار انتقال نور و اختلاف شدت نور را افزایش می دهند. هر دو اینها در نجوم بسیار مهم هستند. بهترین عدسی ها آنهایی هستند که چندین بار اندود شوند. در مدلهایی که شکاف بالاست سطحی از عدسی که در برابر هواست چندین بار اندود می شود. فریب این تبلیغ مبهم با این عنوان که «کاملاٌ اندود شده است» را نخورید که خیلی تحت اللفظی است. این می تواند به این معنا باشد که عدسی کاملاً اندود شده و هیچ نوری را باز نمی تاباند .
عدسی را یک فوت یا بیشتر مقابل خودتان نگه دارید و به طرف آسمان یا یک دیوار نورانی هدف گیری کنید. به قرص کوچک روشن که پشت عدسی چشمی است، نگاه کنید. این مردمک خروجی دوربین است. اگر در آن چهار لبه سایه دار وجود داشته باشد به این معناست که چهار طرف آن به جای همه سطح آن اندود شده است و در نتیجه دو چشمی مناسب نیست و بعضی از نورها توسط منشور حذف می شود. در بهترین دو چشمی ها مردمک خروجی در تمام قسمتها بطور یکنواخت روشن است(نسبت به لبه ها) همچنین مردمک خروجی باید بوسیله تاریکی احاطه شود نه بوسیله بازتابها از داخل دو چشمی .
در نهایت، دو چشمی را بر اساس تطابق چشمتان تنظیم کنید. سپس هر کدام از عدسی ها را جداگانه کانونی کنید. یک تصویر غبار گرفته یا یک تصویر خاکستری اختلاف غیر قابل قبول را نشان می دهد. اگر مجبورید برای تصحیح آستیگماتیسم چشمتان عینک بزنید، مطمئن شوید که می توانید چشمتان را به همراه عینک، با دیدن همه زمینه، به اندازه کافی نزدیک بیاورید. اگر عینک شما آستیگماتیسم نیست می توانید آن را نزنید.
دوربین دو چشمی را به هدفی نشانه روید، باید هر دو تصویر در لوله یکسان باشد. اگر یک تصویر دوگانه می بینید یا احساس می کنید چشمانتان خسته می شود، یا چشمی ها با هم اختلاف دارند این دو چشمی را نپذیرید. خستگی چشم بزودی به یک سردرد واقعی تبدیل می شود. برای یک امتحان بهتر، اول مطمئن شوید که لوله های دو چشمی نسبت به فاصله دو چشم شما به درستی تنظیم شده اند. سپس به یک شی دور از بین دو چشمی نگاه کنید. به آرامی دو چشمی را چند اینچ دورتر از چشمانتان حرکت دهید، در حالیکه هنوز آن شی را در دوربین می بینید. این تصویر نباید دو تایی باشد. این یک حقه زیرکانه است زیرا چشمان شما به طور اتوماتیک سعی می کند تصاویر دو تائی در یک زمان ترکیب کند.
اختلاف محور و نامیزان بودن، از منشور ناشی می شود. این بدترین مشکل دو چشمی های ارزان است. به اندازه زمینه تصویر توجه کنید. تصویر عریض تر بهتر است. اما لبه یک زمینه وسیع معمولا عاری از کیفیت اپتیکی است. زمینه را در یک زاویه مستقیم از بین خط راست جاروب کنید. مثل قاب یک در، یا خط تلفن، ببینید آیا خط خم می شود؟ یا اینکه در بین لبه ها انحراف باید بسیار ناچیز باشد. به خطوط نوک تیز در مرز بین تاریکی و روشنائی نگاه کنید. مثل شاخه های یک درخت تاریک یا یک ساختمان که پشتش آسمان روشن باشد. آیا حاشیه قرمز یا آبی است؟ البته هیچ وسیله ای کاملاً عاری از ابیراهی رنگی نیست. اما بعضی ها کیفیت بهتری دارند.
● زیر آسمان پر ستاره :
آزمایش کیفیت اپتیکی به وسیله ستاره ها در شب، دقیق ترین امتحان است. بنا براین سعی کنید دو چشمی را بوسیله ستاره های واقعی آزمایش کنید، اگر این شانس را بدست آوردید. و اگر این موقعیت فراهم نشد دنبال ستاره های مصنوعی بگردید مثل تلؤلؤ خورشید روی یک تکه فلز. ستاره را در زمینه منظره قرار دهید و با یک چشم نگاه کنید، آیا می توانید این نقطه را کاملاً کانونی کنید؟ یا اگر پیچ تنظیم فوکوس را بچرخانید، آیا اشعه های کوچک شروع می کنند به رشد کردن در یک سو قبل از اینکه آنها در همه قسمت ها کاهش یابند؟ این آستیگماتیسم مخصوصاٌ وقتی مزاحم است که ستاره ها را رصد می کنید و دو چشمی هایی که این عیب را ندارند، می توان از برخی از عیبهایشان چشمپوشی کرد.
یک ستاره را از مرکز زمینه به لبه انتقال دهید، این باعث می شود که تصویر از فوکوس خارج شود مگر اینکه یک زمینه کاملاً مسطح داشته باشید و یا اینکه دوربین مستقل از ناهنجاریهای گوناگون باشد .
● رصد اجرام آسمانی با دوربین دو چشمی :
▪ ماه : رصد درخشانترین جرم آسمانی در ابتدا آسانترین راه برای استفاده از دو چشمی هاست. دو چشمی ها کوچکترین جزئیات را روی ماه نشان می دهند، همانطور که گالیله کوهها و دهانه های آتشفشان و دشت ها را در سال ۱۶۱۰ کشف کرد و ثابت کرد که ماه دنیایی مثل زمین است (در آن زمان مردم بر این باور بودند که ماه یک گوی ساخته شده از مواد بهشتی است). اولین نظر اجمالی از بین دو چشمی نواحی تاریک عمده را که دریا گفته می شود آشکار می کند. دریاها، دشت های مسطح از گدازه های آتشفشانی هستند. بعد از اینکه چند شب را بیرون از منزل گذراندید و رصد ماه را دنبال کردید با جغرافیای آن آشنا خواهید شد. خط تقسیم کننده بین روشنایی و تاریکی، ترمیناتور، در میان قرص ماه هر شب جلوتر می آید و چهره ماه را آشکارتر می کند، بنابراین ماه درخشانتر می شود و به اصطلاح فاز آن افزایش می یابد. فاز ماه ابتدا به یک چهارم، بعد به یک سوم و سپس کامل می شود. نزدیک خط ترمیناتور در مرز بین سایه و روشن، مکانهایی وجود دارد که نور خورشید به شیب می تابد در آنجا کوهها و درههای ماه قرار دارند. اگر دوربینتان را ثابت نگه دارید این عوارض راحت تر دیده می شوند .
▪ سیارات :
ـ تیر : این سیاره همیشه در هوای تاریک و روشن دیده می شود البته دو چشمی ها پیدا کردن آن را آسانتر می کنند. این سیاره یک مرتبه در زمینه آسمان آشکار می شود. با این وجود تیر کوچک اغلب اوقات مانند یک ستاره ظاهر می شود.
ـ زهره : در دو چشمی های با کیفیت بالا با شکل هلالی اش ظاهر می شود. در تابستان و پائیز ۱۶۱۰ گالیله متوجه شد که فاز زهره تغییر می کند. اگر نظریه باستانی زمین مرکزی درست می بود، پس زهره همیشه باید بین ما و خورشید قرار می گرفت در حالیکه زهره اهله داشت و بدینوسیله گالیله متوجه شد که این سیاره به دورخرشید می چرخد. بنابراین یک مدرک قاطع برای اثبات سیستم کوپرنیک بدست آورد که باعث متزلزل شدن عقائد اروپایی ها در قرن های بعد شد. آیا می توانید مشاهدات گالیله را تکرار کنید؟
ـ مریخ : درست شبیه یک ستاره پرتقالی رنگ می درخشد.
ـ مشتری : یک نمونه ویژه برای مشاهده بوسیله دو چشمی هاست. چهار قمر گالیله ای آن (بر اساس نام کاشفشان نامیده شده اند) در یک خط قرار می گیرند و موقعییت آنها هر شب تغییر می کند. دو قمر بیرونی مشتری، گانیمد و گالیستو اغلب در دوچشمی ها آسان دیده می شود، اروپا و آیو در روشنایی مشتری پنهان می مانند. تا اینکه آنها از سیاره شان فاصله بگیرند و شما بتوانید آنها را در دوچشمی تان ببینید. هر چهار قمر تقریبا اندازه ماه هستند. مقایسه این نقاط کوچک با ماه در دوچشمی، فاصله بسیار زیاد آنها را نشان می دهد .
ـ زحل : یک پیشرفت که بسیار مشکل بدست می آید پیدا کردن تیتان قمر زحل است. تیتان تنها قمر قابل مشاهده زحل در دوچشمی هاست. تیتان از قدر ۸ است و به صورت یک نقطه نورانی دیده می شود فاصله آن از زحل به اندازه فاصله اروپا از مشتری است. دیدن حلقه های زحل به دوچشمی های بزرگ و با قدرت بالا نیاز دارد. متأسفانه با دوچشمی هائی با بزرگنمائی کمتر از ۲۰ یا ۳۰ برابر نمی توان حلقه ها را بطور واضح دید .
ـ اورانوس ، نپتون وسیارک ها : هنگامی قابل دیدن در دوچشمی ها هستند که به قدر ۸ یا روشنتر برسند. برای اینکه مطمئن شوید این همان سیاره ای است که در جستجوی آن هستید یک نقشه از ستاره های پر نورتر اطراف آنرا بکشید و موقعیت آن را چند شب پی در پی روی نقشه دنبال کنید . این روش راهی است که بوسیله آن سیارک ها و دنباله دارهای جدید کشف می شوند.
ـ رصد اعماق آسمان : یافتن روشنایی فسفری رنگ خوشه های ستاره ای از میان پهنای وسیع ستارگان بسیار جالب است برای رصد اعماق آسمان به یک نقشه آسمان و مهارت در یافتن راهتان در میان ستارگان احتیاج دارید. این کار با دوربین دوچشمی نسبت به تلسکوپ بسیار ساده تر است. اگر با صور فلکی با چشم برهنه آشنایی داشته باشید، خواهید فهمید که دو چشمی ها ستاره های جدیدی را نشان می دهند در جائیکه با چشم برهنه ستاره ای دیده نمی شود. با استفاده از یک ستاره پر نور در یک صورت فلکی آشنا راهتان را در اطراف پیدا کنید. به اندازه میدان دید دوچشمی توجه داشته باشید. به حافظه تان مقداری از نقشه را که در دوچشمی می بینید بسپرید. دو ستاره پر نور را در لبه دو چشمی قرار دهید و ببینید که فاصله این دو ستاره روی نقشه چند درجه است این زاویه اندازه میدان دید دوچشمی شما را نشان می دهد. یک دایره به اندازه میدان دید دوچشمی در آورید با گذاشتن این دایره روی نقشه، ناحیه ای که با دو چشمی می بینید روی نقشه مشخص خواهد شد.
اگر آسمان شما بطور مساعد تاریک باشد و آلودگی نوری نداشته باشد یک دور بین ۵۰×۸ یا ۵۰×۱۰ همه ستاره های تا قدر ۹ و روشنتر را نشان می دهد .
▪ استقرار دو چشمی ها : بزرگترین مشکل استفاده از دوربین های دوچشمی که سریع متوجه آن می شوید نگه داشتن آن بطور ثابت است. خوشبختانه یک فن آوری جدید که اثر لرزش دست را در دوچشمی های با قدرت بالا از بین می برد، وجود دارد. این فن آوری «ثبات تصویر» نامیده می شود . در این تکنیک سنسورهای الکترونیکی پیچیده، عامل اپتیکی داخل دوچشمی را حرکت می دهد و بدینوسیله اثر لرزش دست را خنثی می کند و در نهایت یک منظره کاملاً ساکن مشاهده می شود. این نوع دوچشمی ها گران هستند. البته راههای دیگری نیز برای ثابت نگه داشتن دوچشمی ها بطور متداول وجود دارد. مثلاٌ استفاده از سه پایه عکاسی و یک آداپتور که باعث می شود دوربین کاملاٌ ساکن شود و برای مناظر نزدیک افق مناسب است ولی این نصب به اطراف حرکت نمی کند و در یک جا ساکن می شود. در سالهای اخیر دوچشمی های مخصوص کارهای نجومی به فروش می رسد در این دوربین ها لرزش تصویر وجود ندارد این نصب توسط یک تیغه بزرگ و گران ثابت می شود. کوتاه ترین راه برای ثابت کردن یک دوربین استفاده از یک صندلی دسته دار است؛ آرنج خود را روی صندلی قرار دهید و دوریین را در دستتان بگیرید.
به این موضوع توجه داشته باشید که راحت بودن در رصد بسیار مهم است. رصد رضایت بخش هنگامی رخ می دهد که شما تمرکز کافی داشته باشید. ناراحتی های کوچک یا گرفتگی استخوان باعث می شود تمرکز شما از بین برود و جزئیات ریز و کم نور را نبینید.
در آخر حتماً مشاهدات و رصد هایتان را در یک دفترچه روزانه یادداشت کنید. حتی اگر این یادداشت تنها شامل تاریخ، زمان و وسیله رصد باشد. بعد ها این یادداشت ها به یک مجموعه سازمان یافته از رصد های شما تبدیل می شود و روند پیشرفتتان را نشان می دهد.

نویسنده : طاهره اسدی
منبع : انجمن نجوم آماتوری ایران
http://tishtar.mihanblog.com